جداسازی هویتی به نمونه نوروز و خلیج فارس

پژمان اکبرزاده

در دو هفتهء گذشته، به دو دلیل سیاسی و فرهنگی، مطالب ویژه‌ای از ایران در رسانه‌های جهانی منتشر شد؛ نخست «نوروز» - سال نوی ایرانی - و جشن‌های مربوط به آن در کشورهای گوناگون و سپس، دستگیری پانزده ملوان بریتانیایی توسط نیروی دریایی ایران در شمال خلیج فارس.

آسوشیتدپرس در خبری درباره شادباش نوروزی سفیر آمریکا در کردستان عراق به قلم کیم گمل (KIM GAMEL) که در ۲۳ مارس مخابره شد و در تعداد زیادی از رسانه‌های جهانی مانند گاردین، لوس آنجلس تایمز و اینترنشنال هرالد تریبون به چاپ رسید، نوروز را تنها سال نوی «کُردی» - مربوط به کردهای عراق- خواند.

همین خبرگزاری در گزارش دیگری که تقریباً به‌طور همزمان درباره مقاومت ایران در برابر قطعنامه تازه شورای امنیت منتشر شد، نوروز را سال نوی «ایرانی» خوانده است؛ البته نویسندهء این گزارش یک خبرنگار ایرانی به نام علی‌اکبر دارینی است.

اهالی کردستان عراق و ترکیه از جمله مردمانی هستند که نوروز را با علاقه جشن می‌گیرند ولی اختصاص يک جشن فراگير و فراقومی که در منطقه ای از ترکيه تا آسيای ميانه تجليل می شود به يکی از اقوام معين آن ناديده گرفتن هويت مشترک منطقه ای است. جشن‌های گوناگونی همچون جشن سنت‌پاتریک که ریشه ایرلندی دارد در کشورهای گوناگون جشن گرفته می‌شود ولی فرد یا نهادی، خاستگاه ایرلندی آن را انکار نمی‌کند و مثلاً به این خاطر که در کانادا هم با شکوه بسیار برگزار می‌شود صفت «کانادایی» به آن نمی دهد. زبان انگلیسی نیز در آمریکا، کانادا و استرالیا زبان رسمی است ولی کسی در محافل و رسانه‌های بین المللی آنرا زبان آمریکایی، کانادایی یا استرالیایی نمی خواند. هر چند در هریک از این کشورها به شیوه‌ای ویژه بدان صحبت می‌شود. هر جا هويت مشترکی وجود دارد و در قالب زبان و آيين خود را نشان می دهد قطعه قطعه کردن آن نشان از يک بحران سياسی-هويتی دارد و يا گرايشی برای ايجاد و دامن زدن به چنين بحرانی.

نوروزی که ايرانی هايش ديده نمی شوند

مانی پارسا (مدیر انجمن ایرانیان شهر لایدن درهلند) می گويد برخی از رسانه های هلند نيز در سالهای اخير گرايش به کردی ديدن نوروز دارند:

«در سال گذشته از طرف انجمن خودمان و مشارکت موزه مردم‌شناسی شهر لایدن یک جشن نوروزی برگزار کردیم. اصل کار توسط ایرانیان انجام شد و گروه‌های رقص ایرانی/کرد (عراق و ترکيه) در آن حضور داشتند ولی در روز بعد که در قطار،‌ روزنامه متروی هلند را می‌خواندیم دیدیم که در صفحه اول روزنامه عکس بزرگی از خود ما در حال برگزاری جشن گرفته شده چاپ شده و زیر آن نوشته شده جشن کُردها.»

در زمان برگزاری مراسم اطلاعاتی در اختیار هلندی‌ها گذاشته بودید که این سال نو ایرانیان هم هست؟

بله، در بیرون از ساختمان پرچم‌هایی گذاشته شده بود و به هلندی نوشته شده بود که این سال نوی ایرانی است. ما هم از همین تعجب کردیم. یعنی خبرنگار مترو غیرممکن است که این نوشته‌ها را ندیده باشد. رو درب و همه بخش‌های سالن نوشته شده بود. میز مخصوص داشتیم. در روزنامه هیچ نامی از ایرانیان برده نشده بود.

