در حال و هوای عشق

مازيار اسلامی

«در حال و هوای عشق» به عنوان ستايش‌شده‌ترين اثر وونگ کار وای، يکی از شاخص‌ترين و محبوب‌ترين فيلم های عاشقانه سال‌های اخير است که لحن و فضای شرقی و بومی آن از محبوبيت جهانی‌اش نکاسته است.

فيلم طرح داستانی پيچيده‌ای دارد، زن و مردی متاهل که هر دو درمی‌يابند همسران‌شان رابطه‌ای پنهان با همديگر دارند. آنها از يک سو دلباخته همديگرند و از سوی ديگر نمی‌خواهند پا در مسير همسران‌شان بگذارند. اين ديالکتيک درخشان ميل و سرکوب يعنی همان خصيصه تکراری عشق، مايه‌ای است که کل طرح داستانی فيلم پيرامون آن می‌چرخد. نه همچون سرسره در رمانس‌های متعارف هاليوودی جايی که ميل به قلمرو سکس می‌سرد و در قاموس عمل جنسی تحقق می‌يابد، بلکه همچون منطق رانه (Drive) فرويدی يعنی چرخيدن پيرامون ابژه عشق بی آنکه تحقق آن اهميتی داشته باشد، همان منطق عشق شهسوارانه (Courtly Love) در تروبادورهای قرون وسطی يا همان منطق عشق سودايی در سنت ادبيات شرقی.

پوستر فیلم

در حال و هوای عشق مخرج مشترک اين سنت فرهنگی با رمانس مدرن است، رمانس مدرنی که بهترين نمونه‌هايش برخورد کوتاه ديويد لين و رمان پايان ماجرای عاشقانه گراهام گرين، به خاطر کنکاش در مفهوم عشق ممنوعه و ناممکنی آن در فرهنگ سنتی ويکتوريايی انگليس، در بسياری جهات يادآور جهان فيلم کاروای‌ هستند. البته کاروای وامدار ملودرام‌های هنگ‌کنگی دهه ۱۹۶۰ هم است، فيلم‌هايی که بازيگر خواننده هنگ‌کنگی ژو ژوان، بازيگر ثابت و نمونه‌ای آن است و عنوان فيلم در حال و هوای عشق، نام ترانه مشهوری است که او در دهه ۱۹۶۰ خوانده است و در جايی از فيلم هم آن را می‌شنويم. اما بی شک نمی‌توان نقطه عطف آن را ناديده گرفت. هيچکاک مايه‌ای را در رمانس جستجو می‌کند که بعدها مايه اصلی رمانس پسا هيچکاکی نام گرفت: تعليق.

گره اصلی، يعنی آن نيروی محرکه طرح داستانی فيلم در حال و هوای عشق، تعليق کشداری است که فيلم پيرامون اين ميل تحقق نيافته تماشاگر بنا می‌کند: آيا تونی ليونگ و مگی چونگ بالاخره با هم می‌خوابند يا نه؟ آيا آنها رابطه جنسی را به عنوان واپسين فاز يک رابطه عاشقانه انجام خواهند داد يا نه؟ اين تعليقی است که تا پايان فيلم دست از سر تماشاگر برنمی‌دارد. فرمول‌بندی منطق رمانس، طبق مفاهيم فرويدی، حرکت از رانه به ميل است. اين حرکت خود به خود واجد تعليقی است که هيچکاک کاشف آن بود و فيلم کاروای نيز طنينی از آن ها را در خود دارد.

عکس روی قاب دی.وی.دی فیلم

طرح داستانی سرگيجه را مرور می‌کنيم: اسکاتی (جيمز استوارت) می‌خواهد جودی (کيم نواک) را به مادلن همسر مرده دوستش تبديل کند، غافل از اينکه جودی همان مادلن است. جودی نقش مادلن را می‌پذيرد و رابطه عاشقانه مادلن و اسکاتی در سطحی خيالی و نه واقعی شکل می گيرد. اما به محض اينکه رشحه‌ای از واقعيت در آن نفوذ می‌کند، همه چيز فرجامی تراژيک می يابد، همچون اين تزکار لاکانی که فانتزی زمانی که در واقعيت تحقق می‌يابد تبديل به کابوس می‌شود.
در حال و هوای عشق نيز داستان زن و مردی است که به خيانت همسران شان پی برده‌اند و حالا برخلاف ميل تماشاگر نمونه‌ای رمانس که از آنها می‌خواهند يک رابطه عاشقانه واقعی را آغاز کنند، مايلند يک رابطه عاشقانه خيالی را شروع کنند، يعنی هر کدام‌شان نقش همسر ديگری را در اين رابطه ايفا کند، نقش همسرانی خيانت‌کار در جهانی واقعی اما وفادار در جهان خيالی ساختگی. اگرچه هر رابطه عاشقانه‌ای مستلزم بازی کردن نقشی است که طرفين از يکديگر در اين رابطه انتظار دارند و البته قوام اين رابطه هم به توانايی و کارايی طرفين در ايفای اين نقش. اما طراوت براندازانه درحال و هوای عشق، از اين جا می‌آيد که طرفين از همديگر می‌خواهند نقش آدم‌های خيانتکار را ايفا کنند و اين لحظه‌ای است که منطق به ظاهر منسجم و سکرآور عشق، خصلتی ماليخوليايی می يابد. در چنين وضعيتی يگانه کنش واقعی عاشقانه، اتفاقا خيانت به اين منطق ساختگی عشق است، کنشی که مگی چونگ مرتکب می‌شود. او از طريق خيانت کردن به منطق درونی و دروغين عشق، عاشق می‌شود. از اين منظر در حال و هوای عشق، واسازی درخشانی از خود رمانس است، رمانسی که در منطق دروغين اما به هر حال ضروری هر رمانس خوش فرجامی کنکاش می‌کند.

'In the mode for love' by Kar Wai Wong