رضا جمالی: ختنه‌ی زنان مثل سنگسار است

لیدا حسینی‌نژاد
مریم اقدمی

یکی از برنامه‌های اخیر رادیو ‌زمانه گفت و گوی بحث‌برانگیز رضا جمالی در‌باره‌ی ختنه‌ی زنان بود. رضا در این برنامه با یکی از قربانیان این عمل غیر‌انسانی به نام زهرا نائلی از کشور سومالی گفت ‌و ‌گو کرده بود.

به همین بهانه سراغ رضا رفتیم تا به انتقادات و واکنش‌های کامنت‌گذاران جواب بدهد.

یکی از کامنت‌گذاران گفته است بعضی از نویسندگان رادیو ‌زمانه که احتمالاً منظورش به شماست، با زیرکی می‌خواهند همه نوع مشکل فرهنگی را به مسلمانان مربوط کنند. این کامنت‌گذار گفته است که در یک مقاله‌ی نسبتاً کوتاه ۱۲ بار کلمه‌ی اسلام به کار رفته است‌. خانم نائلی هم در این مصاحبه تأکید داشت که این مسأله به سنت و فرهنگ مرد‌سالارانه بر‌می‌گردد. چه جوابی می‌توانی به این کامنت‌‌گذار بدهی؟

باید بگویم اصلاً قصدم نبوده است که این موضوع را به اسلام ربط بدهم و این‌که گفته‌اند ۱۲ بار نام اسلام در این مقاله آمده، صحیح نیست.

اما بی‌شک نقش مذهب در ختنه زنان بر کسی پوشیده نیست. یعنی کاملاً مشخص است که در مذهب و متاسفانه در دین اسلام و بعضی از فرقه‌های سنی مذهب این مساله کاملاً آشکار در کتاب فقه‌شان آمده است.

یکی از خوانندگان سنی هم که کامنت گذاشته است به صراحت گفته است این مسأله کاملاً بر‌ اساس اجماع علمای سنی مذهب شاخه‌ی شافعی است و ما آن را می‌پذیریم.

آن‌چه مشخص است این‌که در کتاب فقهی یکی از فرقه‌های اسلامی به این مسأله اشاره شده است. در کتاب «تصحیح»، آشکارا به این مسأله اشاره شده است. من دنبال این نبودم که این موضوع اسلامی است یا مسیحی و یا یهودی.

مطلعید که در خیلی از اقوام آفریقایی که دارای مذاهب گوناگونی هستند، مسأله‌ی ختنه‌ی دختران رایج است.

بله، این مسأله در مسیحیت هم وجود دارد، اما در اقوام مسیحی بیشتر رنگ سنتی دارد. ولی در بعضی از فرق اسلامی این مسأله دقیقاً به خاطر مسأله‌ی مذهبی است.

وقتی با گروهی از خانواده‌های مسلمان آفریقایی که را ختنه می‌‌کردند صحبت می‌کردم، معتقد بودند که جدای از سنت از منظر دینی اگر این کار را نکنند مرتکب گناه می‌شوند. یعنی این مسأله تبدیل به یک سنت مذهبی شده است.

به نظر می‌رسد مسأله‌ای عرفی و سنتی است و گاهی تصادفاً افرادی که مبادرت به این کار در یک منطقه می‌کنند، مذهبی هم هستند. مثل موردی که یکی از کامنت‌گذاران گفته است ممکن است برادری خواهرش را به خاطر داشتن دوست‌پسر کتک بزند؛ با وجود آن‌که آن پسر مذهبی نیست.

داستان کتک زدن دختر با ختنه دختر فرق می‌کند. علمای دینی اهل سنت در رابطه با کتک زدن اجماع ندارند. ولی در ‌ارتباط با ختنه‌ی زنان همان‌طور که گفتم در یکی از کتب فقهی یکی از فرق مذهب سنی به این مساله کاملاً اشاره شده است‌.

طبق روایتی منتسب به پیامبر‌ اسلام آمده که دختران خود را ختنه کنید در صورتی که به دختر آسیبی وارد نشود و این مسأله‌ای است که حتی با دید نیکویی به آن نگاه کرده‌اند. به هر حال وقتی به سابقه‌ی تاریخی این مسأله نگاه کنیم موضوع به قبل از اسلام بر‌می‌گردد.

رضا جمالی

اما می‌بینیم امروز به دلیل اسلام‌ستیزی که حاکم است بسیاری این موضوع را به اسلام مرتبط می‌کنند در حالی که این مسأله صرفاً به اسلام ارتباط پیدا نمی‌کند.

بله، نباید صرفاً این مسأله را به اسلام ربط داد‌. اما فراموش نکنیم که در قرن حاضر این مسأله کاملاً شکل مذهبی به خود گرفته است.

