اجاره‌نشین‌ها، در دهه هشتاد

کیان پارسی

سینمای ایران سال هشتاد و هفت را با یک فیلم غافلگیر کننده آغاز کرده است‌. «دایره زنگی» ساخته‌ی پریسا بخت‌آور، یک اتفاق در سینمای ایران است‌.

فیلمی که با محدودیت اعمال شده از سوی مسوولان وزارت ارشاد مجبور به خداحافظی زودهنگام از جشنواره فیلم فجر شد، این روزها با وساطت دست‌اندرکاران فیلم و قبول اصلاحیه‌های فراوان راهی پرده‌های نقره‌ای سینماها شد تا پس از مدت‌ها، فیلمی متفاوت در سینمای ایران به نمایش در آید.

دایره زنگی، فیلمی خاص است که بسیاری از قواعد ارتباط با مخاطب عام را رعایت کرده است. فیلمی که با نگاهی طنز به شرایط اجتماعی امروز ایران، یک درام اجتماعی تمام‌عیار را به تصویر می‌کشد.

داستان فیلم، روایت‌ دختری است که شب قبل ظاهراً با خودروی پدرش در خیابان‌های تهران تصادف کرده است‌. او و دوستش محمد، فقط تا بعدازظهر فرصت دارند هزینه‌های تعمیر و صافکاری را تامین کنند. پس به خانه‌ای در شمال شهر می‌‌روند تا با نصب دیش‌های ماهواره این ساختمان پول مورد نیاز را به دست بیاورند...

مهران مدیری، باران کوثری، صابر ابر، امين حیایی، بهاره رهنما، امید روحانی، نگار فروزنده، حامد بهداد، محمدرضا و ملیکا شریفی‌نيا، گوهر خیراندیش، نیلوفر خوش‌خلق، سروش گودرزی، نیما شاهرخشاهی، اکرم محمدی، امير نوری، محسن قاضی‌مرادی، کیانوش گرامی و آفرین چیت‌ساز بازيگران اصلی این فیلم هستند.

صابر ابر و باران کوثری در صحنه‌ای از فیلمِ «دایره زنگیَ»

شاید ابتدا با دیدن تعداد زیاد شخصیت‌ها تصور شود که با فیلم شلوغی مواجه هستید اما پرداخت دقیق شخصیت‌ها در فیلم‌نامه و روایت دایره‌وار داستان در سراسر فیلم و توجه دقیق به اصل مهم غافلگیری در فیلمنامه، سبب شده است که تماشاگر به خوبی با روایت داستان همراه شود‌.

در دایره رنگی همراه با محمد (‌با بازی صابر ابر‌) و شیرین (‌با بازی باران کوثری‌) به بهانه نصب دیش ماهواره، درگیر ماجراهای آپارتمانی می‌شوید که به نظر می‌رسد هریک از ساکنان آن‌، نماینده قشر خاصی از جامعه و بیانگر دیدگاه‌های آن طبقه اجتماعی خاص است.

‌بخت‌آور و فرهادی، تضاد‌ها‌، پنهان کاری‌ها‌، ریا کاری‌ها و ‌نقطه ضعف‌های این طبقات را با روایتی آمیخته به طنز به رخ مخاطب می‌کشند‌.

فیلم با شناخت درست و واقعی از شرایط روز جامعه ایران،‌ موضوع ماهـواره را به عنوان عاملی برای بیان تضاد نمادهای دنیای مدرن همانند اینترنت و ماهواره، با ارزش‌های اعتقادی و سنتی خانواده های سنتی و شبه‌روشنفکری مطرح می‌کند.

فیلم تلاش دارد این حقیقت پنهان جامعه ایران را روایت کند که طبقات مختلف اجتماعی ایران از سنتی تا روشنفکری، با آنکه به بخشی از نشانه‌های زندگی مدرن همانند آپاراتمان نشینی و‌... ‌وارد شده‌اند، اما هنوز با فرهنگ زندگی مدرن، در تضاد جدی بسر می‌برند.

صحنه‌ای از فیلمِ «دایره زنگی»

‌این تضادها تا جایی است که برای رسیدن به خواست‌های به ظاهر مدرن همانند موفقیت فیلم پسر خانواده عبدلله‌زاده در جشنواره‌های خارجی و یا برگزاری کنسرت شعله (‌با بازی بهاره رهنما‌) در لس آنجلس، سفره ابوالفضل نذر می‌کنند.


شاید تلاش برای بیان ظاهر سازی‌ها و تضادهای درون جامعه بیش از همه در خانواده عبدالله زاده انجام می‌گیرد‌. جایی‌که پسر یک خانواده مذهبی، کارگردانی سینما می‌خواند و با ارائه تصاویری از فقر در فیلم مستندش و سیاه‌نمایی مطلق از ایران در پی کسب جایزه در فستیوال‌های خارجی است.

پریسا بخت‌آور که قبلاً با کارگردانی دو مجموعه تلویزیونی «من یک مستاجر هستم» و «پشت کنکوری‌ها» نشان داده بود که کارگردان بسیار جسوری است، در دایره رنگی توانسته در هدایت و بازی گرفتن از بازیگران فراوان این فیلم آنچنان موفق عمل کند که می‌توان گفت اکثر ‌بازیگران، کاملاً در فضای ترسیم شده و نقش طراحی شده برای خود، به خوبی شخصیت خود را ارایه کرده‌اند.

پریسا بخت‌آور‌ به خوبی استیصال جاری در جامعه ایران و تضادها و بحران‌های پیدا و پنهان آن که جامعه را به سمت یک فروپاشی اجتماعی سوق می‌دهد، در پس خنده‌ها و روایت طنز در ‌دایره زنگی‌ روایت کرده است.

به نظر می‌رسد نزدیک‌ترین فیلم به ‌دایره زنگی ‌در تاریخ سینمای ایران، فیلم ‌ «اجاره نشین‌ها»‌ی مهرجویی است‌. اگر اجاره نشین‌های داریوش مهرجویی به بیان نارسایی‌ها و مشکلات دهه شصت جامعه ایران به زبانی طنز اشاره داشت، ‌دایره زنگی نیز دقیقا با ترسیم چنین فضایی این نارسایی‌ها را در نیمه دوم دهه هشتاد روایت می‌کند‌.