آثار داستان‌نویسان معاصر ایران در جمهوری چک

پژمان اکبرزاده

در جمهوری چک ایرانیان زیادی زندگی نمی‌کنند؛ از فعالیت‌های آنها هم به ندرت خبری می‌رسد ولی ظاهراً همین تعداد اندک، به فعالیت‌های فرهنگی و ادبی ارزشمندی مشغولند.

به تازگی به کوشش رضا میرچی، فعال فرهنگی در پراگ، تعدادی از آثار داستان‌نویسان معاصر ایران به زبان چکی ترجمه و چاپ شده است. این کار با یاری گروهی از دانشجویان چکی انجام شده است. رضا میرچی پیش از این، نخستین فرهنگ چکی‌-‌فارسی را تالیف کرده و دو کتاب نیز درباره نسخه‌های خطی پارسی در کتابخانه ملی چک و فرش ایرانی نوشته است. وی تارنمایی نیز به نشانی www.pardis.cz تشکیل داده که برای آگاهی از جزییات این آثار و فعالیت‌های ایرانشناسی و آموزش زبان فارسی در جمهوری چک می‌توان به آن مراجعه کرد.

به بهانه انتشار شماری از آثار داستان‌نویسان ایرانی در پراگ، با رضا میرچی گفتگویی کردم. وی در آغاز از چگونگی فعالیت‌ها برای انتشار این کتاب گفت:

از آنجایی که من زبان فارسی تدریس می‌کنم، گروهی از دانشجویان را که برای این کار مساعد بودند جمع کردم. از ادبیات معاصر خودمان، از داستانهای کوتاه معاصری که اکثراً در روزنامه‌ها و کتاب‌های ایرانی موجود بود استفاده کردم. به دانشجویان این مجموعه‌ها را دادم تا ترجمه ‌کنند. خودم هم بر متن‌ها نظارت داشتم. ترجمه داستان‌ها را ابتدا در مجله انجمن ایران و چک به نام «بوستان»، چاپ کردیم و پس از چاپ، چون دیگر همه چیز آماده شده بود اینها را به کتاب تبدیل کردیم. سری اول، همین داستان‌ها هستند و سری دوم، داستان‌هایی که قبلاً تجدید چاپ شده‌اند. البته چون در زمان‌های گذشته ترجمه انجام شده، ما از نو اینها را ترجمه می‌کنیم. داستان‌هایی از صادق هدایت، صادق چوبک و دیگر نویسندگان ایرانی.

در کتابی که به تازگی به‌چاپ رسیده، چه داستان‌هایی از داستان‌نویسان ایرانی درج شده؟

اکثراً از داستانهای معاصر ایران هستند. مثلاً خیلی سعی کرده‌ام از داستانهای آقای محمدجواد خردمند استفاده کنم که داستان‌های کوتاه خیلی خوبی در مجله‌ی «کلک» می‌نویسند، مانند داستان «بازگشت» و داستان «خورشید پشت کپه‌ء ابر». از اینگونه داستان‌ها خیلی استفاده کرده‌ام.

برای گزینش این داستانها جهت ترجمه چه معیاری داشتید ؟

معیار اصلی من این بوده که داستانهایی باشند که تقریبا چیزی از نماد فکری جامعه‌ء امروز ایران باشند. بیشتر سعی کرده‌ام داستانهایی باشند که زیاد ادبیات پیچیده‌ای نداشته باشند؛ ادبیات سلیس و ساده‌ای داشته باشند و تا آنجایی که ممکن است داستان‌هایی باشند که چندان غمگین نباشند، شاد باشند.

این کار توسط دانشگاه چاپ شده یا اینکه ناشر مستقلی داشته؟

خیر. این کتاب که اکنون دیگر در حال پخش است، کتابی‌ست که من در انتشارات شخصی خودم بنام «انتشارات پردیس» در پراگ چاپ کردم، با هزینه شخصی خودم.

در چک این کار را به چه صورت پخش خواهید کرد؟

خیلی ساده است، چون اینجا بیشتر سازمان‌های پخش کتاب این کار را برای شما انجام می‌دهند و هیچ مشکلی از این بابت نیست.

علاقه‌ای هم برای پخش چنین کاری دارند؟

بله! داستان‌های ایرانی در اروپا، به‌ويژه در چک، علاقه‌مندان زیادی دارد و حتا برخی می‌خواهند از منبع فارسی‌اش هم استفاده کنند.

