تجربیات مشترک مهاجرت در کارتونی برای کودکان

پژمان اکبرزاده

حدود سه سال پیش در آمریکا یک دی‌وی‌دی تهیه شد با نام «بابک و دوستان؛ نخستین نوروز». هدف از تهیه‌ی این دی‌وی‌دی آشنا کردن بچه‌های ایرانی در آمریکا با نوروز و بخشی از میراث فرهنگی‌شان بود. کودکانی که بسیاری از آنها در خانواده‌های مهاجر ایرانی بزرگ می‌شوند اما به سبب دور بودن از ایران شناخت و حس چندانی نسبت به رسوم ایرانی ندارند.

هنرمندانی مانند پرویز صیاد و شهره آغداشلو هم در تهیه‌ي این کارتون دو زبانه همکاری داشتند. تهیه کنند‌گان آن فیلم کارتونی، فعالیت‌های‌شان را ادامه داده‌اند و در حال ساخت سریال کارتونی تازه‌ای هستند به نام «آجیل مخلوط» (Mixed Nuts).

هر بخش از این سریال کارتونی ویژه‌ی یک داستان است و دانش آموزان مدرسه‌ي ابتدایی در آن از کشورهای گوناگونی آمده‌اند، از جمله ایران، کوبا و‌ کره.

به همین بهانه با شبنم رضایی، از تهیه‌کنندگان این سریال در نیویورک گفتگویی کردم و ابتدا پرسیدم آیا انتخاب شخصیت‌های اصلی از این سه کشور به دلیل مشکلات سیاسی موجود بین آنها و آمریکا است؟

شبنم رضایی: سه کشوری را که گفتید برای این انتخاب کردیم که واقعاً در آمریکا و کانادا مشکل دارند در درک فرهنگ مردم این کشورها. از این نظر این سه کشور را انتخاب کردیم که مردم بیشتر با فرهنگ‌شان آشنا بشوند و درک کنند که مردم یک کشور با وضع سیاسی آن خیلی فرق دارند.

در مورد بابک، او یک بچه‌ی ایرانی است و خود شما هم به عنوان یک ایرانی در جامعه‌ی مهاجر ایرانی در آمریکا تجربیاتی دارید از بابت برخوردهایی که با ایرانی‌ها می‌شود، ولی درمورد شخصیت‌های دیگر کارتون که از کوبا، هند و کره هستند چطور تحقیق کردید در مورد مسائلی که با آن درگیر هستند در آمریکا؟

به نظر من تجربیات مهاجران خیلی به همدیگر شبیه هستند. از این نظر که مثلاً آدم در یک کشوری است که شاید زبان آنها را بلد نیست، شاید فرهنگ فرق دارد،‌ شاید غذاها فرق داشته باشند. اینها تجربیاتی هستند که همه‌ی مهاجران با یکدیگر دارند. ما این چند شخصیت‌ دیگر را به کارتون اضافه کردیم که مردم کشورهای دیگر هم بتوانند از آن لذت ببرند و بتوانیم کارتون را به یک مرحله‌ی بین‌المللی برسانیم تا مشکلات مهاجران را برای همه روشن کنیم.
ولی خب مشکلات، تنها فرهنگی نیستند و فقط راجع به مهاجران نیستند. در واقع درباره‌ي شش دوست است که اینها در مدرسه با هم هستند. گاهی اوقات مشق‌های‌شان را عوضی می‌نویسند، یا یک نفر در مدرسه آنها را اذیت می‌کند، گاهی اوقات هم مشکلات بیشتر فرهنگی هستند. ولی داستان راجع به بچه‌هاست که در مدرسه و خانه چه کار می‌کنند و چه ماجراهایی با همدیگر دارند.

