«نگاه متفاوت به تروریسم و برخورد با آن»

پژمان اکبرزاده

در روزهای ۱۷ و ۱۸ اکتبر، نشست سالیانه‌ي «مرکز پژوهش‌های تروریسم» در لندن برپا شد. کار این مرکز از سال ۲۰۰۶ آغاز شده و گردانندگان آن بر این باور هستند که نگاهی متفاوت به مسئله‌ي تروریسم و شیوه برخورد با آن دارند.

ماهان عابدین، کارشناس مسایل سیاسی مقیم لندن، ‌از پایه‌گذاران مرکز پژوهش‌های تروریسم است. ساعاتی پیش از آغاز نشست با وی گفتگویی داشتم. وی در آغاز، اطلاعات دقیق‌تری درباره فعالیت‌های مرکز به‌دست داد:

ماهان عابدین

ماهان عابدین: این نهاد، در آوریل ۲۰۰۶ تاسیس شد. انگیزه‏ی ما، یک ارائه‏ و تعریف متفاوت از تروریسم، به‌ویژه برخورد با آن بود. من و دیگر مؤسسان مرکز، احساس می‏کردیم که خصوصا پس از وقایع تلخ ۱۱ سپتامبر در آمریکا، غرب دارد در برخورد با این پدیده، راه اشتباهی را طی می‏کند. واکنش بسیار تندی به این مساله نشان دادند و می‏شود گفت که حتا عمل‏کرد خودشان هم تروریستی بود.

اشاره می‏کنم به تجاوزهایی که در سال‏های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۳ به افغانستان و عراق انجام شد و اشغال آن کشورها؛ به‏ویژه عمل‏کرد آمریکا در گروگان‏گیری بسیاری از افراد از سراسر دنیا و بردن ا‏ین‏ها به زندان‏های مخوف؛ زندان‏های پنهانی در سراسر دنیا، به‏ویژه در اروپای شرقی و هم‏چنین زندان گوانتاناما که در اوایل سال ۲۰۰۲ تاسیس شد.

مجموعه‏ی این واکنش‏ها برای جهانیان بسیار نگران‏کننده بود. مخصوصا برای مسلمان‏ها. اکثریت قاطع مسلمانان و به ویژه کسانی که در اروپا زندگی می‏کنند، احساس خطر کردند. اینکه عمل‏کرد یک اقلیت کوچک، موجب شده تمام پیروان این دین در معرض اتهام قرار بگیرند؛ و این خیلی نگران کننده بود.
مجموعه‏ی این واکنش‏ها و فرایندی که ۵ سال در شرف تکوین بود، موجب شد که ما این نهاد را تاسیس کنیم تا تعریف متفاوتی از تروریسم ارائه بدهیم و واکنش‏ها و برخوردهای جایگزینی به دولت‏مردان غربی و مراکز پژوهشی ارائه دهیم. کار ما، کارشناسی است. جهت‏گیری سیاسی ندارد. مخاطبان ما هم می‏توانند همه باشند، چه دولت‏مردان غربی، چه نهادهای پژوهشی، دانشجویان و… هرکسی به ما مراجعه کند، ما به او توصیه‏های کارشناسی می‏دهیم.

فعالیت‌های مرکز پژوهش‌های تروریسم بیشتر روی چه زمینه‌هایی متمرکز بوده؟

در دوسال و نیم گذشته، فعالیت‏هایمان را در سه حوزه متمرکز کرده‏ایم: یکی، حوزه‏ی آکادمیک است. ما یک ماهنامه‏ی آکادمیک داریم به نام "Islamism Digest". این ماهنامه با استفاده از مواد اولیه، پژوهش‌های عمیقی روی نهضت‏ها و حرکت‏های اسلامی انجام می‏دهد. از آنجا که دسترسی‏های خوبی به رهبری این نهضت‏ها داریم، به این‏ها مراجعه می‏کنیم و مصاحبه انجام می‏دهیم. این‏ها همه در ماهنامه منعکس می‏شود.
ماهنامه همچنین به طور آکادمیک، سیاست‏های کنونی در حوزه‏ی ضد تروریسم را نقد می‏کند و سیاست‏ها و راهبردهای جایگزینی ارایه می‏دهد. فعالیت دیگر، سمینارهای آموزشی است که ما بعضا برگزار می‏کنیم. همچنین همایش‏هایی که این کنفرانس جمعه و شنبه، نمونه‏ی بارز آن است.

شما در صحبت‏هایتان اشاره کردید به تعریف متفاوت‌تان از تروریسم و برخورد با آن. می‏توانید کمی دقیق‏تر توضیح بدهید که منظور از این «برخورد متفاوت»، دقیقا چیست؟

ببینید، اشتباه غرب، به‏ویژه آمریکا، این است که تروریسم را به عنوان یک تاکتیک یا استراتژی مطالعه نکرده‏اند. یعنی، گفتند این‏ها تروریست‏های مطلق هستند. حال مخاطبان آن‏ها هرکسی باشد، وارد جزییات نمی‏شویم.

