سانسور فيلم در ايران فرمول ندارد

ایرج ادیب‌زاده

از اينجا بشنويد.

نیکی کریمی را این روزها می‌شود در سالن‌های نمایش فیلم جشنواره‌ی «لا روشل» در فرانسه پیدا کرد. او همراه با چند کارگردان زن ایرانی برای نمایش فیلمش «چند روز بعد»‌ در جشنواره‌ی «لا روشل» حضور دارد. دیروز گفت‌وگوی زنده‌ی رادیو زمانه را با همکارمان در این جشنواره شنیدید که می‌گفت، این جشنواره در سی‌وپنجمین دوره‌ی خودش به ایران به شکل ويژه‌ای توجه کرده و یک بخش را به ایران تخصص داده است. نیکی کریمی که یکی از میهمانان این جشنواره است، همان کسی‌ست که با بازی در فیلم «عروس» در سال ۱۳۶۹ همراه با ابوالفضل پورعرب به‌عنوان اولین جوان‌های سینمای ایران بعد از انقلاب معروف شدند. حالا کریمی غیر از بازیگری فیلمساز هم هست و ترجمه‌ی رمان و شعرخوانی هم از سرگرمی‌هایش محسوب می‌شود. با ایرج ادیب‌زاده همراه می‌شویم، که در گوشه‌ای از جشنواره‌ی فیلم «لا روشل» با نیکی کریمی در مورد فیلم‌اش و در مورد زندگی و سرگرمی‌هایش صحبت کرده است.

نیکی کریمی | عکس از ایرج ادیب‌زاده

همانطور که در رادیوی ما شنیدید سی‌وپنجمین فستیوال سینمایی بندر «لا روشل» در غرب فرانسه برای نخستین‌بار ۱۶ فیلم از کارگردانان زن امروز ایران را در برنامه‌ی امسال خود قرار داد که بسیار مورد توجه روزنامه‌نگاران و سینما‌دوستان قرار گرفت، تا آنجا که برابر سینماهایی که این فیلم‌ها را نشان می‌دادند صف‌های بلندی بسته می‌شد. یکجور کنجکاوی در مورد ایران، زنان ایران، دانشجویان، کارگران، سینمای ایران،‌ مسئله‌ی پرونده‌ی اتمی و خلاصه آنچه ایران را مدتهاست تیتر نخست خبرها و روزنامه‌ها و رادیو و تلویزیون‌ها قرار داده است. همین کنجکاوی را دیروز من در کنفرانس مطبوعاتی فستیوال که برای دو کارگردان و دو چهره‌ی سینمای مطرح امروز ایران داده می‌شد،‌ دیدم. پرسشها البته بیشتر درباره‌ی رویدادهای سیاسی‌ـ اجتماعی بود تا سینما. بعد از این کنفرانس مطبوعاتی گفت‌وگویی داشتم اختصاصی با خانم نیکی کریمی، چهره‌ی مطرح این فستیوال که دو فیلمش «یک شب» ساخته‌ی سال ۲۰۰۵ که در فستیوال کن در بخش «نوعی نگاه» نشان داده شد و فیلم «چند روز بعد» ساخته‌ی ۲۰۰۶ که پیشتر در فستیوال «فیلگوری» سوئیس نشان داده شده است و نیز،‌ همچنین هنرپیشه‌ی نخست فیلم مطرح «دو زن» ساخته‌ی تهمینه‌ میلانی بود. این گفت‌وگو را می‌خوانید.

معمولاً جشنواره‌هایی که در شهرهای کوچک برگزار می‌شود خیلی خلوت است و جمعیتی برای دیدن فیلم‌ها نمی‌آید، ولی اتفاق عجیبی که من اینجا دیدم این است که اصلاً سالنها پر است و من راجع به این جشنواره زیاد نمی‌دانستم، ولی متوجه شدم پس بنابراین جشنواره‌ای‌ست که حتما خیلی معروف و مطرح است و استقبال بسیار زیادی شده است.

