«خیال نکنید ما از مریخ آمده‌ایم!»

پژمان اکبرزاده

ایالت کالیفرنیا در آمریکا و به‌ویژه لس آنجلس و نواحی اطراف آن، با حضور صدها هزار ایرانی مهاجر، بزرگترین جامعه‌ی ایرانی در خارج از ایران را در خودش جای داده است.

مهاجران ایرانی بر پایه‌ی اطلاعاتی که از سوی خود سازمان‌های آمریکا منتشر شده، از بابت تحصیلات دانشگاهی و امکانات مالی از موفق‌ترین مهاجران ساکن در ایالات متحده هستند. ولی این جامعه‌ی مهاجر برخلاف موفقیت‌های بیشمار فردی‌اش ظاهراً برای ایجاد تغییر در نگاه جامعه‌ي آمریکا به فرهنگ ایران چندان موفق نبوده است.

در چنین فضایی، گهگاه کوشش‌هایی از سوی افراد یا انجمن‌های کوچک ایرانی که به فرهنگ و ملت‌شان دلبستگی عمیق‌تری دارند انجام می‌شود تا نگاه جامعه‌ی میزبان را به ایران، و حتا نگاه نسل دوم مهاجران ایرانی را به ایران قدری تغییر دهند. یکی از آخرین نمونه‌ها، تلاش ده‌ساله‌ی ساسان کیا، مهندس ایرانی مقیم لس آنجلس است برای نوشتن کتابی درباره‌ی جنبه‌های گوناگون تاریخ، فرهنگ و حتا طبیعت ایران. نام کتاب «بهشت قصه‌های پریان»، یا به انگلیسی «A Fairy Tale in Paradise» است که به‌تازگی در آمریکا چاپ شده است.

با ساسان کیا درباره‌ی کتاب صحبت کردم و ابتدا از او خواستم به‌عنوان کسی که حدود سی سال است در آمریکا زندگی می‌کند، از شناخت امروز آمریکایی‌ها از جامعه و فرهنگ ایرانی‌‌ها بگوید:

ساسان کیا: این‌ها شناخت‌شان درباره‌ی ایران، صفر است. من اصلاً دوست ندارم منفی حرف بزنم، ولی این یک حقیقت مطلق است که نظری که نسبت به ایران دارند، یک مملکت کاملاً ناشناخته و کشوری است که اصلاً هویت مشخص خودش را ندارد و قاطی شده است با تمام کشورهای خاورمیانه و افغانستان و عراق. نود درصد مردم آمریکا به‌جز وحشت هیچ شناخت دیگری از ایران ندارند.

سی‌ سال پیش هم که به آمریکا آمدی، همین فضا و شناخت وجود داشت یا این، شناختی‌ است که الان دارند؟

خب این شناختی که الان دارند، به‌خاطر خبرهایی‌ است که هر روز در اخبار می‌شنوند. مخصوصاً پس از انقلاب ایران و گروگانگیری‌ها. می‌توانم برایتان یک مثال بزنم. اینجا یک شوی تلویزیونی پخش می‌شود و کسی که این شو را اجرا می‌کند، از مردم پرسش‌هایی می‌کند. اگر جواب فردی که در این مسابقه شرکت کرده با جواب بینندگان این شو یکی باشد، آن فرد برنده می‌شود. یکی از سوال‌ها یک‌بار این بود: «از چه کشوری بیشتر از هر کشوری دیگری در دنیا وحشت دارید که بروید و آن را ببینید؟». آقایی با سرعت زنگ زد و گفت: «ایران». بعد مجری شو هم گفت که وقتی ما از مردم پرسیدم، آنها هم گفته‌اند: «ایران» پس تو برنده شدی!

ساسان کیا

سی سال پیش که به آمریکا آمدی چه فرقی داشت با الان؟

سی سال پیش که من به آمریکا آمدم، پیش از انقلاب بود. یادم هست تازه همان موقع‌ها بود که مثلا جشن‌های دوهزار و پانصدساله را دیده بودند و ایران را به‌عنوان کشوری می‌دیدند که خب جالب بود، ولی نه با آن عظمت. یک کشور جالب که از آن وحشت نداشتند. به بدی الان نبود ولی آن حالت جادویی و پرعظمت را هم برایشان نداشت؛ تصوری که زمانی از ایران وجود داشت.

