| رادیو زمانه > خارج از سیاست > نقد فيلم > چهار دقیقه | ||
چهار دقیقهفهیمه فرساییاین دومین بار است که یاسمین طباطبایی، هنرپیشه ۳۹ ساله ایرانی تبار مقیم آلمان در فیلمی نقش یک زندانی را بازی می کند: درفیلم چهار دقیقه، دومین کار کارگردان ۴۳ ساله آلمانی، کریس کراوز که تا به حال جوایز جشنواره های بین المللی بسیاری را مثل جشنواره فیلم شانگهای و ریکیاویک به خود اختصاص داده است.
اولین باری که طباطبایی به زندان افتاد، در فیلم راهزنان بود که در آن، نه تنها خود را به مثابه هنرپیشه ای با استعداد، بلکه به عنوان خواننده و آهنگ سازی برجسته نیز به ثبوت رساند. چون موسیقی و ترانه های این فیلم را که برای کارگردانش کاتیا فون گارنیر، شهرتی جهانی به ارمغان آورد، او ساخته بود. طباطبایی در این "فیلم جاده ای" همراه کاتیا ریمن، هنرپیشه معروف آلمانی هنرنمایی می کند و با بازی درخشان و ترانه هایی که در زمانی کوتاه در صدر جدول "بهترین آهنگ های روز" آلمان قرار گرفتند، جایزه "صفحه طلایی" اروپای سال ۱۹۹۷ را نیز به خود اختصاص داد. هنوزهم این ترانه ها از کانال های متعدد رادیوهای آلمان پخش می شوند. موسیقی وجه مشترک هر دو فیلم راهزنان و چهار دقیقه نیز هست، هر چند که اولی بیشتر به موسیقی مدرن و دومی تنها به موسیقی کلاسیک می پردازد. بنای فیلم چهار دقیقه اصولا بر پایه موسیقی، هم به عنوان زبانی بین المللی که به گونه ای غریزی درک می شود و هم به مثابه ابزار القای شنودی که قادر است کمبود کلامی را جبران کند، ساخته شده است. این عشق شدید، بی مرز و گاه بیمارگونه به موسیقی، رشته ای است که دو شخصیت کاملا متفاوت فیلم را به هم پیوند می دهد: یک زن ۸۰ ساله (تراوده کروگر) که در دوران تسلط نازی ها به عنوان پرستاری جوان به زخمی های جنگی کمک می کرده و دختر جوانی (جنی) که احساساتش را تنها می تواند از طریق نواختن پیانو و یا وارد کردن ضرب و شتم به خود و دیگران ابراز کند. کریس کراوز برای القای این که "دوستی" بین این دوشخصیت ـ که موضوع اصلی فیلم است ـ نمی توانسته در شرایطی عادی امکان پذیر باشد، آن ها را در"مکانی" غیرعادی با هم آشنا می سازد: در زندان. جنی باید به خاطر به قتل رساندن دوست پسر خود که او را وادار به تن فروشی می کرده، سال های محکومیتش را در آن جا بگذراند و تراوده برای معنا بخشیدن به زندگی اش، ۶۰ سال است که به گونه ای داوطلبانه خود را در آنجا زندانی کرده و به زنان زندانی نواختن پیانو را می آموزد. چهار دقیقه داستان نزدیکی و پیوند عاطفی این دو زن از دو نسل متفاوت است (جنسیت قهرمانان فیلم در پیشبرد این داستان، نقش بسیار مهمی را بازی می کند) که با بیان تصویری ای مسحورکننده، بافتی هیجان انگیز، گفتگوهایی هوشیارانه و بازی هایی درخشان می توانست در ردیف بهترین فیلم های آلمانی سال ۲۰۰۶ قرار بگیرد، اگر در بنا کردن ساخت داستانی و روابط علت و معلولی آن کمتر اهمال می شد. متاسفانه این کمبودها را حتی موسیقی فوق العاده موثر و روایتی متن نیز نمی تواند جبران کند. البته این تنها موسیقی نیست که دو شخصیت "غیر عادی" فیلم را به هم نزدیک می کند؛ تراوده و جنی، هر دو به دلیل از سر گذراندن گذشته هایی پرماجرا و نابسامان، با خود و دنیای خود نیز سرسازگاری ندارند. مسائل تراوده بیشتر از ناهنجاری های اجتماعی ـ سیاسی دوران هیتلری نشات می گیرد و دشواری های جنی به طورعمده خانوادگی و ناشی از رابطه خشونت بار ناپدری اش با او است. این گونه شخصیت پردازی به کارگردان فیلم فرصت می دهد که روابط تاریخی ـ سیاسی نیم قرن اخیر جامعه آلمان را در بستر رابطه ای عاطفی ـ شخصی بین دو زن مورد بررسی قرار دهد و به این ترتیب هم قلب و هم مغز تماشاگر را تسخیر کند. او در این امر نه تنها از بازی هنرپیشه کهنه کاری چون مونیکا بلایب تروی بهره می گیرد که شخصیت تراوده را با وجوه دوگانه اش چون لطیف/خشن، صمیمی/بیگانه و مستبد/سازش‌پذیر به نحوی درخشان از کار درمی آورد، بلکه هم چنین برای سنگین تر کردن بار عاطفی فیلم از آثار شورانگیز غول های جهان موسیقی چون شوبرت، موتسارت و شوپن... نیز یاری می گیرد.  