«معمای ایران»‌ آن‌لاین شد!

پژمان اکبرزاده

فایل شنیداری

کتاب Persian Puzzle (معمای ایران) نوشته‌ی کنت پولاک (Kenneth Pollack) در سال 2004 در آمریکا به چاپ رسید و سخت مورد توجه قرار گرفت.

این کتاب که به‌وسیله انتشارات رندوم هاوس (Random House) منتشر شده به بررسی کشمکش‌های ایران و ایالات متحده می‌پردازد و به دلیل موقعیت‌های سیاسی و کاری نویسنده، جنبه‌های تازه‌ای از این اختلافات را مطرح کرده است.

«معمای ایران» مدتهاست که توسط عرفان قانعی‌فرد، فرهنگ‌نویس و روزنامه‌نگار در تهران به فارسی برگردانده شده ولی حدود دو سال است که در بایگانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مانده و به آن مجوز نشر داده نمی‌شود.

عرفان قانعی فرد به تازگی کل ترجمه را در اینترنت، در وبلاگ persianpuzzle.blogfa.com در دسترس همه قرار داده است. با او گفتگویی کردم و هم از این کار بی‌سابقه پرسیدم و هم از کتاب «معمای ایران»:

«کتاب معمای ایرانی یا Persian Puzzle به عبارتی بررسی نزاع‌های سیاسی بین ایران و آمریکا، از دوران رضا شاه پهلوی تا دوران محمدرضا پهلوی، انقلاب ایران، دولت موقت و پس از آن تا کنون را بررسی می‌کند. این کتاب، به خاطر نویسنده‌اش، یکی از کتاب‌های تاریخ سیاسی معتبر است.»

چرا به‌خاطر نویسنده؟
به خاطر اینکه پیش از شروع دوران کلینتون درآمریکا، او جزو اعضای ارشد CIA بود و کارش بررسی خاورمیانه، به‌ویژه عراق و ایران بود. پس از آن در شورای امنیت ملی آمریکا در دوران کلینتون عضویت داشت و در زمینه‌ي مسایل خلیج فارس هم تخصص فوق العاده‌ای دارد. همین امر، اعتبار خاصی به کتاب می‌بخشد. اکنون این شخص در موسسه بروکینز (Brookings) در واشینگتن مشغول فعالیت در زمینه‌ي مطالعات خاورمیانه است.

کتاب Persian Puzzle نخستین اثر کنت پولاک است؟
خیر. کتاب اول او درباره‌ی عراق بود به نام «وقت طوفان» که به فارسی ترجمه شد؛ البته من مترجم آن نبودم. آن کتاب توسط وزارت امور خارجه در ایران هم چاپ شد. «معمای ایرانی» دومین کتاب کنت پولاک است.

چه شد که این کتاب در محافل پژوهشی و دانشگاهی جلب توجه کرد؟ چه نگاهی به مسائل ایران داشت که جذابیت پیدا کرد؟
به خاطر دسترسی به اسناد. هر کسی به آن اسناد دسترسی نخواهد داشت. نکته‌ی دیگر این است که در کتاب سراسر تاریخ پیش از پهلوی، از تخت جمشید تا پهلوی را در یک فصل بررسی می‌کند. رضا شاه را در یک فصل بررسی می‌کند و حتی محمدرضا شاه پهلوی را در دو فصل بررسی می‌کند. تا فصل چهارم عملاً حدود دو تا سه هزار سال تاریخ ایران را به‌صورت فشرده توضیح می‌دهد. از فصل پنجم تا فصل دهم، با حکومت کنونی ایران از نظر تاریخ سیاسی کُشتی می‌گیرد و به‌شدت در تک تک فصل‌ها و در هر برهه‌، بسیار دقیق و منظم، با نگاهی آمریکایی، روابط و نزاع‌های ایران و آمریکا را بررسی می‌کند.

در بخش‌هایی که مربوط به دو سه دهه‌ي اخیر است چه مطالب جالبی مطرح می‌شود؟
مهمترین مطالب در فصل ششم و موضوع گروگانگیری در سفارت آمریکا است که نویسنده آن را با شدت و عصبانیت بررسی می‌کند. نخستین کسی که مسئله سپاه پاسداران و سپاه قدس را مطرح کرد کنت پولاک بود. نخستین کسی که سعی کرد روی تضاد و اختلاف ایدئولوژی بین ساختارحکومت سیاسی ایران انگشت بگذارد کنت پولاک بود. درست یا غلط بودن آن بحثی است جداگانه ولی ایشان از فصل ششم تا فصل دهم و از فصل دهم تا فصل سیزدهم در واقع حکومت آمریکا را خطاب قرار می‌دهد که برای تامین منافع خود چه برخوردی را با ایران داشته باشد.

به سیاستمداران آمریکا چه پیشنهادی می‌کند؟
در سال 2003 تا 2005 ایشان جزو اولین کارشناسانی است که در اواخر دوره‌ي کلینتون و اوایل دوره‌ي بوش، اصرار بر این دارد که به صلح اتمی با ایران نباید خیلی خوشبین بود چون در آن زمان بسیاری از کارشناسان روابط بین‌الملل آمریکا می‌گفتند که ما بالاخره با ایران به توافق زودرس خواهیم رسید. ولی کنت پولاک جزو افرادی بود که می‌گفت من به صلح اتمی ایران باور ندارم. این حتی تیتر یکی از مصاحبه‌هایش است که در چند نشریه معتبر آمریکا منتشر شد. در واقع دولت آمریکا را خطاب قرار می‌دهد که با ایران از سیاست چند لایه باید استفاده کرد چون در ایران هرم قدرت به شکل ساختاری که مد نظر شماست وجود ندارد. در ایران، خوشه‌ي قدرت با ساختارهای جداگانه حکمفرماست و شما با یک نفر طرف نیستید. ایدئولوژی و تفکر سیاسی خود را در آن کتاب کاملا باز می‌کند و اگر جلب نظر کرد به خاطر ذهنیت چند لایه‌ای کنت پولاک بود درباره‌ي سیاست ایران.

