سکوتی سنگین و مرحله‌ای تازه در بررسی اعدام‌های ۶۷

پژمان اکبرزاده

بیست و یک سال پیش در چنین روزهایی در تابستان 1367، تعداد زیادی از زندانیان سیاسی به طور ناگهانی در ایران اعدام شدند. از بابت تعداد کشته‌شدگان، آمارهای ضد و نقیضی در دسترس است ولی همین آمارهای گوناگون از اعدام شدن چندین هزار نفر حکایت دارد. تعدادی زیادی از کشته‌شدگان به شکل دسته‌جمعی در گورستان خاوران در جنوب شرقی تهران دفن شده‌اند.

خاوران

در داخل ایران برای سال‌ها «سکوتی سنگین» تنها واکنش به اعدام‌های سال 67 بود ولی در چند سال اخیر از راه برخی زندانیان آن دوره که از اعدام‌ها جان سالم به در برده‌اند و شماری از خانواده‌های قربانیان به ویژه در خارج از ایران با همکاری رسانه‌های برون مرزی، توجه بیشتری به موضوع جلب شد و به همراه آن، حساسیت‌های حکومتی نیز بیشتر؛ گردهمایی خانواده‌های قربانیان در گورستان خاوران معمولا با محدودیت‌هایی از سوی نیروهای امنیتی همراه است و در دی ماه نیز خبر از تخریب بخشی از خاوران رسید.

در خارج از ایران اما گرامیداشت یاد قربانیان و مستند ساختن این رویداد، جنبه‌های تازه‌ای به خود می‌گیرد. تابستان سال گذشته، سازمان عفو بین‌الملل بیانیه تازه‌ای درباره اعدام‌های سال 67 منتشر و در برگزاری چندین همایش با ایرانیان همکاری کرد. شماری از فرزندان اعدام‌شدگان نیز که بخش عمده زندگی خود را در خارج از ایران سپری کرده‌اند با یاری دیگر مهاجران ایرانی در شهرهای اروپا برنامه‌های یادبودی سازماندهی کردند.

نشست‌ها و برنامه‌های یادبود، امسال نیزدر اروپا ادامه پیدا کرده است. امروز در بروکسل، کمیته دفاع از مبارزات مردم ایران، برنامه یادبودی برگزار کرد؛ برنامه‌ای که در دوازدهم سپتامبر هم به شکل یک همایش در دانشگاه آزاد این شهر دنبال می‌شود. شهاب سیروان، از اعضای برگزاری این مراسم، جزییات بیشتری در اختیار ما قرار داد:

شهاب سیروان: این برنامه در واقع یک کار خیابانی جدید است که ما با کمک دوستان ایرانی، اروپایی، شیلیایی، فلسطینی، و اگر بشود با رفقای آرژانتینی، انجام دهیم.

این سبک کاری است که ما با آن، سعی می‌کنیم خارج از فضای شعار و راهپیمایی، پیام‌مان را به‌ویژه به مردم بلژیک برسانیم و در مورد فاجعه و کشتار دهه‌ی شصت و سال خونین شصت و هفت، اطلاع رسانی کنیم. همچنین می‌خواهیم در مورد حوادث اخیر زندان‌ها هم اطلاع‌رسانی کنیم.

برنامه‌ی به صورت یک نمایشگاه بزرگ عکس است. در این برنامه؛ میزهای متعدد اطلاع‌رسانی از کشورهای مختلف، نمایش فیلم و نیز مکان‌هایی برای بحث و پرسش و پاسخ با مردم و رهگذران تهیه شده است.

برنامه در ۱۲ سپتامبر در دانشگاه آزاد بلژیک هم به صورت یک همایش برگزار می‌شود. در این همایش چه موضوع‌های خاصی را مورد نظر قرار داده‌اید و چه کسانی سخنرانی می‌کنند؟

برنامه‌ی دوم که روز شنبه، ۱۲ سپتامبراست، در پیوند با همین برنامه است. قرار است که آن برنامه در سه بخش تدارک دیده شود. بخش نخست دربرگیرنده روایت‌هایی است که در سه قسمت به شرکت‌کنندگان ارائه می‌شود.

