زنده‌کردن خاطرات گذشته با موسیقی پاپ ایرانی

پژمان اکبرزاده

در سال‌های پیش از انقلاب، در ایران هم مانند بسیاری از کشورهای دیگر، ویدیوهای زیادی از خوانندگان گوناگون به ضبط می‌رسید که از تلویزیون ملی برای مردم پخش می‌شد.

پدرام میثاقی، از گردانندگان این تارنما (وب‌سایت) در لس‌آنجلس چنین می‌گوید:

«سایت www.iranoldies.com حدود پنج سال پیش شکل گرفت. در سوئد، دوستی به نام سیاوش، این سایت را با پنجاه-شصت کلیپی که خودش پیدا کرده بود، راه انداخت. خودش در اوایل کار به یک سری از خوانندگان خاصی مانند فریدون فروغی و کورش یغمایی علاقه داشت. ما هم در آمریکا جمعی داشتیم که بیشتر از راه سایت iranian.com همدیگر را پیدا کرده بودیم. در واقع، باعث و بانی تشکیل این سایت، iranian.com و جهانشاه جاوید بود.

چطور از راه این سایت، همدیگر را پیدا کردید؟

این سایت، بخشی به نام نوستالژی‌ داشت که در آن عکس‌های مجله‌های قدیمی را می‌گذاشتند. از این طریق با یکسری از بچه‌ها در سراسر دنیا دوست شدیم که بیشتر از بچه‌های مقیم آمریکا بودند ولی بعداً از اروپا و ایران هم چند نفر وارد گروه شدند. گروهی شامل پنج - شش نفر که به ترانه‌های قدیمی علاقه پیدا کرده بودیم. من با سایت iranoldies.com آشنا شدم و همه با هم شروع به کار کردیم. هر کس چند ویدیو فرستاد. پس از حدود یک‌سال و نیم، موسیقی اضافه کردیم و همچنان شروع به بزرگتر شدن کرد. پروژه‌ی خیلی کوچکی بود و ما بیشتر برای دل خودمان این کار را می‌کردیم. برنامه‌ای نبود که آنرا زیاد گسترده کنیم ولی همینطور کاربران بیشتر می‌شدند. اوایل حدود دویست-سیصد نفر در هفته بازدید می‌کردند.

از راست به چپ: علی صبایی، پدرام میثاقی، سیاوش گودرزی

اینها حتماً باید اول در سایت مشترک شوند تا بتوانند موسیقی‌ها را گوش کنند یا ویدیوها را ببینند؟

اوایل اینطور نبود ولی بعداً چون می‌خواستیم ببینیم که چه کسی و از کجا می‌آید و آمار را داشته باشیم، شروع کردیم به ثبت کردن تا متوجه شویم هرکس از کجا می‌آید و در کدام گروه سنی است. این‌گونه ما متوجه شدیم که بیشتر بازدید کنندگان از ایران و آمریکا هستند. البته از اروپا و کشورهایی مانند دانمارک و هلند هم خیلی بیننده داریم.

این ثبت‌نام کردن‌ها باعث نشد بینندگان کمتر شوند؟

نه، چون خیلی ساده است. نام و ایمیل خود را می‌گذارند. البته از ایمیل هنوز استفاده نشده ولی بعداً می‌توانیم به همه ایمیل بفرستیم که فلان کلیپ در سایت اضافه شده یا اگر خواستند کمک کنند و کلیپی که دارند را به سایت اضافه کنند.

نحوه کار کردن چگونه است؟ این ویدیوها و عکس‌های قدیمی را چگونه گردآوری می‌کنید؟

خیلی از این کارها، اوایل انقلاب از ایران خارج شد و از طریق شرکت‌هایی مانند پارس ویدیو و چهره‌نما پخش شد. یادم است زمانی که بچه بودم در سال‌های پس از انقلاب در ایران، رنگارنگ‌هایی را می‌دیدیم که از آمریکا آمده بود. چون پس از انقلاب، موسیقی به آن شکل نداشتیم و با همان چیزهای پیش از انقلاب می‌گذراندیم. ویدیوهایی که مادر-پدرها برایمان ضبط کرده بودند و ما با آنها بزرگ شده بودیم. اینها برای من خاطرات بچگی بود. به همین عنوان جمع کردم چون یادآوری گذشته بود.

از دهه‌ی ۱٩٨٠ صحبت می‌کنی...

