آنچه آن زمان بود و امروز نیست

پژمان اکبرزاده

فایل شنیداری

نام «سیروس کار» برای نخستین‌بار در تابستان ۲۰۰۵ به گوش بیشتر ایرانیان خورد؛ زمانی که دستگیری او در عراق در اخبار رسانه‌های جهانی قرار گرفت.

سیروس کار یک فیلم‌ساز ایرانی‌ـ آمریکایی‌ ۴۵ ساله است. او در یکی از بحرانی‌ترین دوران حضور آمریکا در عراق در این کشور بسر می‌برد؛ برای مطالعات خود جهت ساخت فیلمی مستند درباره‌ی کورش بزرگ.

سیروس کار در پاسارگاد

نیروهای آمریکا در عراق در ۱۷ می ۲۰۰۵ سیروس کار را بازداشت کردند، ولی با پیگیری خانواده‌ء او و متهم‌کردن نیروهای آمریکایی به تجاوز به حقوق شهروندی وی، حدود ۲ماه بعد آزاد شد. «کار» که مدتی را هم در زندان ابوغریب گذرانده بود، بعداً مدعی شد در این دوران با وی بدرفتاری شده است. دستگیری او به این دلیل صورت گرفت که سربازان آمریکایی در تاکسی حامل او، وسایلی یافتند که به گفتهء آنها مشکوک بوده است، ولی در نهایت هیچ مدرکی علیه وی به‌دست نیامد. سیروس کار در پی این قضایا از دانالد رامسفلد، وزیر دفاع آمریکا، نیز شکایت کرد.

سیروس کار در سال ۱۳۴۰ در تهران به‌دنیا آمد و در هشت‌سالگی همراه با خانواده به آمریکا کوچ کرد. در جوانی چندی در نیروهای دریایی آمریکا خدمت کرد و پس از آن در دانشگاه ایالتی سن‌خوزه تحصیل کرد. او اکنون ضمن فعالیت‌های سینمایی، استاد نیمه‌وقت دانشگاه فنیکس (Phoenix) در آمریکاست. «کار» به‌دلایلی که برایمان خواهد گفت، تا چندسال پیش زیر تاثیر آنچه برخی رسانه‌های یک‌سونگر آمریکا به مردم تلقین می‌کنند از ایرانی‌بودن خود شرمگین بوده، ولی آشنایی‌اش با زندگی و اندیشه‌های کورش، بنیانگذار امپراتوری ایران، او را دچار دگرگونی فکری دربارهء ایران کرد؛ تا آنجا که برای پژوهش دربارهء زندگی کورش و ساخت فیلمی مستند درباره‌ی او راهی ایران، عراق، ترکیه، افغانستان و تاجیکستان شد:

منشور حقوق بشر کورش بزرگ

«نادان بودم. خودشناسی چیز مهمی‌ست و آگاه شدم. انگار که دوباره به‌دنیا آمدم. خیلی برایم مهم بود که اجدادم را بشناسم.»

آن تبلیغات چه چیزهایی بود که باعث شده بود چنین احساسی به ایران داشته باشید که البته بعداً عوض شد؟

بحث‌اش کمی سیاسی‌ست و من نمی‌خواهم بحث سیاسی کنم، ولی می‌دانید در غرب، ایران را در تاریخ همیشه خیلی بد نشان می‌دهند. مانند همین فیلم «۳۰۰» که با اینکه تازه است، ولی داستانش جدید نیست. این را به همه بچه‌های غرب، یعنی آمریکا، یاد می‌دهند که امپراتوری پارس می‌خواست تمام دنیا را برده کند. ما در اینجا با این چیزها بار می‌آییم. بنابراین حتا دیگر خودم اینها را باور کرده بودم. آن‌وقت می‌دانید، چیزهایی که ما از راه اخبار از جمهوری اسلامی می‌بینیم، اینها را به مسایل تاریخی که دربارهء ما می‌نویسند ربط می‌دهد. تا وقتی که خودم تحقیق کردم و فهمیدم که واقعاً امپراتوری پارس، یعنی اجدادمان، کاملاً برخلاف چیزهایی بودند که امروز ما از ایران می‌بینیم.
در آن زمان، آزادی دین بود،‌ که امروز نیست. آن زمان حقوق زن بود که امروز نیست. آن زمان عدالت بود، امروز در ایران همه رشوه‌ می‌گیرند و عدالت نیست. آن زمان، طبیعت برایشان مقدس بود و امروز آلودگی در ایران بسیار زیاد است. آن زمان اسراییل یکی از دوستان امپراتوری پارس بود و اتفاقاً کورش بزرگ، پس از اینکه اسراییل نابوده شده بود اسراییل را دوباره ساخت؛ یهودی‌ها را وقتی از بابل آزاد کرد، حتا به آنها پول داد که برگردند. امروز ایران یا جمهوری اسلامی می‌خواهد اسراییل را از نقشه پاک کند. بنابراین واقعاً از هر لحاظ برعکس شرایط امروز بود.

