«نگرش‌های ایرانی» در ایالات متحده

پژمان اکبرزاده

در آمریکا، در دانشگاه مریلند نمایشگاه بزرگی از کارهای عکاسان معاصر ایران برپا شده است. این نمایشگاه که Persian Visions (نگرش‌های ایرانی)‌ نام دارد تا ۲۹ آوریل دایر خواهد بود.

به بهانه برپایی این نمایشگاه با دکتر احمد کریمی حکاک، مدیر مرکز پژوهش‌های ایرانی دانشگاه مریلند (The Center for Persian Studies) گفتگویی کردم. وی در آغاز از روند برگزاری «نگرش‌های ایرانی» سخن گفت:

این‌گونه کارها در آمریکا به شکل خاصی انجام می‌گیرد. تنها یک دانشگاه نیست که اقدام می‌کند. معمولاً یک رشته سازمان‌هایی هستند که به اصطلاح شاید باید گفت «دلال»، ولی در بهترین معنای خودش. اینها واسطه‌های ارتباطات هنری هستند و با کشورهایی که فکر می‌کنند در آمریکا نسبت به آنها کنجکاوی وجود دارد تماس می‌گیرند؛ مذاکره می‌کنند و قراردادهای حقوقی بین‌المللی می‌بندند. سپس یک دانشگاه هم در آمریکا پیدا می‌‌کنند که «دانشگاه مادر» می‌شود و نمایشگاه را با مشارکت این سازمان هنری می‌آورد به آمریکا. بعداً آن دانشگاه با این سازمان مشترکاً به دانشگاه‌های دیگر می‌نویسند که آیا شما میل دارید این نمایشگاه را در دانشگاه خودتان بگذارید یا نه.

کار هزینه‌هایی دارد و این دانشگاه باید به آن دانشگاه مادر و آن سازمان بین‌المللی حق اشتراکی بدهد. در مورد نمایشگاه کارهای عکاسان ایرانی، آن سازمان، «هنر و هنرمندان بین‌المللی» (International Arts & Artists) نام دارد؛ دانشگاه مادر، دانشگاه مینه‌سوتا در مینیا‌پولیس بوده است. این دو باهم تصمیم گرفتند یک نمایشگاه عکاسی از ایران بیاورند. به ما می‌گفتند حتا عکس‌های روزنامه‌نگاری‌ که از ایران می بینند عکس‌های هنری‌ست و معناهای فرهنگی در آنها نهفته است. این است که آقای گری هالمن که در دانشگاه مینه‌سوتا، استاد و مدیر گروه عکاسی است در سالهای فکر می‌کنم ۲۰۰۱ و ۲۰۰۳ دو سفر به تهران می‌رود. در این سفرها با آقای سمیع‌آذر که در آن زمان مدیر موزه هنرهای معاصر در تهران بود ملاقات می‌کند. الان مثل اینکه آقای سمیع‌آذر دیگر متاسفانه مدیر نیست. ظاهراً او هم مشمول پاکسازی‌های دولت احمدی‌نژاد شده است. ایشان یک فرد تحصیلکرده‌ی غربی و هنرشناس است و بین او و آقای هالمن توافقی حاصل می‌شود. قراردادی نوشته می‌شود و این عکس‌ها، البته با همه تمهیدات لازم، به آمریکا آورده می‌شود. چون در آمریکا می‌دانید که این عکس‌ها مثلاً باید بیمه بشوند، مراحلی طی شود و از سد وزارت خارجه آمریکا بگذرد؛ زیرا خودش یکجور به اصطلاح معاملات مالی با آن کشور است و باید آمریکا توافق کند.

در سال گذشته، از دانشگاه مینه‌سوتا و International Arts & Artists برای ما نامه‌ای آمد که آیا دانشگاه مریلند میل دارد شرکت بکند و مبلغی را که باید، حق اشتراک بدهد. پیش از این هم به این دانشگاه گفته بودند که برای نمایشگاه‌های نقاشی، آثار دیگری را از ایران و کشورهای دیگر بیاورند ولی چون این دانشگاه سابقه‌ای در ایران نداشته، نخواسته و نگرفته بود. در این مورد چون می‌دانستند یک مرکز مطالعات زبان فارسی و فرهنگ فارسی‌زبان در دانشگاه وجود دارد، بخش یا دپارتمان آرت گالری دانشگاه با من تماس گرفت. من از آنها دو هفته زمان خواستم که برای این‌کار به چند نفری مراجعه کنم که هزینه‌ها را تامین کنند. خوشبختانه کوشش‌های من به ثمر رسید و من در این مورد بسیار نیکبخت‌ بودم.

