تهران و معضل آلودگی هوا

پژمان اکبرزاده

روز سه‌شنبه آلودگی هوای تهران بار دیگر به مرز هشدار رسید. طبق آمار منتشره سالانه حدود ۱۰ هزار نفر در تهران، قربانی آلودگی هوای تهران می‌شوند. این در حالی است که تلاش‌ها برای کاهش آلودگی هوای تهران تاکنون بی‌نتیجه بوده است.

در همین زمینه با ویکتوریا جمالی، استادیار پیشین دانشگاه تهران و عضو موسس جمعیت زنان مبارز با آلودگی محیط زیست در تهران گفت‌وگو کردم.

این شبیه همان وضعیتی است که ما در سال‌های گذشته هم داشتیم و همیشه در فصل سرما این شرایط هست، البته این موقعیت را در سال‌های گذشته بیشتر در آذرماه و اواخر آبان‌ماه داشتیم.

الان که در اوایل دی‌ماه هستیم و دیگر کاری هم صورت نمی‌گیرد. میزان اتومبیل‌ها، بالا بودن سن اتومبیل‌ها، عدم رعایت قوانین وضع شده، همه‌ی این‌ها باعث شده که وارونگی هوا الان به شدت وجود دارد، گازهایی که الان بالاتر از حد مجاز باید بشود به دو سه برابر می‌رسد و ناچاراً می‌گویند که کودکان و سالمندان از خانه بیرون نیایند که راه حل مناسبی نیست.

این میزان آلودگی که امسال در حال حاضر به وجود آمده است آیا شدیدتر از سال‌های گذشته است یا که تقریبا به همان مقدار است؟

نه به همان مقدار است. شدیدتر از سال‌های گذشته نیست. سال‌های گذشته شدت آلودگی زیادی داشتیم که منجر به مرگ و میر بالایی شد.

البته آمار به آن صورتی که مشخص کند چقدر این آلودگی روی بیمارانی که به بیمارستان مراجعه کرده‌اند یا کسانی که آلودگی باعث مرگ و میر شده است تاثیرگذار بوده است، را منتشر نمی‌کنند، ولی من یادم می‌آید که دو سال پیش هم با یکی از متخصیصین آلودگی هوا صحبت می‌کردم و می‌گفت که تاثیرش خیلی زیاد بوده است حتی روی کسانی که دچار عوارض قلبی شده‌اند.

در حال حاضر با توجه به وضعیت آلودگی هوایی که در تهران است، هیچ تصمیم خاصی برای خارج شدن از این وضعیت گرفته شده است؟

تصمیم، که باید جدی‌تر به مساله آلودگی هوا نگاه کنند. کسانی که مسوول این مساله هستند باید مسوولیت‌های خودشان را خوب بشناسند و به آن‌ها عمل کنند.

آلودگی هوای تهران / عکس: مهر

سازمان حفاظت محیط زیست، شهرداری، وزارت کشور و خود دولت و از همه مهم‌تر این‌که مردم هم در این رابطه با فرهنگ‌سازی و کارهای مناسبی که می‌توانند با سازمان‌های غیر دولتی انجام دهند در چهارچوبی باید با همدیگر مشارکت و همکاری کنند تا این کار انجام شود.

الان سالیان سال از برنامه‌ی سوم توسعه سیاسی اقتصادی اجتماعی می‌گذرد. در شرایطی که ما در سال‌های آخر برنامه چهارم به سر می‌بریم و همچنان بحث خروج ماشین‌های قدیمی و از رده خارج است که باید این‌ها از سطح شهر برداشته و جایگزین شوند و این کار هنوز صورت نگرفته و همیشه حرف این مسایل زده می‌شود.

در صورتی که این‌ها باید عملی شود و از ترددشان جلوگیری کنند. این یک قدم ، که سالیان سال است که به دنبال این مساله هستند و انجام نمی‌گیرد.

کنترلی روی سیستم و کارخانه‌هایی که تولید اتومبیل دارند انجام نمی‌گیرد، تا بتوانند استانداردهای روز دنیا در اینجا هم انجام بشود و ماشین‌هایی که از کارخانه اجازه‌ی خروج پیدا می‌کنند و تردد خود را شروع می‌کنند همیشه یکی دو رده پایین‌تر از استاندارد هستند.

آیا مانع خاصی می‌بیند که این کارهایی که باید انجام شود، عملی نمی‌شود؟

من فکر می‌کنم که مهمترین مانعی که وجود دارد این است که به طور کلی ما در اجرای قوانین خیلی ضعف داریم.
این مساله خیلی مهم است، چون صرف داشتن قوانین که مهم نیست. مهم‌ترین چیز این است که بتوانیم قوانین را اجرا کنیم و این قوانین وقتی که اجرا نشود، داشتنش چندان فرقی ندارد.

با توجه به این‌که مساله‌ی آلوگی هوا چیزی است که مردم به طور عموم و به طوری روشن با آن درگیر هستند فکر می‌کنید باید چه کرد تا یک دگرگونی در نگاه کردن به این قضیه و یک تلاش جدی برای حل آن به وجود بیاید؟

من فکر می‌کنم که سازمان حفاظت محیط زیست مسوولیتی را که به عهده‌اش گذاشته شده است باید بیشتر جدی بگیرد و به آن عمل کند.