سیروس کار در سازمان ملل متحد

آشنایی خودتان با شخصیت کورش چگونه به‌وجود آمد؟

من در سال ۲۰۰۱ با یک کتاب به ایران رفتم. واقعاً هیچ‌چیز دربارهء تاریخ ایران نمی‌دانستم، بجز آنچه در تاریخ آمریکا به ما یاد می‌دهند. زمانی که دیدم اینها صحیح نیست، خیلی عصبانی شدم و وقتی داشتم داستان کورش بزرگ را می‌خواندم، واقعاً هیچ‌کجا نمی‌توانستم چیزی پیدا کنم که منفی راجع به کورش بزرگ نوشته شده باشد.

سیروس کار در سفر پژوهشی خود به ایران، گرگان

کار روی پروژهء فیلم مستند درباره کورش از چه زمانی شروع شد؟
کار را در سپتامبر ۲۰۰۲ شروع کردم. نخست، سناریو را نوشتم که خودش بیش از یک سال طول کشید، برای اینکه خیلی کم دربارهء کورش بزرگ نوشته شده و خیلی کم راجع به او می‌دانیم. بنابراین دانشمندان معروف دنیا به من زمان دادند تا با آنها مصاحبه کنم و توانستم یک داستان بسیار دقیقی از کورش داشته باشم. اتفاقاً خیلی کم از نوشته‌های یونانی برداشتیم و بیشتر از کتیبه‌هایی است که از دل زمین درآورده‌اند. این چیزها به دانستنی‌ها ما راجع به کورش بزرگ خیلی اضافه کرد.

شما برای ساخت فیلم علاوه بر ایران به تاجیکستان، عراق و کشورهای دیگری هم سفر کرده‌اید. فکر می‌کنید چه چیزهایی در مورد کورش در این کشورها پیدا کرده‌اید که از راه مطالعهء کتاب به‌دست نمی‌آمد؟

خب از مطالعهء کتاب خیلی کم اطلاعات به‌دست می‌آید، برای اینکه دانشمندان تنها چیزهایی را می‌نویسند که علمی‌ می‌بینند و این، ستون‌ها را به‌هم وصل نمی‌کند. مثلاً چیزی که در تاجیکستان پیدا کردیم، شهر کورش بود. آنجا مرز شمالی امپراتوری پارس بود در آن زمان. در افغانستان ما از بلخ فیلمبرداری کردیم، برای اینکه کورش بلخ را گرفت. راستش را بخواهید ما فقط ردپای کورش را دنبال کردیم که به بیننده‌ها نشان بدهیم که به کجاها رفت و از چه راهی به هدفش رسید.

زمانی که در عراق بودید، مشکلی پدید آمد و حدود ۲ماه را در زندان گذراندید. فکر می‌کنید که چرا رسانه‌های غرب، به‌ويژه آمریکا، در این حد گسترده به دستگیری شما واکنش نشان دادند؟ صرفاً به این خاطر که شهروند آمریکا هستید، یا اگر تبعهء کشور دیگری بودید هم اینقدر واکنش نشان می‌دادند؟

نه. فکر می‌کنم یک دلیل مهم این بود که تبعهء آمریکا بودم. صددرصد. ولی برای ارتش آمریکا فرقی نمی‌کرد، برای اینکه در افغانستان هم یک تبعهء آمریکایی بود که تروریست بود به نام جان واکر لیند (John Walker Lindh). آنها هم به من گفتند تو مثل جان واکر لیند هستی. ولی وقتی خانواده‌ام در اینجا وکیل‌هایی را پیدا کردند. FBI خودش هم می‌دانست که ما بیگناه هستیم. برای اینکه تمام آپارتمان مرا زیرورو کردند، تمام مطالب در کامپیوترم را خواندند و دیدند. ایمیل، همه چیز... و دیدند که یا اینها ما را فیلم کرده‌اند و یا دارند فیلم می‌سازند!