در کنفرانس مطبوعاتی که من هم حاضر بودم،‌ خب درباره‌ی اوضاع سیاسی امروز، درباره‌ی اوضاع و احوال و سینمای ایران خیلی صحبت شد و شما تاکید داشتید که فرقی بین سینمای مرد و زن نمی‌گذارید و برایتان سینمای ایران مطرح است. اما خود این مسئله که به‌هرحال ۱۶تا از فیلمهای کارگردانان زن امروز ایران را در یک جشنواره نشان بدهند، برایتان واقعا چه احساسی را ایجاد می‌کند؟

ببینید، وقتی ما صحبت از این می‌کنیم که بهتر است فرقی گذاشته نشود یا اینکه مثلا ترجیح می‌دهیم توی این دسته‌بندی‌هایی که حالا مثلا زنان فیلمساز ایرانی و اینها، شرکت نکنیم. بخاطر اینکه اینجوری حتا خیلی زیباتر است، وقتی آدم توی بخش یک جشنواره‌ی خیلی معتبر هست و میان اینهمه مرد و بعد یکدفعه فیلم ما هم هست و بارها بوده، خب این خیلی لذتبخش است و همیشه بوده. ولی این هم ارزشمند است که آمدن به اینجا... حالا من نمی‌دانم بانی این قضیه چه کسی بوده و چه کسی پیگیری کرده است که خیلی از کارهایی که در طول این سالها تا الان ساخته شده را از خانمهای فیلمساز ایرانی یکجا به نمایش بگذارند و این هم خیلی جالب است.

نیکی کریمی | عکس از ایرج ادیب‌زاده

شاید به‌خاطر اینکه زنان در ایران فعالیت خیلی زیادی می‌کنند و واقعا مطرح‌اند در روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون و مرتب راجع‌ بهشان می‌نویسند، از مسائلی که برآنها می‌گذرد، از تبعیض و تمام آن مسائلی که به‌هرحال هست و اینجا بلافاصله توی تلویزیونها مطرح می‌شود. به این جهت من فکر می‌کنم که کسانی که این بخش از فستیوال را انتخاب کرده‌اند، با توجه به اهمیت نقش زنان در ایران امروز این کار را کرده‌اند.

دقیقا همینطور هست. به نظر من بخاطر تمام مشکلاتی که وجود دارد و تمام... خیلی از زنهای ایرانی در سالهای اخیر سعی کردند که بهر نحوی که شده است خودشان را ثابت کنند، حالا در رشته‌های مختلف یا توی سینما و ادبیات و به‌خاطر همین این همه نویسنده‌ی زن می‌بینیم و این همه سینماگر یا در رشته‌های دیگر می‌بینیم که دارند کار می‌کنند و خب جهان هم شاهد این اتفاق هست.

عکس از غوغا بيات

درباره‌ی فیلم‌تان می‌خواهم بپرسم. چرا فیلم‌تان در ایران الان نشان داده نمی‌شود و در واقع توقیف است؟

نمی‌دانم... شاید سه سال پیش بود... دقیقا نمی‌دانم. سه، چهار سال پیش در جشنواره‌ی کن بود که فیلم را ما خواستیم نشان بدهیم،‌ یعنی خواست اکران بشود. ولی صحنه‌هایی‌ از آن به‌هرحال سانسور شده و یک‌سال‌ونیم پیش من و پخش‌کننده‌ی فیلم واقعا تمام انرژی‌مان را گذاشتیم که این فیلم اکران بشود. ولی خب اتفاق‌های زیادی افتاد و به آنجا رسید که من ماه پیش باز من یک نامه‌ای چاپ کردم و در تمام مطبوعات ایران چاپ شد که در آن خواسته بودم به من بگویند، چون هیچ چیزی هم نمی‌گفتند که این فیلم قرار است به نمایش دربیاید یا نه. و این نامه که چاپ شد ما بلافاصله واکنش دیدم که خیلی خوب بیایید و برای ما نشان بدهید. البته من رفتم و ما صحبت کردیم و با توجه به صحنه‌هایی که از فیلم حذف شده است، من خودم الان ترجیح می‌دهم که فیلم را اکران نکنم.

بیشتر چه چیزهایی در فیلم‌تان باعث شد که آنها تصمیم به حذف بعضی صحنه‌ها بگیرند؟

توی این مصاحبه‌ای که خانم بنی‌اعتماد الان داشت، به یک چیزی اشاره کرد که خیلی درست است. توی ایران سانسور مسائل خیلی خاص نیست که حالا یک صحنه‌ی عجیب و غریبی باشد و آن صحنه را دربیاورند و اینها. فرمولی ندارد. هیچ یک، دو، سه و چهاری ندارد. بلکه یک گروهی هستند که این گروه فیلم را می‌بینند و می‌گویند حالا ترجیح می‌دهیم که این جمله نباشد توی فیلم یا این صحنه نباشد. چون حس می‌کنند این فیلم دارد یک صحبتی را می‌گوید که مورد علاقه نیست. به‌هرحال به این صورت هست و شاید من به‌عنوان یک فیلمساز متوجه نشوم چرا، یعنی برای خود من هم جای سؤال دارد، ولی صحنه‌هایی هست که حذف می‌شوند.

