ایران:‌ بهشتی برای زمین‌ شناسان

پژمان اکبرزاده

به تازگی در فرهنگسرای نیاوران در تهران نمایشگاه عکسی برپا بود؛ عکس‌های علیرضا امری کاظمی، در زمینه ژئوتوریسم یا «گردشگری زمین‌شناختی» که ظاهراً برای نخستین‌بار بود که در ایران برپا می‌شد.

«گردش‌گری زمین‌شناختی» شاید برای بسیاری از مخاطبان، مفهوم روشنی نداشته باشد. به همین خاطر، پیش از اینکه به سراغ عکس‌ها برویم، از علیرضا امری کاظمی که کارشناس گردش‌گری زمین‌شناختی (ژئوتوریسم) در سازمان زمین‌شناسی ایران است، درباره مفهوم این عبارت پرسیدم:

علیرضا امری کاظمی: «ژئوتوریسم» (گردش‌گری زمین‌شناختی) یا به قول بعضی‌ها «زمین گردشگری»، رشته‌ي تازه‌ای در توریسم است که به پدیده‌های منحصر به‌فرد و جالب زمین‌شناسی می‌پردازد. محوریت این نوع گردش‌گری، پدیده‌ها و عوارض زمین‌شناختی هستند و هدف آن، شناساندن این‌گونه پدید‌ه‌ها به عموم افراد جامعه و جلب نظر آنان در حفظ و حراست از این پدیده‌ها است.

پوستر نخستین نمایشگاه عکس گردشگری زمین شناختی در تهران

منظور از «پدیده‌های جالب زمین‌شناسی» چیست؟

ما، به‌ویژه در ایران، پدیده‌های بسیار زیبایی داریم؛ به دلیل این که ایران از نظر جغرافیایی در نقطه‌ای از دنیا قرار گرفته که اتفاقات زمین‌شناسی زیادی در آنجا افتاده است. ایران یک مزیتی به کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی دارد و آن این است که کاملا " ِاکسپوز" است، یعنی در واقع ما روی زمین‌مان پوشیدگی نداریم. به خاطر عاری بودن از پوشش گیاهی و برف، بیشتر جاهای زمین و اتفاقات زمین‌شناسی را که در مناطق گوناگون اتفاق افتاده، کاملاً می‌شود دید.
به دلیل این که همه جای ایران، دیدنی‌های زمین‌شناسی زیادی دارد، زمین‌شناسان خارجی به ایران لقب «بهشت زمین‌شناسان» یا «موزه یک ونیم میلیون کیلومتری» داده‌اند.

برای گرفتن عکس هایی که در نمایشگاه ارائه شده، به مناطق سفر کرده‌ای یا به دلیل کارهای پژوهشی آنجا بودی و ضمن آن، عکس‌ می‌گرفتی؟

«قشم» عکس از علیرضا امری کاظمی

من شخصاً پروژه‌ای را از 8 سال پیش در سازمان زمین‌شناسی شروع کردم که شناسایی پدیده‌های شاخص و ویژه‌ي ایران است. در این 8 سال از تمام نقاط ایران که از نظر زمین‌شناختی شاخص بوده‌اند، بازدید کرده‌ام. بعضی جاها بسیار صعب‌العبور بوده و بعضی جاها نزدیک و قابل دسترس. این نمایشگاه برگزیده‌ای است از همه‌ي آثاری که من در این 8 سال تهیه کرده‌ام.

