«تلویزیون حتا تصویر ارکستر را نشان نمی‌دهد»

پژمان اکبرزاده

در سال ۱۳۷۱ (۱۹۹۲) با حضور حدود هفتاد نوازنده‌ی سازهای مضرابی و برای نخستین بار در تاریخ موسیقی ایران، «ارکستر بزرگ مضرابی» به رهبری حسین دهلوی تشکیل شد.

نخستین برنامه‌ي ارکستر در تالار بزرگ رودکی (وحدت) اجرا ولی پس از چند سال ارکستر منحل شد.

حسین دهلوی، پایه‌گذار این ارکستر، موسیقی ایرانی را نزد ابوالحسن صبا و آهنگسازی را از حسین ناصحی فرا گرفته؛ دانش‌آموخته‌ی هنرستان عالی موسیقی تهران است. در سال‌های پیش از انقلاب حدود چهارده سال رهبر ارکستر شماره یک اداره هنرهای زیبا و از سال ۱۳۴۱ تا ۱۳۵۰، مدیر هنرستان موسیقی ملی بود.

آثار متعددی برای سازهای ایرانی، ارکستر، آواز گروهی و ارکستر سمفونیک ساخت؛ هم‌چنین یک باله به نام «بیژن و منیژه» با الهام از شاهنامه‌ی فردوسی و دو اپرا. پایان اپرای دوم او «مانا و مانی» (برای کودکان) با انقلاب هم‌زمان شد و تا کنون به دلیل وجود صدای زن در آن اجرا نشده است.

به تازگی اما در تهران پس از حدود ۱۵ سال از نخستین کنسرت ارکستر مضرابی، دی‌وی‌دی یکی از برنامه‌های آن منتشر شده است. به همین بهانه با حسین دهلوی، که اکنون ۸۲ سال دارد گفتگویی کردم و ابتدا پرسیدم چرا این اثر با این همه تاخیر منتشر شده است؟

حسین دهلوی: من هیچ نمونه‌ای نداشتم. یک نفر تصویری گرفته بود که آن را بدست آوردم و بعد آن را بصورت دی‌وی‌دی درآوردم.

این دی‌وی‌دی از بابت تصویر، کیفیت خوبی دارد ولی صدا به اندازه‌ی تصویر واضح نیست. این تغییر در تبدیل نسخه‌های ویدئویی به دی‌وی‌دی به‌وجود آمده یا در ضبط این مشکل بوده است؟

این یک کنسرت است و ضبط استودیویی نبوده، جمعیت هم دست می‌زند و...

ویدئوی دیگری هم از ارکستر مضرابی وجود دارد که در دست انتشار باشد یا تنها همین ویدئو به یادگار مانده؟

خیر! فقط همین است. تنها شاید برنامه‌های تلویزیون که سال‌های قبل اجرا کردیم در دست برخی از دوستان باشد.

فعالیت‌های ارکستر مضرابی چرا ادامه پیدا نکرد؟

در کشور ما کمک بخش دولتی را نیاز دارد، هم از نظر مالی هم از نظر مقررات، دولت زیاد راه به این مطلب نداد. حکومت عوض شده بود و زیاد سازش با موسیقی نداشتند و ندارند. از این جهت هم من شخصاً خیلی افسرده هستم.

از طرف افراد علاقه‌مند با شما هیچ تماسی گرفته نشد که ارکستر را دوباره راه‌ اندازی کنید؟

صحبت‌های کوتاهی شد منتها آنها زورشان نمی‌رسد. چون وقتی یک چیزی ممنوع بشود از نظر حکومتی، کاری زیاد نمی‌شود کرد. حتی تلویزیون هم هیچگاه تصویر ارکستر را نشان نمی‌دهد.

الان مشغول چه فعالیتی هستید؟

مشکلات جسمی دارم و مشغول رفع مشکلاتم هستم! خب این پا به سن گذاشتن به این سادگی برطرف نمی‌شود.

در سال ۱۳۵۸، شما اپرایی برای کودکان ساختید که خیلی تلاش کردید برای اجرای آن. چند سال پیش بخش ارکستری این اپرا را علی رهبری در اروپا ضبط کرد ولی هنوز هم اجرای کامل اپرا عملی نشده. مشکل چیست؟

مشکل این است که می‌گویند صدای زن دارد. من گفتم: «آنهایی که از صدای زن تحت تاثیر قرار می‌گیرند باید به پزشک مراجعه کنند.» حالا ما را زندانی نکردند؛ خودمان را نظر نزنیم!

این اپرا برای کودکان است. در ۱۹۷۹یونسکو اعلام کرد که هر کشوری می‌تواند یک هدیه‌ای برای بچه‌ها بنویسد و ما هم نوشتیم.

صدای زن به چه شکلی در این اپرا استفاده شده که اجازه داده نمی‌شود در ایران اجرا شود؟

به‌طور معمولی. مثل همه‌ی اپراهای دنیا...

یعنی به‌جای صدای یکی از حیوانات استفاده شده یا...

خیر، مانا و مانی نقش اول را دارند. مانا، دختر است و مانی پسر. نقش انسان است. بعد یک «ننه گرگه» دارند که او هم چیزهایی می‌خواند که برای بچه‌ها شادی‌آور است. می‌گوید: «آن وقت‌هایی که جوان بودم، زور داشتم و کار می‌کردم بعد کمرش درد می‌گیرد می‌گوید "وای وای وای" و بچه‌ها به خنده می‌افتند. حالا آن را هم باید حذف کنیم که یک مرد باشد. معمولاً «ننه» که می‌گویند به زبان فارسی باید زن باشد. حالا ببینیم چه می‌شود دیگر.

فعلا که جلوی آن را گرفته اند. در کشورهای دیگر هم بخواهیم اجرا بشود باید یک ساپورتی از حکومت مربوط بشود که اینها این کارها را نمی‌کنند.

چند وقت پیش در کانادا بودم،‌ نوه‌ی دوم من داشت به دنیا می‌آمد. آنجا در شهری بودیم که مرکز اپرای کانادا بود. از آنجا تلفن کردم به یونسکوی ایران که اگر شما توصیه کنید شاید بشود اجرا کنند. آنها هم نه گذاشتند نه برداشتند، به بخش فرهنگی سفارت ایران در کانادا نوشتند و کسی تا به حال دنبال نکرده است. حالا ببینیم چه می‌شود.