در چک چقدر میان مردم ادبیات ایران شناخته شده است؟

ادبیات گذشتهء‌ ایران، شاعرانی مانند سعدی و حافظ، همگی شناخته‌ شده‌اند. تقریباً می‌توانم بگویم شاعر یا نویسنده‌ای از گذشتهء ما نیست که اینجا شناخته نشده باشد، اما خب متاسفانه این خلاء برای نویسندگان معاصر ما بسیار زیاد است و الان کسی که در خاطرم است و می‌توانم بگویم، آقای صادق هدایت است که خوب شناخته شده است؛ دیگر کسی را پس از ایشان نمی‌توانم بگویم که خوب شناخته شده باشد.

از انتشار کتاب تا کنون انعکاسی هم حس کرده‌اید، یا اینکه چون هنوز در مرحلهء پخش است بازتاب خاصی نداشته است؟

حقیقت‌اش را بگویم من قبلاً برآوردی کردم که آیا کسی در این زمینه علاقه‌مند است یا نه، چون ملت چک یک ملت کتاب‌خوان است، ملتی‌ست که هر کتابی را برای یک‌بار هم شده می‌خواند. این است که من فکر می‌کنم مشکلی از این بابت نباشد، مخصوصاً که ادبیات نوی ایران بسیار غنی‌ست و فکر می‌کنم مانند دیگر کتابهای ایرانی در اینجا استقبال بشود.

فعالیت مراکز ایرانشناسی در جمهوری چک چگونه است؟ هم در دانشگاهها و هم در نهادهای مستقل.

در دانشگاههای اینجا دورهء زبان فارسی است و استادانی هم از ایران برای درس‌دادن می‌آیند. کلاس‌ها بسیار فعال هستند و انجمنی هم وجود دارد به نام «انجمن چک و ایران» که آن‌هم تا اندازه‌ای فعال است و الان نهمین سال فعالیت خودش را دارد پشت‌سر می‌گذارد. مجلهء «بوستان» هم از سوی این انجمن به طور مرتب چاپ می‌شود.

این انجمن دولتی است؟

خیر. این انجمن تنها توسط افراد معمولی که علاقه‌مند به ایران بوده‌اند تشکیل شده است و هیچ جنبه‌ی دولتی ندارد.

از جامعهء ایرانی در چک بگویید؛ ظاهراًً بسیار فعال هستند که چنین انجمنی را تشکیل داده‌اند و مجله هم منتشر می‌کنند...

ایرانیان زیادی در چک زندگی نمی‌کنند اما بازهم باید بگوییم این تعداد کم، فعال هستند. در حال حاضر یک انجمن تازه‌ای هم دارد در اینجا پای می‌گیرد به نام انجمن «ایرانیان مقیم چک» که این در واقع می‌شود دومین انجمن. من فکر می‌کنم که خیلی فعال شود و خیلی خوب کار کند، چون ایرانیان علاقه‌مند هستند.

هیچ آمار تقریبی وجود دارد که چه تعداد ایرانی در چک زندگی می‌کنند؟

متاسفانه نه. هرچند جمهوری چک، کشور کوچکی‌ست، اما ایرانیان بسیار پراکنده‌اند و واقعاً آماری در دست نیست.

اکنون به‌جز برنامه‌های تدریس زبان فارسی که به آن اشاره کردید در دانشگاه پراگ یا در دانشگاههای دیگر چک، بخش‌های منسجم پژوهش‌های ایرانی هم وجود دارد؟

مطالعات ایرانی به آن صورت وجود ندارد، اما در انجمن شرق‌شناسی کتابخانهء فعال بزرگی‌ست و کتاب‌های فارسی بسیاری در آن است که از ایران آورده می‌شود. از نظر کتابخانه ما در اینجا غنی هستیم.

رادیو اروپای آزاد که مقر آن در پراگ است بخش فارسی نیز دارد. این بخش هیچگونه تاثیری داشته در پراگ،‌ یا کلاً در چک، برای شناخته‌شدن زبان فارسی یا ایجاد علاقه در میان مردم؟

راستش از این رادیو من اطلاع زیادی ندارم و این رادیو در سطح چک اصلاً گرفته نمی‌شود. من فکر نکنم کسی هم به این رادیو در اینجا گوش دهد. اینجا اصلاً فکر نکنم شما قادر باشید این رادیو را بگیرید.

چندسال پیش یک فرهنگ فارسی‌ـ چکی هم منتشر کردید. این کار ظاهرا برای نخستین‌بار انجام شد...

بله. یک دیکشنری یا فرهنگ بود؛ فارسی‌- چکی و چکی‌ـ فارسی و کتابهای دیگری هم چاپ شده، مانند مکالمات روزمره‌ء چکی‌ـ فارسی و خودآموز خط فارسی و ... از کارهای دیگری هم که اینجا تحت عنوان انتشارات «پردیس» انجام شده کتاب فهرست نسخه‌های خطی‌ فارسی‌ست‌ که در کتابخانه‌ی ملی چک موجود بوده است. این کتاب در تهران چاپ شد.