بله. من ١٥ ساله بودم که از ایران بیرون آمدیم. اوایل انقلاب که فقط برای بچه‌ها کارتون بود! بعد از آن هم هرچه بود، ویدیو بود. در سال ٢٠٠٠ که سفری به ایران داشتم، آرشیو بزرگی که پدربزرگ و دایی‌ام جمع کرده بودند را از خانه آوردم و حتی نوارهای همسایه‌ها، عمو، خاله و ... را جمع کردم و با خودم آوردم.


الان بینندگان سایت بیشتر از چه گروه سنی هستند؟

فکر می‌کنم یک نسل از من بزرگ‌تر. من الان ٣٢ سالم است. البته سیاوش که بنای این سایت را گذاشته، ٢٠ ساله است ولی گروه سنی فکر می‌کنم از هم‌سن و سال‌های من هستند تا شاید کسانی که ٤٥-٤٠ سال دارند.

یعنی زیر ٣٠ سال کمتر است؟

نه. اتفاقاً بچه‌هایی که از ایران تماس می‌گیرند بیشتر جوان هستند چون فکر می‌کنم که کاربران اینترنت در ایران جوان‌ها هستند ولی می‌توانم بگویم که ٩٠ درصد کسانی که از ایران تماس می‌گیرند بچه‌های زیر 25 سال هستند. در خارج از کشور اما کسانی هستند که حتی خودشان آنها را در تلویزیون دیده‌اند.

فکر می‌کنی دلیل این است که بچه‌هایی که در خارج از کشور بزرگ شده اند زیاد نمی توانند با این ترانه‌ها ارتباط برقرار کنند؟

٥٠ درصد کاربران این سایت کسانی هستند که در خارج از کشور هستند.

بله ولی بالای ٣٠ سال دارند.

بله، درست است، خیلی کم پیش می‌آید که جوان‌تر باشند. من در اینجا دوستی به نام کورش دارم که ١٨ سال دارد ولی یک کلکسیون بزرگ از صفحه‌های قدیمی دارد و شروع به راه‌اندازی قسمت‌هایی از سایت کرده است. او ایران را شاید به عنوان مسافر دیده باشد ولی در آمریکا بزرگ شده است. پس هستند ولی تعداد بچه‌های جوانتر خیلی کم است. کسانی که در آمریکا بزرگ شده اند برایشان این ترانه‌ها جالب هستند ولی آن خاطره‌ای که ممکن است ما داشته باشیم ندارند.

پس همین خاطرات بچگی محرک شما برای تشکیل سایت بوده؟

اگر شما کامنت‌ها را بخوانید هم می‌بینید که اکثراً همه می‌گویند ممنون که یادآور خاطرات گذشته شدید و من این را بچه که بودم شنیده‌ام. اکثراً به خاطرات مردم مربوط می‌شود.

فکر می‌کنی که برای بهتر شدن سایت چه باید کرد؟

فکر می‌کنم الان IranOldies یکی از قوی‌ترین آرشیوهاست. سایت‌های زیادی داریم که موسیقی سنتی ارائه می‌کنند ولی این سایت، تنها سایتی است که چنین مجموعه‌ای را جمع کرده و اهمیتش این است که خیلی از چیزهایی که گم شده و نیست را از این طریق پیدا و کاتالوگ بندی می‌کنیم. برای بهتر شدن باید افراد بیشتری بیایند. ممکن است از یک برنامه‌ی تلویزیونی تنها دو یا سه تا در دست مردم باشد، اینها را باید از آرشیوشان در بیاورند و در سایت بگذارند. در ضمن این کار خیلی زمان‌بر است. با اینکه ما در روز تنها یک کلیپ در سایت می‌گذاریم ولی حدود ٤-٣ ساعت از وقت ما را می‌گیرد.

از لحاظ طراحی سایت چطور؟

سیاوش فکر این قضیه را کرده و واقعاً طوری برنامه‌ریزی کرده که خیلی ساده است. ما تنها باید عکس را بگذاریم. کار راحتی است ولی فرستادن مطالب و کم حجم کردن فایل‌ها به زمان نیاز دارد. اکثر این آثار کیفیت خود را در اثر گذشت زمان از دست داده‌اند.