اکنون فیلم‌تان درچه مرحله‌ای‌ست؟

در حال مونتاژ هستیم. ولی خیلی آهسته پیش می‌رود. برای اینکه پول‌مان تمام شده است. برای فیلم خام، پول هرچه پس‌انداز داشتم گذاشتم روی گرفتن فیلم‌ خام. ولی زمانی که به مونتاژ رسیدیم، دیگر پولم تمام شده بود. حالا داریم تلاش می‌کنیم که این پول را جمع کنیم تا بتوانیم این فیلم را تمام کنیم.

از راه تارنمایی که شما بوجود آورده‌اید خیلی از ایرانی‌ها دارند از پروژه پشتیبانی می‌کنند. راضی هستید؟

ایرانی‌های عادی خیلی تلاش کردند و از همه‌شان سپاسگزاری کردیم. در وب‌سایت‌مان نوشته‌ایم که چه کسانی پول داده‌اند که بتوانیم این را تمام کنیم. ولی ثروتمندان ایرانی شوربختانه هیچ کمکی نکردند. می‌دانید، مثل آب است. وقتی باران می‌آید، خب آب جمع نمی‌شود، ولی یک ثروتمند می‌تواند سیل بیاورد. ما هنوز در حدود ۴۰۰ هزار دلار لازم داریم که این فیلم را تمام کنیم.

خودتان هم فعالیتی دارید برای پیداکردن یک پشتیبان مالی برای پروژه؟
من با چندین ثروتمند نشست‌هایی داشتم و تقاضا هم کردم، ولی هیچکدامشان حاضر نبودند کمک کنند.

در نهایت اگر فیلم ساخته شود، می‌خواهید به چه شکل آن را منتشر کنید؟ به‌صورت DVD یا اینکه در سینماها به نمایش دربیاید؟ به چه شکل می‌خواهید ارائه‌اش کنید؟

می‌خواهیم فیلم در تلویزیون به نمایش دربیاید که مردم ببینند. PBS، BBC و CBC، همهء کانال‌های آموزشی دنیا واقعاً می‌خواهند این فیلم را پخش کنند. چون هرچه بیشتر مردم این فیلم را ببینند بهتر است. غرب، تاریخ را عوض کرده است. کورش بزرگ روی نویسنده‌های قانون اساسی آمریکا تاثیر زیادی گذاشته که ما این را در فیلم‌مان نشان می‌دهیم. دو کپی از کورش‌نامهء توماس جفرسون را فیلمبرداری کرده‌ایم که نشان می‌دهد اینها همه، کورش بزرگ را به خوبی می‌شناختند.

فیلم قوی‌ترین وسیله‌ء آگاه‌کردن دنیاست و اگر بخواهیم تصویر غرب و خارجی‌ها را از امپراتوری پارس عوض کنیم، با چیزهایی مانند Persian Parade که در نیویورک برای نوروز می‌گذارند و پرچم‌هایی که رویش نوشته شده «نورزتان مبارک» هیچ کاری نمی‌‌شود کرد. آن پول را اگر بگذارند روی فیلم، از کتاب هم خیلی بیشتر در مردم نفوذ می‌کند، برای اینکه تصویر دارد. امیدوارم ایرانیان قدرت فیلم را بفهمند که چقدر مهم است برای تاریخ ایران.

* * *

سیروس کار در ادامه‌ی کوشش‌هایش برای ساخت فیلمی مستند دربارهء کورش بنیادی بنام «اسپنتا» (Spenta Productions) تشکیل داده است. او ماموریت این بنیاد را برجسته‌ساختن اساسی‌ترین لحظات تاریخ خوانده است. پروژه‌ی کنونی «اسپنتا» به کورش بزرگ اختصاص یافته است. این بنیاد تارنما یا وب‌سایتی نیز دارد که برای اطلاعات بیشتر درباره‌ی پروژه می‌توان به آن مراجعه کرد.

پیوندهای مرتبط

دل‌ها و جان‌هایی پیوسته با ایران؛ فعالیت‌های ایران‌پژوهی در استرالیا

مرکز پژوهشی ایران و خلیج فارس در دانشگاه اسراییلی

اعتراض‌ دانشنامه «ایرانیکا» به آسوشیتد‌پرس

پشتیبانی ایرانیان واشینگتن از انجمن جهانی پژوهش‌های ایرانی