کتابی که تو نوشتی، در واقع واکنشی بوده به شناختی که اینها از ایران دارند؟ می‌خواهی این تصورات را عوض کنی در ذهن‌شان؟

نه! نوشتن این کتاب چندین دلیل داشت: بچه‌هایی که در خانواده‌های ایرانی در آمریکا به دنیا آمده‌اند هم همین شناخت را از ایران دارند. از ایران وحشت دارند، خیلی برایشان وجوه منفی دارد. این یکی از دلایل نوشتن این کتاب بود ولی من بیشترین انگیزه‌ام برای نوشتن این کتاب، اصلاً به‌خاطر آمریکایی‌ها نبود. من واقعاً تنها می‌خواستم وظیفه‌ای نسبت به ایرانی‌ها انجام بدهم و اصلاً به آمریکایی‌ها یا غیرایرانی‌ها فکر نمی‌کردم. من فقط درباره‌ی ایرانی‌ها فکر می‌کردم. همه‌ی دوستان ما در جنگ کشته و یا زخمی ‌شدند، دوستان شخصی خودم. ما اینجا بودیم و خیلی راحت زندگی خوبی داشتیم.
یادم است، زمانی که به آمریکا آمدم، یکی از چیزهایی که یاد گرفتم، جمله‌ی معروفی بود از پرزیدنت کندی که می‌گوید: «نپرسید مملکت‌تان برای شما چه کار کرده، بپرسید شما می‌توانید برای مملکت‌تان چه کار بکنید.» این گفته روی من خیلی اثر گذاشت و احساس می‌کردم به‌عنوان کسی که از ایران آمده بیرون می‌توانم کاری بکنم که هیچیک از آن هفتاد میلیون ایرانی نمی‌تواند بکند؛ آن هم این است که به اینها بگویم که چه نگاهی مردم دنیا نسبت به شما داشتند و دارند. کسی که در ایران هست که نمی‌تواند این را کشف بکند.

خب اگر تو می‌خواستی ایرانی‌ها را از این قضیه آگاه بکنی، چطور کتاب را به زبان انگلیسی نوشتی؟

خب برای اینکه من فقط انگلیسی بلدم و این مانند یک برنامه بود. چون من خودم مهندس کامپیوتر هستم. شما وقتی یک برنامه را در کامپیوتر می‌نویسید، تنها منطق‌اش مشکل است، اینکه چطور این برنامه را به کامپیوتر بدهید. به خودم گفتم حالا به انگلیسی می‌نویسم و دیگر ترجمه خیلی ساده است. واسه‌ من فرقی نمی‌کرد به چه زبانی نوشته بشود.

در این مدتی که این کتاب منتشر شده، تا آنجا خودت برخورد داشتی، دست‌کم با مخاطبان یا کسانی که در مورد کتاب صحبت کرده‌اند، بیشتر ایرانیان مقیم آمریکا بوده‌اند یا آمریکایی‌ها؟

من دارم سعی می‌کنم اول این کتاب را به ایرانی‌ها بفروشم برای اینکه ازشان فیدبک بگیرم، من معذرت می‌خواهم، فارسی من زیاد خوب نیست. ولی به آمریکایی‌ها هم فروخته‌ام. فعلاً قدم‌های اول است. بعدها شاید این کتاب را کمی تغییر بدهم برای بازاریابی در میان آمریکایی‌ها و غیرایرانی‌ها.

کتاب را خودت چاپ کردی، یا اینکه ناشری پیشقدم شد برای چاپ و پخش‌اش؟

صد نسخه اول را خودم چاپ کردم، ولی الان بقیه‌اش را شرکت کتاب در لس آنجلس دارد چاپ می‌کند.

در کتابت، سعی کرده‌ای از هر چیزی درباره‌ی ایران صحبت بکنی. از فرش، گربه و خاویار گرفته تا تاریخ و طبیعت ایران، ولی بخشی هم در کتاب درباره‌ی پیوند‌های بین ایرانیان و آمریکایی‌هاست. در مورد این بخش بگو.