همان طور که در متن گزارش آمده است در سال ۲۰۰۶ در دانشگاه الازهر مصر بیش از ۱۰۰ نفر از علمای بزرگ مذهبی از سراسر دنیا و همچنین کارشناسان پزشکی، علوم ‌اجتماعی و روان‌شناسی دور هم جمع شدند تا در ‌مورد عواقب خطر‌ناک این قضیه به علمای دینی هشدار بدهند؛ چون این مسأله در کشورهای شمال آفریقا به دلایل مذهبی صورت می‌گیرد.

جالب این است که برگزار‌کننده این کنفرانس یک سازمان حقوق بشری در آلمان بود که با هزینه‌ی خودش این نشست را برگزار کرد.

در آن علمای مذهبی از سراسر جهان به همراه شیخ بزرگ دانشگاه الازهر شرکت داشتند و همگی به اتفاق آرا، رای به ممنوعیت این قضیه دادند.

طبق اطلاعاتی که من از مصر به دست آوردم تعداد زیادی از علمای مصری هم با ممنوعیت این موضوع مخالف بودند.

یعنی می‌بینیم حتا با توجه به این فتوا باز هم عده زیادی در جامعه مصر و بعضی کشورها مثل سودان و سومالی دختران را ختنه می‌کنند چون معتقدند که سنتی است که مورد اشاره پیامبر بوده و باید انجام بگیرد.

خیلی از سنت‌ها در طول تاریخ با آمدن مذاهب، رنگ فقهی به خود گرفته است که ختنه کردن دختران هم یکی از آن‌ها است که قبل از اسلام و حتا مسیحیت وجود داشته است.

خواننده‌های شیعه و سنی هم خیلی به این مطلب واکنش نشان دادند. در حالی که در مطلب شما اشاره‌ای به شیعه بودن یا سنی بودن این عمل غلط نشده بود. دلیل بالا گرفتن بحث شیعه و سنی در این مطلب را در چه می‌دانید؟

یک نفر از کامنت‌گذاران گفته بود که علمای شیعه هم در ‌مورد ختنه کردن زنان سکوت کرده‌اند که باعث اعتراض چند نفر ازخوانندگان شیعه مذهب شده بود که اصلاً ختنه در مذهب شیعه نیست.

فکر می‌کنم این مسأله صحیح است و در کتب فقهی شیعه در‌مورد ختنه زنان دستوری وجود ندارد. اما در بعضی از فرقه‌ها‌ی سنی در ‌مورد انجام ختنه زنان توصیه شده است که باز هم اجبار نیست.

گرچه یکی از کامنت‌گذاران گفته است که این مسأله به اتفاق آرای علمای شافعی مذهب باید حتماً انجام بگیرد و ما هم انجام می‌دهیم. که برای بعضی حالت اجبار دارد و برای عده‌ای ندارد‌.

با این وجود در حیطه‌ی جغرافیایی ایران این مسأله وجود دارد و با توجه به کامنت‌های دوستان سنی‌مذهب، این مسأله در بعضی از مناطق جنوبی ایران رواج دارد.

این موضوع در رادیو زمانه خیلی بحث‌برانگیز بوده است. آن‌چه در کامنت‌ها برای من جالب بود این بود که انگار بعضی افراد برای اولین بار در‌باره‌ی ختنه‌ی زنان می‌خواندند و یا می‌شنیدند. الان فکر نمی‌کنید بعد از باز شدن بحث، رادیو زمانه باید از دیدگاه علمی بیشتر به این موضوع بپردازد و آن را باز کند؟

چند دلیل در مورد تازه بودن این مسأله برای بعضی از افراد وجود داشت، نخست این‌که در فرهنگ و جامعه ایرانی ختنه دختران وجود نداشته و به غیر از گروه کوچکی از مردم که در جنوب ایران، مبادرت به ختنه دختران خود می‌کنند در دیگر مناطق ایران این عمل صورت نمی‌گیرد.

دومین مسأله این است که از آن جایی که ایرانیان شیعه‌مذهب هستند در هیچ کدام از کتب شیعه مذهب شاهد توصیه‌ای به این کار نیستیم. به خاطر همین بسیاری از ختنه‌ی دختران در ایران بی‌خبرند.

اما اگر بخواهیم از نظر علمی به این قضیه نگاه کنیم به نظرات کارشناسی یک پزشک نیازمندیم که به طور کامل به ذکر عوارض ختنه‌ی دختران بپردازد.

این موضوع در برنامه‌های آینده‌ی من قرار دارد تا این قضیه از جنبه‌های فیزیولوژیکی بررسی شود. در پایان، هدف‌ام از طرح این دست موضوعات در رادیو زمانه بیان جنبه‌ها‌ی غیر‌انسانی قضیه است تا ربط دادن آن به مذهب.

حتا اگر این قضیه مذهبی باشد از نظر من بسیار غیر‌انسانی است و باید در قرن ۲۱ به گونه‌ای دیگر به این قضیه نگاه شود.

می‌دانیم که سنگسار هم رنگ مذهبی دارد اما در ابتدایی‌ترین سیستم‌های حقوق بشری مورد پذیرش نیست و ختنه‌ی زنان هم می‌تواند موردی مثل سنگسار باشد.