فکر می‌کنی این عکس‌ها که به صورت نمایشگاهی در تهران ارائه شده، در زمینه گردش‌گری عمومی برای گردش‌گران جالب است؟ یا اینکه فکر می‌کنی جذابیت آن بیشتر برای کسانی است که از قبل در زمینه‌ي زمین‌شناسی مطالعه کرده‌اند و شناخت دارند؟

هدف ژئوتوریسم، آموزش و آشنایی عموم افراد جامعه با مفاهیم زمین‌شناسی و پدید‌ه‌های ارزشمند آن است، هرچند، ما بخشی از ژئوتوریسم را به پژوهش‌گران و متخصصان اختصاص می دهیم. این بخش شامل پدیده‌هایی می‌شود که شاید زیبایی بصری نداشته باشند، اما از نظر علمی بسیار ارزش‌مند و دیدنی هستند اما بخش عمده‌ي ژئوتوریسم به مخاطبان عام برمی‌گردد. تجربه‌ای که خود من در نمایشگاه‌های انفرادی کوچک یا در برخوردهای شخصی داشته‌ام این است که مردم از دیدن این گونه تصاویر بسیار شگفت‌زده می‌شوند. به‌ویژه زمانی که داستان تصویر شرح داده شود که اصلاً ماهیت این پدیده چیست و مراحل تکامل‌اش چه بوده است.
استقبال بسیار خوبی از نمایشگاه‌های منطقه‌ای و محدودی که تا کنون داشته‌ایم، شده است. اما نمایشگاه کنونی، نمایشگاه بزرگی است که برای نخستین‌بار برگزار می‌شود.

«سبلان» عکس از علیرضا امری کاظمی

پس در کنار عکس‌ها اطلاعات مربوط به هر پدیده هم در دسترس مخاطب گذاشته می‌شود؟

بله. دقیقاً. ما پیش از این، 5 فیلم مستند کوتاه هم در زمینه‌ي پدیده‌های زمین‌شناختی تهیه کرده بودیم. هدف اولیه‌ي ما نمایش این فیلم‌ها برای زمین شناسان بود؛ اما مردم عادی به حدی از این فیلم‌ها لذت بردند و تقاضا کردند که ما آنها را در تیراژ زیاد تکثیر کردیم و در اختیارشان گذاشتیم.

کسانی که برای دیدن این عکس ها و فیلم‌های مستند به نمایشگاه می آیند، چقدر باید با دانش زمین‌شناسی آشنا باشند؟ آیا اگر بدون هیچ گونه آگاهی قبلی بیایند، می توانند با نمایشگاه ارتباط برقرار کنند؟

سوال جالبی است. من این پرسش را در مقاله‌‌ای با عنوان «زیبایی شناسی در ژئوتوریسم» که قرار است ماه آینده در استرالیا ارائه بدهم، مطرح کرده ام. به نظر من، مردم ابتدا به زیبایی یک پدیده توجه می کنند و بعد به دنبال داستان آن می روند.
من فکر می کنم که این جلوه بصری و زیبایی شناختی که در این تصاویر وجود دارد و خیلی هاشان به دید مردم چیز عجیب و غریبی است، بسیار آنها را جذب می کند. همین تشویق شان می‌کند که داستان این پدیده را هم پیدا کنند. به این صورت ما به هدف‌مان که آشنایی مردم با این پدیده است، نزدیک می‌شویم.

تا کنون چه گام‌هایی در زمینه‌ي گردشگری زمین‌شناختی یا ژئوتوریسم، در ایران برداشته شده است؟

در طول این 8 سال، من مقاله‌های بسیار زیادی در این زمینه منتشر کرده ام، در چند کشور سخنرانی داشته ام و این پدیده‌ها را به پژوهشگران دنیا معرفی کرده ام. در کتاب ژئوتوریسمی هم که توسط الزویر (Elsevier) منتشر کرده، یک بخش به ایران اختصاص داده شده که من و عباس مهرپویا نوشته‌ایم. در آنجا در رابطه با نام خلیج فارس بسیار چالش داشتیم و موفق شدیم که نام واقعی خلیج فارس را در یک کتاب معتبر علمی که در سال 2006 چاپ شد به ثبت برسانیم؛ هم در متن کتاب و هم در نقشه‌ها. کتاب هم اکنون در دانشگاه های استرالیا و انگلستان در رشته توریسم، تدریس می‌شود.