شما قبلاً از من سوالی کردید؛ اینکه آمریکایی‌ها چه نظری درباره‌ی ایرانیان دارند؟ همین جا باید بگویم که اینها اصلاً نمی‌دانند ما از خیلی جنبه‌های تاریخی، فرهنگی و زبانی به آنها نزدیک هستیم. این مسایل برای این‌ها خیلی شگفت‌انگیز است. اصلاً من کتابم را از اینجا شروع کردم که به آمریکایی‌ها بگویم خیال نکنید ما آدم‌هایی هستیم که از مریخ آمده‌ایم! آمریکایی‌ها فکر می‌کنند ایرانی‌ها آدم‌هایی هستند که از یک سرزمین دورافتاده و ناشناخته آمده‌اند. اصلا باورشان نمی‌شود که از خیلی نظرها ما اینقدر نزدیک به هم هستیم؛ نزدیکی نژادی. البته الان در آمریکا می‌گویند درباره‌ی مسایل نژادی حرف زدن خیلی کار خوبی نیست، ولی خب این یک حقیقت است. برای اینکه اگر کتاب ژنتیک را نگاه بکنید نشان داده شده که از ۴۲ گروه نژادی که در دنیا هستند از نظر علمی، ایرانی‌ها نزدیکتر هستند به اروپایی‌ها و البته اروپایی‌ها بودند که آمریکا را ساختند. الان البته در آمریکا یک آمریکایی می‌تواند اسپانیایی باشد یا چینی و یا ژاپنی. ولی به نظر من وقتی ما می‌گوییم آمریکایی‌ها، اینها آمریکایی‌هایی هستند که از اروپا آمدند. از نظر نژادی خیلی با هم نزدیک هستیم و صددرصد از نظر زبانی. برای اینکه این زبان، ریشه‌ای هند و اروپایی دارد و واژه‌هایی مانند مادر، برادر و بسیاری واژه‌های دیگر که ما در زبان‌مان داریم از یک ریشه می‌آید. زبان ما به اینها نزدیک است، نه به‌خاطر اینکه از یک ریشه آمده، بلکه به این دلیل که بعدها کلماتی بوده است که از زبان فارسی وارد زبان لاتین شد و زبان‌های غربی. کلمه‌هایی مثل «پارادایس». از طرف دیگر یکی از نزدیکی ایرانی‌ها با آمریکایی‌ها از نظر دینی است. بیش از ۵۰ جای مختلف در کتاب مقدس‌شان درباره‌ی «Persia» نوشته شده، ولی اینها ۹۹درصدشان، نمی‌دانند که این «Persia» همان Iran است که الان روز و شب در اخبار درباره‌اش می‌شنوند.
یک وجه دیگر نزدیکی ما با آمریکایی‌ها از نظر اجتماعی است، و آن هم به خاطر بودن چندین هزار آمریکایی در ایران و بعدها هم آمدن چند صدهزار ایرانی به آمریکا و اینکه ما دیگر کاملا ترکیبی از این جامعه شده‌ایم.

اشاره کردی که یکی از مخاطبان اصلی‌ات نسل دوم ایرانیان مهاجر هستند در جامعه آمریکا و شناختی که الان پیدا کرده‌اند از ایران، بخاطر آنچه رسانه‌ها پخش می‌کنند. فکر می‌کنی کتاب تو در برابر این غول‌های رسانه‌ای در آمریکا و چهره‌ای که از ایران ارائه می‌کنند به‌طور روزمره، می‌تواند تاثیری بگذارد؟

نه، ولی من سعی خودم را می‌کنم. یعنی بستگی دارد به اینکه ایرانی‌ها این کتاب و کتاب‌های دیگر مانند آن‌را بخوانند و سعی کنند انتقال بدهند به بچه‌هایشان. من از این بچه‌ها، بارها پرسیده‌ام که چه تصوری از ایران دارید؟ یک‌بار یکی‌شان گفت: «من وقتی به ایران فکر می‌کنم، فقط یاد کاروان و شتر می‌افتم.» این خیلی سخت است اما باعث نمی‌شود که آدم سعی خودش را نکند. یکی از مشکلات ما این است که خوبی‌های خودمان را نمی‌دانیم. یک روز من رفتم به جشن دانش‌آموزان دبیرستان خوارزمی در همین لس آنجلس. بیش از سی نفر آنجا بودند. از اینها پرسیدم که کسی می‌داند خوارزمی کیست؟ اینها گفتند: «مگر خوارزمی کسی بوده، ما فکر کردیم خوارزمی فقط اسم مدرسه‌مان است.» بنابراین ما خودمان باید اول مملکت‌مان را بشناسیم که چه هست، تا بعدا بتوانیم به بقیه بگوییم. برای ایرانی‌ها ندانستن اینکه خوارزمی که بوده، درست مثل این است که یونانی‌ها ندانند ارسطو کیست.