نیکفر: مرگ به ما تولرانس را می آموزد

محمد رضا نیکفر فیلسوف برجسته ایرانی مقیم آلمان مادر خود را از دست داد. مادر ایشان که در ایران زندگی می کرد بعد از یک بیماری طولانی چندماهه که حدود پنج‌­ شش ماه او را بستری کرده بود سرانجام روز گذشته فوت کرد. وی در زمان مرگ ۸۰ سال داشت. محمدرضا نیکفر فرزند میانی مادر از پنج فرزند اوست و آخرین بار سه سال پیش به دیدار مادر رفته بود. در گفتگویی با دکتر نیکفر از او در باره مادر و مرگ و مهاجرت پرسیدم:

همیشه شما بعنوان یک فیلسوف در انظار عمومی مطرح بوده اید. می‌توانم بپرسم، یعنی در حقیقت با فوت مادر تغییری در نگاه شما بعنوان یک فیلسوف به قضیه مرگ پیش آمده یا اینکه همان نگاه قبل را دارید؟

خب، می‌دانید که... یعنی می‌شود گفت که یک ارتباط مهمی با جهان از دست می‌رود. بویژه مادر خیلی خاص است. یعنی در واقع یکبار... یعنی پیوند (عمیق‌تری) می‌گیری با جهان. یعنی یک تکیه‌گاه عاطفی را آدم حس می‌کند از دست داده است. این شاید احساس روزهای اول باشد. بعد، ولی نه. نمی‌توانم بگویم یک تغییر اساسی، ولی بهرحال (حس) به مادر حس عجیبی‌ست.

کلا نگاهتان به قضیه مرگ چه هست؟
خب، مرگ بخشی از زندگی‌ست، رویدادی‌ست که ریشه در خود زندگی دارد. گریزی از آن نیست، جزیی از این زندگی‌ست و نشان‌دهنده‌ی پایان‌پذیربودن ماست. بر این مبنا ما همه چیز را باید روی پایان‌پذیری بگیریم. یعنی شما نمی‌توانید مثلا یک نظم مطلق را برقرار کنید، چون ما انسانهای پایان‌پذیریم. یا نمی‌توانیم تا به آخر اصولی رفتار بکنیم، چون پایان‌پذیریم. نمی‌توانیم از یک موضوع تجربه‌ای بیندوزیم تا به آخر، چون پایان‌پذیریم. نمی‌توانیم روی اصول پافشاری مطلق داشته باشیم، چون پایان‌پذیریم. چون یک پروسه‌ی طولانی می‌خواهد، ولی ما پایا‌ن‌پذیریم. بدین جهت به دلیل این پایان‌پذیری باید دعوت به تولرانس کنیم. یعنی از این پایان‌پذیری تولرانس را می‌توانیم نتیجه بگیریم. یعنی سخت نگیریم بر یکدیگر.

می‌توانم بپرسم اینکه در غربت هستید، چقدر تاثیر می‌گذارد در مواجه‌شدن‌تان با خبر درگذشت مادر؟
خب می‌دانید، کسانی که مثلا کسی‌شان درگذشته و از ابتدا شاهد همه چیز بودند، بیماری، مرگ، خاکسپاری، می‌توانند وداع کنند. ولی ما که این (امکان) را نداریم، این وداع صورت نمی‌گیرد. مثلا در مورد مرگ پدرم نیز اینطور بود. وقتی که رفتم به خانه‌ی پدری، هنوز این انتظار داشتم که او آنجا باشد. یعنی اصلا نمی‌توانستم تصور کنم یک (تکه) از جهان را بدون او. این بدین معنا بود که وداع نکرده بودم با او. ولی وقتی آدم می‌رود سر (مزارش)، دیگر به عنوان واقعیت درمی‌آید. الان هم من نمی‌توانم یک گوشه‌ از آن خاک مملکت را تصور کنم، که مثلا مادر نباشد. چون این وداع صورت نگرفته است. یعنی از این نظر دردناک است در خارج، وقتی آدم این خبر را می‌شنود.

متشکرم آقای نیکفر. فقط بعنوان سوال آخر می‌توانم از حضورتان بپرسم، آیا مادر هم در زمینه‌های فرهنگی فعالیتی داشتند؟
نه. مادر من یک زن خانه‌دار زحمتکش بود، ولی خب مشوق همه‌ی ما بوده است.