در یک بخش یکی از زندانیان سیاسی دهه شصت که کشتارهای سال شصت و هفت را هم از سر گذرانده، به نام پیروز، از بلژیک سخنرانی می‌کند. بخش دوم را یک خانواده از آلمان، که سه نسل از زمان شاه، جمهوری اسلامی و اکنون فرزندشان در خارج از کشور فعال سیاسی است سخنرانی می‌کنند.
پس از اینکه این خانواده، یعنی اشرف، سوسن و ایمان شیرعلی صحبت‌هایشان را می‌کنند، اکرم از خاطرات خودش و از زندان می‌گوید و کتابی را که در این مورد به زبان هلندی نوشته است را معرفی می‌کند.

اگر ما هم بتوانیم در اینجا یک مقدار در ارتباط با ترجمه‌ی این کتاب به زبان فرانسه یا زبان دیگر و (ارائه‌اش) در بلژیک، با دیگران وارد بحث شویم بسیار خوب است.

پس از این بخش، برنامه موسیقی و رقص‌های ویژه داریم. ما اصرار داریم که در برنامه‌‌ها از سوگواری و عزاداری بپرهیزیم. همچنین مایلیم پیامی مشخص در رابطه با اهداف جان‌باختگان یا زندانیانی که زنده هستند و در دوران سال‌های ۶۰ و ۶۷ و در زندان بودند، را به مردم بدهیم.

این هدف یا پیام مشخص شامل چه چیزی می‌شود؟

این پیام مشخص در رابطه با اهدافی است که هر کدام از این زندانیان و جان‌باختگان از گرایش‌های فکری گوناگون داشته‌اند؛ برای اینکه یک جامعه دیگر را بسازند.
اهدافی داشته‌اند که توسط جمهوری اسلامی سرکوب شد. همچنین در رابطه با خیزش اخیر هم بحث‌ها و سخنرانی‌هایی که خواهد شد دقیقاً در رابطه با خواستی است که مردم در رابطه با جنایات جمهوری اسلامی داشته‌اند و نگاهی که رو به آینده داشته‌اند و دارند.

شما در واقع در این برنامه، موضوع اعدام‌های سال ۶۷ را با رویدادهای اخیر در ایران تلفیق می‌کنید. آیا شباهتی بین این دو موضوع می‌بینید؟

شباهت‌های زیادی می‌توان دید، ولی لزوماً کاری که ما می‌کنیم، ایجاد یک ارتباط بین آن جنایت‌هایی است که در آن سال‌ها، ۶۰ تا ۶۷، روی داده و جنایت‌هایی که اکنون روی می‌دهد.
هر دوی این جنایت‌ها نیز توسط یک سیستم انجام شده است. این سیستم، سیستمی است که با نیروهای مختلف مردمی می‌تواند به راحتی به فجیع‌ترین شکل ممکن برخورد کند و یا آنها را در زندانها به مسلخ بکشد؛ چه نیروهای متشکل و سازمان‌یافته از گرایش‌های فکری مختلف چپ، مجاهد و ... و چه نیروهایی از دانشجویان خیلی عادی و مردم غیر‌متشکل و حتا آدم‌های کم‌سواد که تنها خواست‌ها و مطالبات اولیه‌ی خودشان را دارند.

هدف ما این است که این پیوند را برقرار کنیم برای شناخت بیشتر از این سیستم و همچنین شناخت بیشتر از خواست‌هایی که در آینده هر جنبشی در ایران می‌تواند (پیش رو) داشته باشد.

در برنامه‌ای که ۱۲ سپتامبر به ویژه در دانشگاه به شکل همایش برگزار می‌کنید، سخنرانی‌ها به زبان فارسی خواهد بود یا به زبان فرانسوی؟

ما داریم تدارکاتی می‌بینیم که بتوانیم همزمان ترجمه‌ی هلندی و فرانسه را آنجا داشته باشیم برای شرکت‌کنندگانی که غیرایرانی هستند. تعدادی از دانشجویان و ایرانیانی که ساکن اینجا هستند، این مسئولیت را به‌عهده خواهند گرفت. ولی سخنرانی‌ها به صورت فارسی خواهد بود.