الان به جز گروه ٦-٥ نفری خودتان که علاقه‌مندند و کار می‌کنند، از بیرون هم تماس می‌گیرند که صفحه یا ویدیوهای قدیمی بفرستند؟

از زمانی که بخش موسیقی را راه‌اندازی کرده‌ایم خیلی‌ها صفحه می‌فرستند. الان حدود 30 نفر هستند که بطور هفتگی برای ما می‌فرستند. البته جالب است بدانید که خیلی از بچه‌هایی که پس از انقلاب به دنیا آمده‌اند، فرق کارهای قبل و پس از انقلاب را نمی‌دانند. مثلاً خیلی آثار دهه‌ی ١٩٨٠ می‌آید که فکر می‌کنند اینها در ایران درست شده است. یکی دیگر از بخش‌هایی که تازه اضافه کرده‌ایم قسمت «تبلیغات قبل از انقلاب» است که یکی از دوستان در آمریکا این را حدود ٦-٥ ماه پیش به ما داد. به نظر من خیلی جالب بود به‌ویژه برای جوانترها جالب است که بدانند پیش از انقلاب برنامه‌های تلویزیون چطور بوده است.

با مخاطبان غیر ایرانی هم سر و کار دارید؟ کسانی که ایرانی نباشند و به‌طور اتفاقی سایت را ببینند و تماسی بگیرند؟ یا اینکه همه ایرانی هستند؟

فکر می‌کنم ٩٥ درصد ایرانی هستند. خیلی از خارجی‌ها هم می‌آیند ولی آن رابطه‌ای را که لازم است برقرار نمی‌کنند. البته به انگلیسی و فارسی است و قسمت بیشتری هم انگلیسی است. برایشان جالب است.

به سوئد هم سری می‌زنیم و با سیاوش گودرزی که IranOldies را در اصل او راه‌اندازی کرده گپی می‌زنیم:

«حدود ٥-٤ سال پیش بود که من به سوئد آمدم. به موسیقی پاپ علاقه داشتم. بیشتر البته در سبک فرهاد، فروغی، کوروش یغمایی و اینطورخواننده‌ها بود. یک سری از آهنگ‌ها را برای خودم گردآوری کردم. بعدها با بهراد فردی که در تلویزیون پارس کار می‌کند، پدرام میثاقی، علی صبایی و چند تن از دوستان دیگر آشنا شدم. این شد که شروع کردیم و سایتی باز کردیم. اوایل چیز زیادی در آن نبود. حدود یک یا دو سال است که به این شکل درآمده و مردم علاقه‌مندتر شده‌اند.»


کار اصلی تو در سوئد چیست؟

هم کار می‌کنم و هم درس می‌خوانم و این کار به صورت تفریحی است.

از بابت سایت هیچ درآمدی نصیب شما نمی‌شود؟

نه از طریق سایت درآمدی نداریم.

هزینه‌ها را چگونه تامین می‌کنید؟

از جیب‌مان می‌دهیم. البته هزینه‌ي چندانی ندارد چون بیشتر برنامه‌نویسی است که خودم آن را انجام می‌دهم. فقط مقداری پول برای نگه داشتن سایت است که آن هم خرج چندانی ندارد و خودمان آن را تقبل می‌کنیم.

از لحاظ امتیاز کارها چطور؟ کسی نیست که روی این کارها ادعایی بکند؟

کارهایی که در سایت می‌گذاریم، سعی می‌کنیم کامل نباشند؛ قسمتی باشد که مردم بتوانند گوش کنند تا اولاً خاطره‌هایشان برایشان زنده شود، دوم اینکه با این موسیقی‌ها مقداری آشنا شوند که اگر خواستند بخرند بتوانند از سایت‌های مختلف تهیه کنند. در هر صورت سعی می‌کنیم که آثار را کامل روی اینترنت نگذاریم که حق و حقوق افراد پایمال نشود.

در سایت برای دیدن ویدیوها و گوش کردن موسیقی‌ها چه تعدادی مشترک شده‌اند؟

در حال حاضر چیزی حدود ده هزار نفر عضو شده‌اند که روزانه بین چهار-پنج هزار نفر در سایت موسیقی گوش می‌دهند. این رقم در این یکی دو سال اخیر و از زمانی بوده است که سایت بدین شکل درآمده است.