دو نفر از اشخاص خیر آمریکا ما را یاری کردند: آقای فرامرز فردشیشه که یک بازرگان مقیم واشینگتن است و دیگری آقای دکتر اکبر غفاری که یک صنعت‌گر است و در شمال نیوجرسی کارخانجاتی دارد. ایشان در عین‌حال خودشان سازمان خیریه‌ای ایجاد کرده‌اند؛ یک سازمان فرهنگی به نام Persian Cultural Foundation، یعنی بنیاد فرهنگی ایرانیان و قبول کردند هزینه‌ها را تامین کنند. در نتیجه من به رییس آرت گالری گفتم بله، ما اشتراک می‌کنیم و هزینه‌ی این کار را ما قبول می‌کنیم.

کاری از شکوفه علیدوستی در نمایشگاه «نگرش‌های ایرانی»

کارهایی که از عکاسان ایرانی در این نمایشگاه به نمایش درآمده همه از ایران مستقیماً آمده یا اینکه از عکاسان ایرانی مقیم کشورهای دیگر هم هست؟

خیر. تنها از عکاسان ایرانی مقیم ایران است که آثار هنری‌شان را در ایران ایجاد می‌کنند؛ به استثنای یک فرد که او را نمی‌خواستند بگذارند و بعداً اضافه شده است؛ روانشاد کاوه‌ گلستان که چون در عراق روی مین رفت و درگذشت، آقای سمیع‌آذر فکر کرده بودند که هنرمند خیلی خوبی‌ست و آقای دکتر هالمن هم موافقت کرده بودند که آثار او اضافه شود. دیگران همه عکاسان زنده و فعال هستند و در ایران زندگی می‌کنند.

کارها چطور گزینش شدند؟

سوال خیلی خوبی‌ست. من هم از آقای گری هالمن که متولی نمایشگاه است این را پرسیدم. او گفت در مذاکراتی که با آقای دکتر سمیع‌آذر داشته به این نتیجه رسیده که می‌خواهند تنوع هنری در ایران را نشان بدهند. در نتیجه موزه هنرهای معاصر تهران اعلام کرده بود و حدود صدوچند عکاس، آثار خودشان را تحویل داده بودند. سپس تنها در مذاکرات و داوری‌هایی که میان آقای هالمن، آقای سمیع‌آذر و همکاران ایشان شده بود، بیست عکاس انتخاب شدند. حدود هشتاد عکس از این عکاسان انتخاب شد و دیگران پذیرفته نشدند. اینها بعداً با حفظ تملک هنرمند موقتاً در اختیار موزه هنرهای معاصر تهران قرار گرفت و آن موزه با سازمان هنر و هنرمندان بین‌المللی قراردادی بست. از این نظر که این نمایشگاه یک سبک یا یک شیوه‌ی نگرش را برنمی تابد نام نمایشگاه را گذاشته‌اند Persian Visions، یعنی «نگرش‌های ایرانی». این نگرش‌ها بصورت جمع، نشان‌دهنده‌ی این است که انواع نگرش‌ها در ایران امروز در عکاسی ایران بازتاب دارد و جنبه‌های مختلف زندگی را نشان می‌دهد.

برای خود عکاسان ایرانی هم برنامه‌ای بوده که در نمایشگاه حضور داشته باشند یا صرفاً کارهایشان ارسال شده است؟

برای عکاس‌ها نه ولی ما دو نفر از متخصصان هنر عکاسی در ایران را که یکی از آنها حمید سوری بود را سعی کردیم به آمریکا بیاوریم. متاسفانه به دلیل مسایلی که کنسول آمریکا ایجاد کرد‌ ایشان نتوانستند بیایند وگرنه قرار بود درباره هنر عکاسی ایران سخنرانی کنند. حمید سوری طرف ایرانی این مبادله‌ی هنری بود که متاسفانه حضورش در اینجا ممکن نشد.