پوستر فیلم چهار دقیقه موفقیت فیلم چهار دقیقه هم چنین در پرداخت موشکافانه وجوه غیراصلی داستان نهفته است که در عین حال در پیشبرد موضوع اصلی فیلم (دوستی) نیز موثرند. به عنوان مثال: دشمنی دیرپای بین جنی و یکی از هم بندان شرورش که در دسته بندی های درون زندان، به گروه مخالف جنی تعلق دارد. نقش سر دسته این گروه را یاسمین طباطبایی بازی می کند. از آن جا که یکی از افراد گروه او در سلولش به قتل می رسد ـ این قتل را به شکل "خودکشی" جلوه می دهند ـ طباطبایی به عنوان سردسته گروه به تنهایی در صدد کشف حقیقت بر می آید. جنی که ظاهرا شاهد این قتل بوده، از همکاری با سرکرده گروه سر باز می زند. این امتناع که سبب بروز کشمکش ها و درگیری های خونین بین این دو می گردد، بر رابطه دوستانه و معلم\شاگردی میان تراوده و جنی که خود را با کمک او برای شرکت در مسابقه نهایی "بهترین پیانو نواز نسل جوان در رشته موسیقی کلاسیک" آماده می کند، تاثیر می گذارد. بار اجرای این نقش مهاجم و پیچیده، نه بر گفتگو و حرکت، بلکه بر زبان نگاه و "زبان بدن" هنرپیشه گذاشته شده است که طباطبایی به نحو شایانی از عهده آن بر می آید. با این که او در بیشتر صحنه های اندکی که در این فیلم ظاهرمی شود، باید نقش خود را در حال ایستاده یا نشسته بازی کند، صرف حضور ناآرام و مبارزه جویانه اش در کنار جنی، تشنج و کشمکش دیرپایی که بین آن دو حاکم است، آشکار می سازد. ابزار طباطبایی برای القای چنین حالت های جوسازانه ای، نگاه است؛ نگاهی تیز، برا، سرشار از نفرت و تحقیر که به ویژه بیان کننده وجه "بی باکی" شخصیت سر کرده یکه تاز گروه شرور است. او با این نگاه که مثل تیغه کارد، براق وبرنده به نظرمی رسد، "می گوید که از دست زدن به هیچ اقدامی برای رسیدن به هدفش، هراس ندارد، حتی قتل!" معروف است که طباطبایی در کار هنرپیشگی خود با "نگاه" دیالوگ های طولانی می نویسد و آن ها را مثل تابلویی در یک تصویر کوتاه نشان تماشاگر می دهد. این شیوه را طباطبایی در فیلم "Late Show" به کارگردانی هلموت دیتل، وقتی برای نجات مقام بلند پایه اش به عنوان مدیر ارشد یک شرکت بزرگ تولید فیلم، مثل سگ مجبور به لیسیدن کفش رئیسش می شود، به نحو درخشانی به نمایش می گذارد: وقتی این زن بانفوذ تحقیرشده کمرراست می کند، به نظر می رسد که دیگر از گوشت و پوست نیست و وجودش تنها از یک حس قوی که آن را با نگاه منتقل می کند، سرشار است: بی زاری مطلق. در فیلم چهار دقیقه طباطبایی برای بیان اوج خشمی چالش جویانه هم این "ترفند سینمایی" را به کار می گیرد: تاثیر نگاه غضب آلود او در حال بازی بسکت که مثل صاعقه ای بر سر جنی فرود می آید، چنان شدید است که رقیب را در کنار زمین بازی به وحشتی فلج کننده دچار می سازد. همین جا باید از مونتاژ استادانه تدوین گر فیلم، اوتا شمیت هم تقدیر کرد که با برشی ماهرانه به این نگاه صاعقه وار، معنا و گیرایی خاصی می بخشد. مشخصات فیلم: |
||
نظرهای خوانندگان
خیلی ممنون که ما را با یک هنرمند سرشناس ایرانی آشنا کردید!
-- گلی ، Dec 31, 2006 در ساعت 06:25 PM