در سال‌های گذشته طرح‌هایی در رابطه با کاهش آلودگی تحت عنوان کاهش آلودگی هوای تهران با همکاری ژاپن و توسط سازمان محیط زیست و با مشارکت شهرداری تهران به اجرا در آمده است. اجرای یک پروسه و نتیجه‌ی آن بالاخره باید یک کاربردی داشته باشد و این‌ها به جایی برسد در صورتی که نرسیده است.

ایستگاه‌هایی که باید سنجش کاهش آلودگی هوای تهران را انجام دهد، قرار بود که در کل سطح شهر تهران گسترده شود و گسترش پیدا کنند و میزان آلودگی و آلاینده‌های هوا هر روز به اطلاع مردم برسد.

رسانه‌ها می‌توانند این کار را بکنند. صرف اینکه اعلام کنند که هوای تهران امروز آلوده است، این دردی را دوا نمی‌کند. ولی اگر بگویند که میزان آلاینده‌هایی که امروز به طور مثال در سطح شهر تهران هست به چه میزانی هست و خطرات آن را به اطلاع مردم برسانند، کمک می‌کند که مردم نسبت به این مساله هم آگاهی بهتری پیدا کنند و هم خودشان احساس مسولیت بشتری می‌کنند، چون در این آلودگی و آلوده کردن هوا نقش دارند.

و همه‌ی این‌ها دست به دست همدیگر می‌دهد در شرایطی که ما بتوانیم برای معضل هوا‌ی تهران و حالا شهرهای بزرگ، یک راه حلی پیدا کنیم.

به نقش مردم اشاره کردید، خیلی اوقات حتی زمانی که رسانه‌ها وضعیت آلودگی هوا در شهرهای بزرگ ایران و به ویژه تهران را اعلام می‌کنند و یا در مورد وضعیت ترافیک، ولی خوب شنیده می‌شود که هنوز خیلی از مردم ترجیح می‌دهند که به صورت تک نفره با خودروهایشان رفت و آمد داشته باشند. در این زمینه فکر می‌کنید چه باید کرد؟

نقش مردم خیلی مهم است و اینکه مردم را تشویق کنیم به اینکه از وسلیه نقیله خودشان استفاده نکنند و از وسیله نقیله عمومی استفاده کنند. ولی در شرایطی سرما و زمستان است و وسایل نقیله عمومی هم به اندازه کافی وجود ندارد، شاید که ناگزیر هستند که این کار را انجام دهند.

ما باید در کنار این و در شرایطی که دچار این معضل نیستیم، در ماه‌های دیگر سال به این فکر باشیم که سیستم‌هایی را در اختیار مردم قرار دهیم که از آن استفاده کنند. روی این سیستم‌ها باید کار کنیم و آن‌ها را توسعه دهیم تا مردم اجباری در این‌که ماشین شخصی استفاده کنند، نداشته باشند.

وسایل نقلیه عمومی خیلی بهتر از هر وسیله دیگر است در شرایطی که همه می‌خواهند از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر بروند. در شرایطی که ترافیک خودش مساله‌ساز است. مردم نقش خیلی مهمی دارند که این مشارکت دو سویه باشد، نمی‌شود که ما فقط از مردم توقع داشته باشیم.

ظاهراً ساخت و سازها در تهران ادامه دارد و همین‌طور ورود خودرو های تازه به شهر، با این وضع و همچین عملکرد مسوولان شما چه چشم‌اندازی برای آلودگی هوای تهران می‌بینید؟

اگر همه مسایلی که وجود دارد همین‌طور ادامه پیدا کند، جمعیت تهران افزایش پیدا کند، ساخت و سازها بیشتر باشد، البته زمینی به غیر از منطقه ۲۲که هنوز زمینی دارد در داخل تهران زمینی به آن صورت نیست، ولی خب همین‌طور ساختمان‌های تک طبقه است که تبدل به ساختمان‌های چند طبقه می‌شود و خیابان‌هایی که شاید ظرفیت داشتن این همه طبقات را نداشته باشند و وسیله‌ی نقلیه هم که روز به روز دارد از کارخانه‌های متعددی که اجازه مونتاژ ماشین‌های خارجی را می‌گیرند از کره و ژاپن و اروپا و غیره در سطح شهر تهران افزیایش می‌یابند و هیچ کنترلی روی این‌ها نیست.

بنابراین این شهر آینده‌ی مطلوبی ندارد، مگر اینکه به طور جدی برای آن برنامه‌ریزی شود که سیستم حمل‌ونقل عمومی گسترش پیدا کند و امکان استفاده از وسیله نقیله‌ی عمومی، به خصوص خطوط مترو باید گسترده شود و زمان‌بندی مترو کمتر شود و سیستم اتومبیل‌رانی عمومی و اتوبوسرانی آن باید بهتر شود.

من فکر می‌کنم راه حل آن این است وگر نه ممکن است به یک نقطه کوری برسیم و تهران واقعا در این شرایط آینده‌ی مطلوبی را در رابطه با آلودگی هوا ندارد.