در بیانیه‌ برگزارکننده نمایشگاه آمده است که این برای نخستین‌بار است که چنین نمایشگاهی در ایالات متحده برپا می‌شود. پیشتر نمایشگاههایی از کارهای عکاسان ایرانی برپا شده بود. این نمایشگاه چه ويژگی‌ خاصی دارد که گفته می‌شود برای نخستین‌بار در آمریکا چنین نمایشگاهی برپا شده؟

چند سال پیش آثار نقاشی آمده بود. در نمایشگاهی به نام «نسیمی از باغهای ایران» (A Breeze from the Gardens of Persia)، ولی عکس، از دوره‌ء انقلاب به‌بعد من ندیده بودم.

با توجه به این مسئله فکر می‌کنید نمایشگاه آثار عکاسان معاصر ایران در آمریکا چه بازتابی داشته باشد ؟

هم‌اکنون ما این بازتاب را می‌بینیم. چون در دوـ سه‌ دانشگاه هم پیش از دانشگاه ما نشان داده شده است. همین الان داریم واکنشها را دریافت می‌کنیم. نمایشگاه با استقبال روبه‌رو شده است. به نظر می‌رسد که این نمایشگاه عکاسی به ببیننده‌ء آمریکایی دست کم این را نشان می‌دهد که یک نگرش درونی هم از فرهنگ ایران وجود دارد؛ یک چشم درونی، چشمی داخلی. آمریکایی‌های عادی متاسفانه آثار ذهنی خودشان را از رسانه‌های آمریکا می‌گیرند، از روزنامه، مجله، تلویزیون و ... این رسانه‌ها بیشتر به دگرگونی های سیاسی ایران علاقه مندند و چون با یک موضع به قول ما باسمه‌ای با فرهنگهایی که درست نمی‌شناسند برخورد می‌کردند، متاسفانه چهره‌ احمدی‌نژاد تبدیل شده است به چهره‌ی ایران. ما فکر می‌کنیم این اصلاً منصفانه نیست که درباره‌ یک فرهنگ چنین قضاوت کرد. همین اثر و نظر را بینندگان نمایشگاه می‌بینند که چقدر ایرانی‌ها متنوع‌اند و مثلاً چقدر زنان لباسهای متنوعی می‌پوشند؛ چقدر فضاهای پرجنب و جوشی در ایران وجود دارد و چقدر رفتار نسل‌ها و حضور سالمندان مهم است. به این ترتیب با جنبه‌هایی آشنا می‌شوند که یک چشم خارجی اصلاً نمی‌تواند آنها را در اختیار بگذارد؛ مگر از طریق برنامه‌های هنری و تحلیلی که آنها را هم عوام نمی‌بینند. کسانی می‌بینند که واقعاً میل دارند مثلا به شکل آکادمیک یا سطح بالایی برخورد بکنند با این مقوله که در فرهنگهای دیگر چه می‌گذرد.

برای این نمایشگاه چقدر تبلیغ شده است؟

در دانشگاه ما بسیار خوب تبلیغ شد و ما تا کنون روزی حدود سه‌هزار نفر بازدیدکننده داشته ایم. روزی که مراسم معرفی نمایشگاه را گذاشته بودیم برای سیصدنفر تدارک دیدیم ولی حدود چهارصد-پانصد نفر آمدند. خیلی خوشحال شدیم چون بیش از انتظارمان بود. با وجود اینکه دانشگاه مریلند در یک فضای حومه‌‌ای‌ست و در یک فضای شهری نیست حدس می‌زنیم اگر همه‌جا مانند دانشگاه مریلند استقبال بشود، شاید حدود صدهزارنفر سرانجام بتوانند این نمایشگاه را ببینند؛ به تامل در هنر ایرانی که امروز معناهای سیاسی‌، اجتماعی،‌ تاریخی و فرهنگی را در خودش نهفته دارد آشنا شوند.