بر پایه‌ي این شناخت و این تجزیه و تحلیل، مساله را در چارچوب "جنگ با تروریسم" پیش بردند. خود این اصطلاح، خیلی خنده‏دار است. ما خوشحالیم که هر روز که می‏گذرد، دیگر کمتر از این اصطلاح استفاده می‏کنند. چون پی بردند که به طور خیلی ناشیانه با این مساله برخورد کرده‌اند.

تروریسم، پدیده‏ای است که قدرت‏های بزرگ ا‏ز آن استفاده‏های زیادی کرده‏اند. یک اصطلاح در زبان انگلیسی هست که می‏گوید: «شخصی که از یک ناحیه تروریست محسوب می‏شود، مطمئنا از ناحیه‏ی دیگر یک آزادی‏خواه محسوب می‏شود». بنابراین باید این را هم درنظر بگیریم.
تا آنجایی که به خود آمریکا برمی‏گردد، می‏بینیم درست است که یک شبکه‏ و گروه‏‏های خاصی که منافع آن‏ها را در دنیا تهدید می‏کنند، تروریست می‏دانند، ولی در جاهای دیگر از گروه‏هایی پشتیبانی می‏کنند که از همان شیوه‏ها و ابزارها استفاده می‏کنند، با این تفاوت که به جای این که آمریکا و دوستان آمریکا را هدف قرار بدهند، دشمنان آمریکا را هدف قرار داده‏اند. بنابراین آمریکا از آن‏ها حمایت می‏کند.

نمونه‏هایش خیلی زیاد است. در دهه‏ی هشتاد نمونه‏های زیادی از آن در آمریکای مرکزی بود، همچنین در آمریکای جنوبی، در کشور خود ما، ایران، نمونه‏ و مدرک‏اش هست که آمریکایی‏ها از گروه‏های معارض در داخل ایران حمایت کرده‏اند، گروه‏هایی که در ایران بمب‏گذاری کرده‏اند، آدم‏کشی کرده‏اند. یک نمونه‏ی خیلی بارز آن، یک گروه معارض ایرانی است که پیش‌تر تحت پشتیبانی رژیم صدام حسین بود. زمانی که آمریکایی‏ها عراق را اشغال کردند، علی‏رغم این که خیلی از گروه‏های تروریستی دیگر را از صحنه خارج و نابود کردند، این گروه را تحت حفاظت نگه داشتند. این خودش یک تناقض است، یک نوع دوگانگی در برخورد با مساله‏ی تروریسم.

در رابطه با نشست سالیانه مرکز پژوهش‌های تروریسم که در ۱۸ اکتبر برگزار می‏شود به طور فشرده برایمان بگویید که چه موضوعاتی مطرح می‌شود؟

همایش‏های ما در دو سال و نیم گذشته، شاخص‏های بارز و مهمی داشته است. یکی اینکه که ما چهره‏های سرشناسی را از سراسر جهان اسلام و حتی خارج از آن، روشنفکران مسلمان در اروپا و آمریکا یا روشنفکران غربی که نسبت به دیدگاه ما موضع‏گیری خوب و مناسبی دارند، دعوت می‏کنیم که در همایش‏ها شرکت کنند.

همایش روز جمعه و شنبه هم چیز مستثنایی نیست، اتفاقا یکی از بزرگ‏ترین همایش‏های ما است که افراد زیادی به آن دعوت شده‏اند؛ از جمله آقای غیرت بهیر از افغانستان که ۶ سال اسیر نیروهایی امریکایی بود و سابقا در حزب اسلامی آقای حکمت‏یار فعالیت داشته است. او چهره‏ی خوب و مثبتی، حتی در درون حاکمیت افغانستان برشمرده می‏شود و بسیار زیاد هستند افرادی که در دولت آقای کرزای از ایشان حمایت می‏کنند. افراد دیگر، آقای عبدالمنعم ابوالفتوح، یکی از رهبران برجسته‏ی اخوان‏المسلمین، آقای پروفسور رابرت کرین، مشاور پیشین رییس جمهور آمریکا و ... افراد متعددی دعوت می‏شوند تا نظرات خودشان را ارائه می‏دهند. مخاطبان هم از حوزه‏های گوناگون می‏آیند. نمایندگان دولت‌ها نیز حضور دارند که می‏خواهند از نظرات این روشنفکران و اندیشمندان استفاده کنند و همچنین از رسانه‌ها و نهادهای پژوهشی.

نظراتی که ارائه می‌شود، مطمئنا جایگزینی ولی بعضا جنجالی است که این خود یک فضای جالب روشنفکری را ایجاد می‏کند که حاضران مجبور می‏شوند راجع به این قضیه فکر کنند.
انگیزه‏ی اصلی ما هم این است که صاحب‏نظران، کسانی که مستقیما در این پرونده‏ها دخالت دارند، روی‏کردهای قبلی خودشان را نقد کنند تا این که به راه‏حل‏های تازه و موثرتری دسترسی داشته باشند.