یکی از مناطقی که روی پوستر نمایشگاه هم از آن نام برده شده، جزیره قشم در خلیج فارس است که به عنوان نخستین «ژئوپارک» ایران و خاورمیانه به آن اشاره کرده‌ای. «ژئوپارک» چه مفهومی دارد؟

«ژئوپارک» واژه‌ي تازه‌ای است که از سال 2000 از سوی بخش علوم زمین یونسکو اعلام شد. «ژئوپارک» به مناطقی گفته می‌شود که دارای چند پدیده‌ي شاخص زمین‌شناسی هستند و در کنار آن، پدیده‌های فرهنگی، طبیعی و باستانی قابل توجهی هم دارند. این مجموعه با عنوان یک «ژئوپارک» دریک محدوده‌ي جغرافیایی مشخص تعریف می‌شود و بر روی توسعه‌ي اقتصادی منطقه خود هم تاثیر مثبت می گذارد؛ در واقع نوع تازه‌ای از مناطق حفاظت شده هستند.
نخستین ژئوپارک ایران، جزیره قشم بود. در سال 2002 در یک سخنرانی در استرالیا پیشنهاد کردم که این منطقه ارزشمند است و توانائی ایجاد یک ژئوپارک را دارد. پس از آن هم آقای دکتر حقی پور و مهندس دره‌شوری برای ثبت آن تلاش زیادی انجام دادند. سرانجام این ژئوپارک در سال 2006 در فهرست ژئوپارک‌های جهانی یونسکو ثبت شد.

18 کشور دنیا دارای ژئوپارک هستند و نخستین ژئوپارکی که در منطقه‌ي خاورمیانه و خلیج فارس ثبت شده، خوشبختانه، جزیره قشم است.

این که جزیره‌ي قشم از طرف یونسکو به عنوان یک ژئوپارک ثبت شده، چه تاثیری داشته؟ آیا یونسکو برای حفظ منابع این منطقه، همکاری‌هایی می کند؟ و یا از این بابت که پژوهش‌های گسترده‌تری در آنجا انجام ‌گیرد...

پشتیبانی‌های یونسکو، بیشتر معنوی و بین‌المللی است. مزیتی که از این بابت برای منطقه به وجود می‌آید این است که به عنوان یک منطقه معتبر بین المللی شناخته می‌شود. در همایش‌هایی که به تازگی شرکت داشته‌ام، کاملاً قشم را می شناسند و تمایل زیادی برای بازدید از آنجا دارند.
اگر مقام‌های محلی تلاش کنند که یک مقدار زیرساخت های جزیره را بهینه کنند و امکانات گردش‌گری آنجا را گسترش دهند، تعداد گردشگرانی که جذب آنجا می‌شوند، بسیار زیاد خواهد شد.

عکس‌هایی که در این نمایشگاه گرفته شده است، آیا به صورت مجموعه‌ای منتشر خواهد شد یا اینکه تنها به صورت نمایشگاه خواهد بود؟

هم اکنون دارم روی کتاب اطلس کامل ژئوتوریسم و ژئوپارک ایران کار می کنم که در یکی دوماه آینده کارهای اولیه‌اش به پایان می‌رسد و به زیر چاپ خواهد رفت. در این کتاب، مجموعه‌ي کل پدیده‌های زمین شناختی را که طی این هشت سال بررسی کرده‌ام، با اطلاعات کامل و کروکی دسترسی، همچنین تصاویر بسیار متنوعی از این پدیده ها، منتشر می کنم.

کتاب به زبان فارسی خواهد بود؟

به زبان های فارسی و انگلیسی منتشر خواهد شد.

در ایران؟

بله، در ایران منتشر خواهد شد ولی برنامه‌هایی هم دارم که اگر ممکن شود، در خارج از ایران هم برای انتشار مجدد، برنامه‌ریزی کنیم.