برنامه‌ای هم برای گسترده‌تر کردن کار دارید؟

سعی می‌کنیم که تقریباً حالت بلاگ شود و مثلاً اگر کسی از صدای خانم گوگوش خوشش می‌آید، بتواند قسمتی از سایت را در دست بگیرد که تنها درباره‌ی گوگوش بنویسد. موسیقی پاپ ایران در حال پس‌رفت است. این روزها همه از موسیقی‌های عربی، ترکی، آهنگی می‌دزدند، شعری روی آن می‌گذارند و می‌خوانند. یا اینکه خیلی اتفاق می‌افتد که از آهنگ‌های پیش از انقلاب کپی کرده و همان را بدون اینکه اعلام کنند خواننده اصلی کیست، می‌خوانند. برای همین، خیلی اتفاق می‌افتد که یک‌سری از موسیقی‌هایی را که در سایت می‌گذاریم، مردم گوش می‌کنند و می‌گویند: «خیلی خوب شد این را در سایت گذاشتید. ما اصلاً نمی‌دانستیم که این مربوط به قبل از انقلاب است و بوسیله‌ی این خواننده خوانده شده است... »
سعی می‌کنیم به مردم بگوییم که این موسیقی‌ها توسط این افراد، پیش از انقلاب خوانده شده و فکر نکنند که این آهنگ تازه بیرون آمده، بدانند که این آهنگ دست‌کم مربوط به ٢٥ سال پیش است که آنرا دوباره خوانی می‌کنند. سعی می‌کنیم دست کسانی را که کپی می‌کنند، رو کنیم تا چیزهای جدیدتری بسازند و حداقل پیشرفت کنند.

* * *

علی صبایی در واشیگتن دی.سی و از دیگر گردانندگان تارنمای IranOldies اما فعالیت در این زمینه‌ را از جنبه‌های دیگری نیز دنبال کرده است:

«من در سال ١٩٨٠ ایران را ترک کردم. در آن زمان،‌ هفت سال داشتم. از کودکی در آمریکا تاریخ ایران را خوانده بودم و همیشه دوست داشتم به ایران برگردم. همان خاطرات کودکی در ایران هم باعث شد ویدئوهای قدیمی را گردآوری کنم. همیشه به‌جای اسباب بازی می‌خواستم برایم صفحه و نوار بخرند. بعدها در دانشگاه به‌عنوان رشته فرعی، تاریخ ایران را مطالعه کردم. آن اوج و سقوط تمدن ایرانی و دگرگونی‌هاي یکباره، افراط‌ گرایی‌ها، همه ذهنم را مشغول کرده بود. اینکه دختران با دامن‌های کوتاه در تلویزیون می‌رقصند اما هفته بعد، همه در چادر‌های سیاه رفته‌اند. این‌ها همه دوره‌هایی از تاریخ ایران هستند که دیگر بازنمی‌گردند. یک سری به آن دوره فحش می‌دهند و یک عده در آن زندگی می‌کنند. از طرفی در دانشگاه، دی.جی همه شده بودم و مجموعه‌ي نوارهایم روزبه‌روز بیشتر می‌شد. با گوش کردن به کارهای پیش از انقلاب متوجه شدم که کارهای آن زمان به لحاظ موسیقی، شعر و تنظیم، کارهای بسیار زیباتری بوده است. زمانی که در مهمانی‌های ایرانی این کارها را پخش می‌کردم متوجه شدم که کارها نه‌تنها برای خود من بلکه برای بسیاری دیگر از ایرانی‌ها دوست‌داشتنی هستند... در دوره‌ي دانشگاه، پژوهشی درباره‌ي فرهنگ عامه یا Pop Culture در ایران در دهه‌ي ١٩٧٠انجام دادم؛ توانستم در این زمینه در کتابخانه کنگره که مجموعه‌ي بی‌نظیری از نشریات ایرانی داشت مطالعاتی داشته باشم.
چند سفر به ایران رفتم. به خانه‌ي هر کس می‌رفتم، نوارها و صفحه‌های قدیمی را گردآوری می‌کردم. هر چه پیش می‌رفتم، کارهای جالب‌تری پیدا می‌شد؛ مانند تمبر و سکه. علاقه‌ي من به این کارها برای مردم عجیب بود. می‌گفتند تو که آن زمان بچه بودی چطور اینقدر به این ترانه‌ها علاقه‌مندی؟!... کارها را به زحمت تبدیل کردم و با خودم به آمریکا آوردم.

خاطراتی که بزرگترها از ایران در آن دوران می‌گفتند برای من یک افسانه از آن زمان درست کرد و این موسیقی‌ها جاهایی خالی برای من درباره‌ي آن افسانه را پر می‌کنند. همه‌ي اینها، IranOldies را شکل داده است. الان حتا کارهایی از پیش از انقلاب داریم که خود خوانندگان ندارند و گاهی با ما تماس می‌گیرند و یک کپی می‌خواهند!»