حتا من،‌ البته شنیدم، زمانی هم شما دور از سینما بودید بعنوان بازیگر و اجازه نمی‌دادند در فیلم‌ها بازی کنید که البته من جایی خواندم که گفته بودند به‌خاطر اینکه خیلی زیبا هستید. تا چه حد این واقعا درست است؟

نه این درست نیست.

نیکی کریمی | عکس از ایرج ادیب‌زاده

بیشتر دوست دارید بازی کنید یا کارگردانی کنید؟

حتما دلم می‌خواهد فیلم بسازم، یعنی غیرقابل مقایسه است برایم. اگر آن موقعی که بازی می‌کردم متوجه‌ی این قضیه بودم که دلم می‌خواست فیلم بسازم،‌ که تجربه‌اش را به‌دست آوردم و ساختم در طول این چندساله، دیگر الان صرفا مگر اینکه یک فیلم خیلی خاصی باشد، یک فیلمنامه‌ای داشته باشد که بخواهم بازی کنم. بنابه دلیلی و یا اینکه بخواهم پول دربیاروم، مثلا به مشکل مالی بربخورم. بهرحال چون از فیلمسازی که پول درنمی‌آيد. و این است ماجرا.

آیا برای فیلم آینده‌تان شما تدارک دیده‌اید یا به‌هرحال توی فکرش هستید؟

فیلم جدیدی که می‌خواهم بسازم توی لندن می‌گذرد. راجع به مهاجرین ایرانی توی لندن هست.

فیلم داستانی‌ست یا مستند؟

داستانی‌ست.

چون من الان در پاریس هم دیدم که یک گروهی آمده‌اند و فیلم مستند البته درباره‌ی مهاجرین کل فرانسه می‌سازند!

نه،‌ راجع به مهاجرین ایرانی‌ست.

آن وقت درباره‌ی همین فیلم‌تان هم که به‌هرحال الان در «لا روشل» نشان داده می‌شود، درباره‌ی همین هم اگر ممکن است کمی توضیح بدهید.

من دو فیلمی که ساختم اینجا هست، «یک شب»‌ و «چند روز بعد». «یک شب» که ماجرای یک شب تا صبحی هست که یک دختری مجبور می‌شود توی تهران بگذراند و با سه مرد آشنا می‌شود. «چند روز بعد» هم باز راجع به زنی هست که ۴ـ۳ روز از زندگی‌اش را می‌بینیم. زندگی روزمره و عادی ۴ـ ۳ روزه‌ی یک زن است.

به‌هرحال چیز آنچنان حادی نیست که بخواهند جلوی فیلم را بگیرند.

«چند روز بعد» هنوز به ارشاد داده نشده. آن فیلمی که فعلا یک‌مقداری مشکل پیدا کرده است «یک شب» هست.

به‌عنوان آخرین پرسش، خود شما درباره‌ی نیکی کریمی چه می‌گویید؟

سعی می‌کند از طریق سینما حرف خودش را بزند. وای این از آن سوالهای خیلی سخت است. خیلی سوال سختی‌ست. چی بگویم واقعا. فکر می‌کنم که... ببینید، هیچ روزی برایم بدون جست‌وجو و تحقیق نمی‌گذرد، یعنی... می‌توانید اسمش را بگذارید یک آدم جست‌وجوگر، یک آدمی که دنبال این است که خودش و دنیا را بهتر بفهمد. دنبال آگاهی‌ست.

زمانی که توی کار سینما نیستید، به چه کاری مشغولید؟

کتاب خواندن،‌ فیلم دیدن که کارهای هرروزه هست. عکاسی و ترجمه‌کردن رمان از انگلیسی. کتاب ترجمه می‌کنم و گاهی هم نقاشی می‌کنم.

یعنی پس همیشه یک‌جوری با دنیای فرهنگ و هنر سروکار دارید!

بله. همین‌طور است.

خانم نیکی کریمی با تشکر از شما که با رادیو زمانه صحبت کردید. اگر چیزی هست که من نپرسیدم، خودتان بگویید.

نه. خیلی ممنونم و من هم تشکر می‌کنم از رادیوی خیلی خوبی که دارید... شاید هم نباید بگویم... ولی بسیار به نظرم آگاهی‌دهنده و جالب هست... بله، بله! من آشنایی دارم و از طریق سایت بیشتر شاید، چون حالا وقت ندارم رادیو را گوش بدهم، ولی سایت رادیو زمانه را دائم چک می‌کنم.