انتشار این کتاب و این شیوه‌‌ي نگرش در محافل سیاسی و دانشگاهی آمریکا چه بازتابی داشت؟
بسیار مورد استقبال قرار گرفت و به خاطر ناشر، که جزو معروف‌ترین ناشران آمریکاست. سعی کردند کتاب را در رسانه‌های آمریکایی با تبلیغات خوب به بازار عرضه کنند. حتی زمانی که من در استرالیا زندگی می‌کردم روزنامه‌های استرالیایی هم چندین نقد و گفتگو با کنت پولاک داشتند و از نظر رسانه‌ای کتاب بسیار خوبی مطرح شد.

در ایران نسخه‌ي انگلیسی کتاب موجود است؟ یا دست‌کم در آن مراکز محدودی که کتاب‌های انگلیسی را می‌فروشند...
مگر شخصیت‌های سیاسی خاصی که نام آنها در کتاب آمده است. بعضاً در خانه‌شان کتاب را خوانده‌اند. در بعضی جاها عصبانی‌اند و در بعضی جاها می‌خندند. اما به هر حال واکنش‌های خاص خود را نشان می‌دهند. اگر دقت کنید تنها کتابی که در مورد تاریخ سیاسی ایران اینهمه نام مطرح می‌کند همین کتاب «معمای ایرانی» است که از عطاالله مهاجرانی تا ابراهیم یزدی، اسامی آنها را در کتاب می‌بینید. هر کسی کتاب را از راهی تهیه کرده، حالا از طریق مسافر یا هر راه دیگر. در مراکزی مانند نشر دانشگاهی، دانشگاه تهران یا کتابفروشی‌های خیابان انقلاب من این کتاب را ندیدم و اطلاعی از وجود آن ندارم.

فکر می‌کنید چه مسائلی در کتاب مطرح شده که باعث شده به گفته‌‌ي شما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سال 1384 یعنی دو سال است که اجازه نشر ترجمه‌ی فارسی آن را صادر نکرده است؟
من نامه‌ی رسمی دارم. پس ادعای شخصی نیست، ادعای کتبی است. بنا به نامه‌ی خودشان. این کتاب از فصل هفتم به بعد، ایرانی را مطرح می‌کند که از حوزه افغانستان تا لبنان مشغول سیاست نگهداری جنگ افروزی است. این سیاستی است که به هر حال ایشان معتقدند که ایران مشغول آن است. از آن به بعد، کل سیاست ایران را زیر سئوال می‌برد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بنا به قوانینی که دارند نمی‌تواند اجازه‌ي نشر کتابی که ضد خودشان است را بدهد. ولی من در این کتاب ایرادی نمی‌بینم و به عقیده خودم - به عنوان یک مترجم - فکر می‌کنم که همه باید آن را بخوانند. خیلی برایم جالب است که با وجود این همه مورخ و کارشناس بین‌الملل نتوانستیم چنین کتابی در این سطح، حالا با رویه‌ي مثبت منتشر کنیم. این کتاب از فصل ده تا فصل سیزدهم که دولت آمریکا را مورد خطاب قرار می‌دهد عملاً یک تز را مطرح می‌کند. برای همین وزارت ارشاد دوست ندارد که اجازه‌ی انتشار آن را بدهد. هر چند که در بسیاری از روزنامه‌های داخل کشور مانند کارگزاران، همشهری و حتی در خود نشریه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی من در مورد این کتاب بحث کردم ولی متاسفانه مجوز آن را ندادند.

وزارت ارشاد این کتاب را اساساً غیر قابل چاپ اعلام کرده یا از شما خواسته‌اند بخش‌هایی از آن را حذف کنید؟
تا بخش ظهور انقلاب هیچ مشکلی وجود ندارد. همین فردا می‌شود منتشر کرد. ولی من نمی‌توانم یک سوم کتاب را منشر بکنم. از طرفی وزارت ارشاد هم برای بررسی، پس از چاپ کتاب، خواه‌ناخواه مدعی‌العموم پیدا می‌کند. بزرگترین مدعی‌العموم آن هم مراکز نظامی و امنیتی ایران خواهند بود. به این خاطر است که آنها نمی‌خواهند مجوز چنین کتابی را صادر کنند.

ولی شما برگردان فارسی کتاب را از طریق یک وبلاگ در ایران و خارج از ایران در دسترس همه گذاشته‌اید. هیچ نگرانی از این بابت ندارید؟
نه من به همه‌ی مراکز دولتی که می‌شد برای دریافت مجوز کمک کنند - از وزارت خارجه تا روزنامه‌های داخلی - یک سی. دی از ترجمه را هدیه کردم. یک ریال هم از بابت ترجمه‌ي این کتاب درآمد نداشتم ولی دوست داشتم به‌عنوان مترجم آن را در اختیار همه قرار دهم. دوست داشتم این کار را ترجمه کنم که بتوانیم با نگاهی آمریکایی، کشور خود را ببینیم و قضاوت کنیم.

روند انتشار ترجمه‌ي کتاب Persian Puzzle در وبلاگ به چه صورت خواهد بود؟

من در وبلاگ، کل آن را منتشر کردم به‌جز سه فصل آخر که مبادا حساسیت مراکز امنیتی و نظامی را در ایران برانگیزد.