| رادیو زمانه > خارج از سیاست > نقد فيلم > «راز ذلیخا» | ||
«راز ذلیخا»شهره جندقیان«راز ذلیخا» نخستین فیلم بلند کارگردان مستقل افغان، حارث احمد شنسب، است که از معضلات زندگی روزمره‌ی مردم افغانستان در دوران حکومت طالبان پرده برمی‌دارد. داستان فیلم در آخرین سال حکومت طالبان بر افغانستان و پیش از شروع جنگ در سال ۲۰۰۱ اتفاق می‌افتد.
فیلم با کوچ خانواده‌ای روستایی آغاز می‌شود که به کلبه‌ای در دامنه‌ی کوهی در نزدیکی کابل نقل مکان می‌کند تا در آنجا، دور از دسترس طالبان، زندگی آرامی را شروع کند. کوچک‌ترین عضو خانواده ذلیخاست که به خاطر دختر بودنش از تحصیل محروم است و در خانه به همراه خواهر و برادرش به پدرشان برای گذران زندگی کمک می‌کند. ذلیخا دختری‌ست حساس، سرشار از زندگی و کنجکاو نسبت به محیط اطرافش. او شب‌ها کابوس‌های آزار دهنده‌ای درباره‌ی مردان مسلح اشغالگری می‌بیند که از دوره‌های مختلف تاریخ افغانستان می‌آیند و با پرسه زدن در کوه‌های اطراف کلبه‌ی محقرشان، آرامش آنها را برهم می‌زنند. خواب‌های آشفته‌ی ذلیخا با ورود ناگهانی یوسف، سرباز طالبانی، به خلوت صمیمی خانواده و چشم‌داشتش به دختر بزرگ خانه، به حقیقت می‌پیوندند. تلاش‌های پدر خانواده برای حفظ آبروی دخترش از گزند سرباز طالبانی منجر به درگیری بین آنها می‌شود که در نتیجه‌ی آن بچه‌ها مجبور می‌شوند به تنهایی سفر پرمخاطره‌ای را برای رسیدن به جایگاهی امن آغاز کنند. فیلم «راز ذلیخا»، به نوشته‌ی نیویورک تایمز، پس از «اسامه» ساخته‌ی صدیق برمک در سال ۲۰۰۳، دومین فیلم بلند تولید افغانستان است که توانسته توجه مخاطبان غربی را به خود معطوف کند. این فیلم شاعرانه، که تماما در افغانستان فیلمبرداری شده، توسط حارث احمد شنسب، فیلمساز افغان مقیم آمریکا، نوشته، تهیه و کارگردانی شده است.
حارث شنسب پیش از به قدرت رسیدن طالبان به همراه خانواده‌اش به اروپا و سپس به آمریکا مهاجرت کرد. ولی حارث، از طریق خانواده و دوستانش در کابل، همچنان ارتباطش را با افغانستان حفظ کرد و همواره به ساخت فیلمی در باره‌ی زندگی افغان‌ها در زمان سلطه‌ی طالبان می‌اندیشید. به عقیده‌ی حارث: «روزگار سرنوشت سخت و ناگواری را برای مردم افغانستان رقم زده است؛ ولی مردم همیشه سعی کرده‌اند خودشان را با این ناسازگاری‌ها و دشواری‌ها تطبیق دهند. این توانایی و انعطاف‌پذیری مردم انگیزه‌ی ساختن فیلم «راز ذلیخا» را در من به وجود آورد. بی‌گناهی و پاکی این مردم، در کنار تمامی خشونت‌ها و جنگ‌هایی که ناخواسته درآن گرفتار بوده‌اند، الهام‌بخش من بوده است. من در زمان بازگشتم به افغانستان، داستان‌های زیادی در باره‌ی زنان و کودکانی شنیدم که هنگام جنگ‌های متوالی یا در دوران طالبان با رنج و مشقت زندگی کرده‌اند. تمامی این نقل قول‌ها و داستان‌هایی که از دهان مردم کوچه و بازار به گوشم رسید، انگیزه‌ای شد برای من تا این فیلم را بسازم». حارث شنسب تا به حال فیلم‌های مستند گوناگونی را برای شبکه‌های تلویزیونی و سازمان‌های فرهنگی، از جمله نشنال جئوگرافیک، فیلمبرداری و کارگردانی کرده است. او در باره‌ی تجربه‌ی فیلمسازی‌اش در افغانستان می‌گوید: «وضعیت فیلمسازی، به خصوص سینمای مستقل، در افغانستان همچنان دشوار و سطحی باقی مانده است. ما با مشکلات بسیاری برای ساخت این فیلم در افغانستان روبه‌رو شدیم که از آن جمله می‌توان نارسایی‌های مالی، نبود امکانات مناسب فیلمبرداری یا حتی مسایل امنیتی را نام برد؛ ولی بزرگ‌ترین مشکلی که گریبانگیرمان شد یافتن بازیگران زن بود. متأسفانه هنوز هم بسیاری از مردان افغان از فعالیت‌های زنان در زمینه‌های هنری و اجتماعی خوشنود نیستند و برای همین، پیدا کردن زنانی که خانواده‌هایشان به حضور آنها درفیلم رضایت دهند کاری‌ست بسی دشوار. من بسیار مراقب بودم تا بازیگرانی که در فیلمم نقش‌آفرینی می‌کردند از حمایت و رضایت خانواده‌هایشان، به خصوص مردان فامیل، برخوردار باشند تا برای آنها مشکلی پیش نیاید». حارث شنسب در زمان بازگشت به افغانستان، یک دوره کلاس‌های «داستان‌گویی به زبان تصویر» برای زنان در کابل برگزار کرد. در این کلاس‌ها زنان جوانی شرکت کردند که در دوران طالبان از هر گونه فعالیت اجتماعی یا آموزشی محروم بودند و در باره‌ی فیلم و تصویر چیز زیادی نمی‌دانستند. ولی با پایان گرفتن این دوره‌ها ،به گفته‌ی حارث، این استعدادهای خاموش شکوفا شدند. او در ادامه‌ی حرفش، در باره‌ی به کارگیری استعدادهای نهفته در بازسازی جامعه‌ی جوان افغانستان می‌گوید: «من به هنر و به خصوص سینما ایمان بسیار دارم و فکر می‌کنم که یک فیلم خوب می‌تواند در افکار و دل‌ها رخنه کند. در افغانستان استعدادهای بسیاری برای فیلمسازی وجود دارند که لازم است به آنها فرصت و امکانات داده شود تا افکار و تجربیات شخصی‌شان را از طریق هنر و سینما بازگو کنند. ما باید به طور جدی روی نسل جوان‌مان سرمایه‌گذاری کنیم و از آموزش، تحصیلات و هنرها به عنوان مهم‌ترین و با ارزش‌ترین ابزار برای رسیدن به این مقصود یاری جوییم».
فیلم «راز ذلیخا» در جشنواره‌های معتبری، چون جشنواره‌ی جهانی فیلم مونترال، سان‌فرانسیسکو و تریبکا ۲۰۰۷ به نمایش درآمده و با استقبال بسیاری روبه‌رو شده است. فیلم‌شناسی: |
||