در بخشی از کارتون نشان می‌دهید که بابک که یک بچه‌ی ایرانی است و در سال‌های اول دوره‌ی ابتدایی مدرسه درس می‌خواند؛ با خودش فکر می‌کند که اگر بگوید ایرانی‌ست ممکن است بچه‌ها او را بازی ندهند و در مدرسه بگویند که او تروریست است. فکر می‌کنید واقعاً بچه‌هایی که در سال‌های اول مدرسه ابتدایی درس می‌خوانند چنین فکرهایی به ذهن‌شان می‌رسد یا این یک نگاه بزرگ سالانه‌تری است به این قضایا؟

متاسفانه الان به خاطر شرایط سیاسی که در دنیا وجود دارد بچه‌های خیلی کوچک‌تر از بابک هم متوجه روابط سیاسی کشورها هستند. نویسنده‌ی قسمت اول Mixed Nuts داستین الیس است که «بابک و دوستان؛ نخستین نوروز» را هم او برای ما نوشته بود. داستین، زمانی که سن‌اش پایین بود و مشکلاتی بین ایران و آمریکا وجود داشت این تجربه‌ها را کرده است. خود من،‌ شخصاً در اتریش بزرگ شدم و بچه که بودم این مشکلات را نداشتم.
ما فکر می‌کنیم خیلی مهم است که بتوانیم راجع به این‌طور چیزها صحبت کنیم در تلویزیون، رادیو، با دوستان، همسایه‌های‌مان و با کسانی که حتی آنها را نمی‌شناسیم. همین که آدم ارتباط داشته باشد و راجع به آن صحبت کند یک راهی هست که این موضوعات را روشن‌تر بکند.

پخش کار قبلی که شما داشتید با عنوان «نخستین نوروز» چه تجربیاتی به‌وجود آورد برای این سریال تازه؟

«بابک و دوستان؛ نخستین نوروز» اولین دی‌وی‌دی‌ای بود که ما درست کردیم و یک‌کم بلندتر از این کار بود. کار را به زبان فارسی و انگلیسی پخش کردیم. تجربه‌ی خیلی خوبی بود. بیشتر در جامعه‌ی ایرانی این دی‌وی‌دی را فروختیم.
همچنین متوجه شدیم که پخش در جامعه‌ی ایرانی بسیار مشکل است. سیستمی وجود ندارد که آدم بتواند دی‌وی‌دی‌ها را پخش کند. از آن تجربه به خودمان گفتیم که چرا این دی‌وی‌دی‌ها و این داستان‌ها را به تلویزیون نرسانیم که گسترده‌تر باشد و بتوانیم داستان‌های دیگری را بگوییم. از آن نظر بود که خواستیم به تلویزیون داستان‌ها را برسانیم و خیلی راحت‌تر است با سریال این کار را کردن تا با یک دی‌وی‌دی.

در این مدتی که به فارسی این سریال پخش ‌شده چه واکنش‌هایی گرفته‌اید از طرف بچه‌ها و خانواده‌های ایرانی؟

پدر و مادرهای زیادی برای ما ایمیل می‌فرستند یا تلفن می‌زنند از اروپا، از ایران، آمریکا، کانادا. بیشتر آنها خیلی داستان‌های جالبی دارند و داستان‌های مثبتی برای ما دارند که ما را خوشحال می‌کنند. مادری برای ما ایمیل فرستاده بود که در جنوب آمریکا زندگی می‌کند و دختر او که سه ساله است خجالت می‌کشد فارسی صحبت کند و به فارسی به مادرش بگوید «مامان». دختر او پس از اینکه کارتون «بابک و دوستان» را دیده برای اولین‌بار به مادرش نگاه کرده و به فارسی گفته «مامان». برای مادر این موضوع خیلی لحظه‌ی جالبی بوده و برای ما نوشته بود که واقعاً گریه‌اش گرفته بود که بچه‌اش توانسته چنین کاری کند.
ایمیل‌های دیگری هم حتی از آمریکایی‌ها داشتیم که در کارتون، بابک برای صبحانه، کورن‌فلکس می‌خورد و بچه‌های فامیل، صبحانه‌ي ایرانی که نان و پنیر است. چندتا از دوستان آمریکایی برای ما ایمیل زدند که ما این نان و پنیر را از کجا می‌توانیم بخریم چون بچه‌ها در کارتون دیده‌اند و می‌خواهند!