انگیزه شما و دوستان‌تان در برگزاری این برنامه آیا این است که موضوع اعدام‌های سال ۶۷، به‌ویژه مسایل اخیر در بین ایرانی‌ها زنده نگه داشته بشود، یا این که در صدد هستید که جامعه میزبان را هم به ویژه در بلژیک بیشتر نسبت به مسایلی که در ایران گذشته و می‌گذرد آگاه کنید؟

در این چندسالی که ما کمیته دانشجویی را در بلژیک فعال کردیم و داریم با آن کار می‌کنیم، به این ضرورت رسیدیم که بنابه دلایل گوناگون بسیاری از مسایل و جنایاتی که در سال‌های مختلف بر مردم ایران رفته، توسط نیروهای فعال سیاسی به خوبی بیان نشده است.
ما سعی می‌کنیم که به نحوه خودمان این پیوند بین المللی را با نیروهای گوناگون فعال سیاسی و حقوق بشری در دنیا برقرار کنیم تا بتوانیم این خلاء را به نحوی و به سهم خودمان پُر کنیم. برای همین است که لزوماً نگاه‌مان رو به مخاطب ایرانی نیست و نگاهمان یک نگاه جهانی است.

الان حدود سی سال از انقلاب می‌گذرد و از فعالیت‌های گروه‌های مختلف در خارج از ایران. چرا فکر می‌کنید، به گفته‌ی خود شما، مشکلات مردم ایران از طرف این گروهها در خارج از کشور به خوبی بیان نشده؟

دلایل زیادی دارد. قطعاً نمی‌شود در چند عبارت کوتاه اینها را بیان کرد. ولی دلایل گوناگونی مانند جوان‌بودن جنبشی که پس از انقلاب توسط جمهوری اسلامی سرکوب شد. نیروهای رادیکال، پروگرسیو و مترقی در آن دوره به سرعت سرکوب شدند و فرصت جمع‌بندی از دلایل آن شکست و کلاً بررسی ماهیت جمهوری اسلامی را نداشتند. این یکی از مهم‌ترین دلایل است.

دلیل خیلی مهم دیگر افول جنبش‌های مترقی و انقلابی در سطح دنیا است که این هم یکی از دلایل بسیار مؤٍثر برای عدم جمع‌بندی درست و فرایند سرکوب و فرایند شکست انقلاب ایران است. دلیل سوم هم که نباید به آن کم اهمیت داد، کم‌کاری و یا اشتباه در تحلیل اوضاع توسط نیروهای فعال سیاسی است.

در خارج از ایران مقصودتان است؟

بله، در خارج از ایران. چون شناخت ماهیت رهبری جمهوری اسلامی خیلی مهم بود که متأسفانه این موضوع خیلی طول کشید تا برای نیروهای فعال خارج از کشور روشن بشود.

شما در پایان همایش‌تان آیا بیانیه‌ای هم صادر خواهید کرد؟

ما ترجیح دادیم به جای اینکه قطعنامه بخوانیم یا منتشر کنیم، متنی را از طرف خود کمیته‌ی برگزارکننده در رابطه با همین صحبت‌هایی که هم اکنون گفتم، به صورت فشرده شده، سخنرانی و بعد هم منتشر کنیم؛ همین تحلیل که چگونه و چرا باید شرایط سیاسی دهه ۶۰ و سال ۶۷ را در پرتو خیزش اخیر بررسی کنیم.

برنامه‌ای هم دارید که مقام‌های بلژیکی را به ‌عنوان مثال آگاه کنید، یا رسانه‌های این کشور را در مورد نتایج کنفرانس‌تان؟

ما معمولاً در همه برنامه‌هایی که می‌گذاریم، سعی می‌کنیم از نیروهای با نفوذ، وکلای مترقی یا نیروهایی که در این رابطه فعال هستند در این کشور دعوت کنیم. معمولاً اینها هم حاضر می‌شوند و از ما وقت می‌خواهند برای صحبت کردن. منتها در شرایط فعلی هنوز در لیست سخنران‌های‌مان از اینکه آنها بخواهند صحبت کنند زمان‌بندی نشده‌اند.