نسخه‌ی انگلیسی مجموعه‌ی Mixed Nuts چه زمانی آماده‌ی پخش می‌شود؟

پرسش مشکلی است. الان نمی‌توانم درست پاسخ این را بدهم. ما در حال حاضر داریم سعی می‌کنیم که سریال را به تلویزیون‌ها بفروشیم. پیش از اینکه به تلویزیون‌ها بفروشیم اجازه نداریم آن را روی دی‌وی‌دی منتشر کنیم. در چند ماه آینده خدا کند که جواب ما را بدهند. شبکه‌هایی مانند پی‌بی‌اس، سی‌بی‌سی، بی‌بی‌سی، در دور دنیا داریم با آنها صحبت می‌کنیم. خیلی خوش‌شان آمده از چیزهایی که تا حالا دیده‌اند. مدتی طول می‌کشد که اپیزودها را تماشا کنند و به ما پاسخ دهند. پس از آن هم امیدوارم اوایل سال ۲۰۰۹ بتوانیم روی دی‌وی‌دی تمام فصل اول و ۱۳ قسمت را به حدود ۵ زبان، حتما فارسی و حتما به انگلیسی و نیز چندتا از زبان‌های اروپایی و زبان‌هایی که در خود سریال است روی دی‌وی‌دی‌ منتشر کنیم.

مسائل و مشکلات سیاسی که الان دنیای غرب با ایران دارد؛ فکر می‌کنید باعث ‌شود شبکه‌های خارجی علاقه‌ی بیشتری به این سریال نشان بدهند یا اینکه یک مقدار کنار بکشند و محتاطانه‌تر برخورد کنند؟

برای بچه‌ها من فکر نمی‌کنم چیزهای سیاسی زیاد مهم باشد...

منظورم خود شبکه‌ها است.

آه! نمی‌دانم. سوال خوبی است. من هیچ سریالی مانند Mixed Nuts ندیده‌ام در تلویزیون. از این نظر یک محصول تازه‌ای را داریم به شبکه‌ها نشان می‌دهیم. درست است که ممکن است یک کم برخورد آنها با سوژه‌هایی که ما مطرح می‌کنیم بد باشد، شاید هم خوش‌شان نیاید. در آمریکا در ده سال آینده ۷۰ درصد جمعیت کشور را مهاجران تشکیل خواهند داد. یعنی این داستان‌ها برای همه به نظر من خیلی جالب است. امیدوارم که شبکه‌ها هم از داستان خوش‌شان بیاید.

شما هزینه‌های این پروژه را به چه شکل تامین کردید؟

از طریق بنیادهای گوناگون مانند Magic of Persia «جادوی ایران» که در لندن است و بنیاد فرهنگی «روشن» در سانفرانسیسکو.

فروش دی‌وی‌دی قبلی هیچ کمکی توانست بکند برای اینکه شما پروژه‌های بعدی را ادامه بدهید؟

بله البته زیاد نه، چون به اندازه‌ی کافی نتوانستیم بفروشیم هر پولی که از آن در می‌آید را ما یک راست می‌گذاریم روی هزینه‌‌های سریال Mixed Nuts.

شما درگیر قضیه کپی کردن دی‌وی‌دی‌ها هم بودید یا اینکه به خاطر بار فرهنگی قضیه، ایرانی‌ها علاقه‌ی بیشتری نشان می‌دادند که نسخه‌های اصلی را تهیه کنند؟

نه اتفاقاً مشکل خیلی بزرگی برای ما بود و در آینده هم خواهد بود. متاسفانه در ایران کپی رایت وجود ندارد. خیلی از وب‌سایت‌ها را ما پیدا کردیم که «بابک و دوستان؛ اولین نوروز» را آن‌لاین گذاشته بودند. در ایران هم می‌دانیم که نسخه‌های خیلی زیادی وجود دارد که کپی کردند و فروختند. این ضرر بسیار بزرگی است برای یک شرکت کوچک مستقل که دارد برای خودش این کارها را انجام می‌دهد.

ایرانیانی که در خارج زندگی می‌کردند چطور؟

آنها هم همین‌طور. آنها هم کپی می‌کنند. حتی فروشگاه‌‌ها کپی می‌کنند. فروشگاه‌هایی در اروپا اصلاً کارشان این است که همه چیز را کپی کنند و حاضر نیستند از شرکت‌های پخش به‌طور مستقیم این دی‌وی‌دی‌ها را بخرند. مشکل بسیار بزرگی است برای جامعه‌ی ایرانی و هنر به‌طور کلی.