فکر می‌کنید دلیل آن چه بود؟

این گمانه‌زنی است ولی با ایرانیان که صحبت می‌کردیم همه می‌گفتند از زمانی که عراق آزاد شده و کُردها با آمریکا همکاری داشتند، رسانه‌های هلندی بیشتر کُردها را مطرح می‌کنند، در صورتی‌که پیش از این، این کار را نمی‌کردند. می‌تواند جنبه سیاسی داشته باشد.

شما تماسی با روزنامه مترو در هلند گرفتید؟

همان روز بسیاری از ایرانیان با تماس گرفتند که باید کاری انجام دهیم. از طرف انجمن،‌ به موزه خبر دادیم ولی موزه نمی‌خواست در این زمینه کاری انجام دهد. خودمان به روزنامه مترو نامه‌ای ارسال کردیم و این روزنامه پاسخ داد که اصلاحیه نمی‌دهیم و خبرنگار ما اینگونه تشخیص داده است.

جيم ميور و نوروز

اما موضع بخش جهانی بی.بی.سی. هم به ایرانی بودن نوروز جالب توجه است. این مرکز خبری در سالهای گذشته، نوروز را Persian New Year یا سال نوی ایرانی می خواند ولی امسال جشن نوروز در گزارشی از جیم میور (گزارشگر پیشین بی.بی.سی در ایران) به یکباره تنها به Kurdish New Year بدل شد.

جیم میور با توجه به تفاوت های مراسم کردهای عراق با اقوام ايرانی در نوروز آن را دليلی برای اشاره خود می داند و می گوید: «از نقطه نظر بین‌المللی و قطعاً کُردی اینکه در گزارش بگویم کُردها سال نوی "ایرانی" را جشن می گیرند هیچ مفهومی ندارد. در کردستان عراق مردم، سنن خودشان را دارند که دربرگیرنده چهارشنبه سوری، هفت سین، سیزده بدر و دیگر مراسم ایرانی نیست. کردها نوروز را به شیوه خودشان جشن می گیرند. اگر در کردستان عراق بایستم و اعلام کنم آنها سال نوی ایرانی را جشن می گیرند با انتقادات بیشتری از سوی مردم آنجا مواجه خواهم شد.»


جیم میور و بی.بی.سی جهانی در مقابل اعتراض ايرانی ها هیچ تغییری در محتوای نوشتاری که منتشر کرده بودند روا نداشتند. آنها آگاهانه يا ناآگاهانه با چنين روشی از سياست جداسازی هويتی مردمی که آيين ها و تاريخ مشترک دارند حمايت می کنند. نقش سياسی ايران در منطقه نيز می تواند فاصله گرفتن از هر چيز «ايرانی» را تشويق کند. اما مساله اين است که نوروز يک مراسم فراملی است و به دولت ايران و رفتار آن مربوط نمی شود. و به هر روی کنار گذاشتن ايرانيان از آن ناديده گرفتن بزرگترين کشور برگزار کننده نوروز است.

خليج بی نام

بخش جهانی بی.بی.سی. در کاربرد نام خلیج فارس در قضیه دستگیری ملوانان بریتانیایی در شمال خلیج فارس سیاستی عجیب‌تر در پی گرفته است. بخش جهانی بی.بی.سی به عنوان رسانه‌ای حرفه ای از دههء ۱۹۷۰ به عنوان یکی از سیاست‌های کاری خود، عبارت Persian Gulf را تقریبا از همه نوشته هایش زُدود و عنوان نامفهوم The Gulf (خلیج) را اخبار خود به کار برده و می‌برد. اما در این بین، عبارت Arabian Gulf (خلیج عربی) که در اصل نام باستانی دریای سرخ امروز است گهگاه در اخبار به کار برده می شود؛ به ویژه اخبار مربوط به دستگیری ملوانان بریتانیایی در خلیج فارس.

بی.بی.سی در پاسخ به ایرانیان معترض تنها اظهار می دارد اگر «خلیج فارس» را بکار ببریم برخی معترض می‌شوند که باید بگوییم «خلیج عربی» و اگر بگوییم «خلیج عربی» برخی دیگر می‌گویند باید «خلیج فارس» را بکار ببریم. در نتیجه ما از عبارت «خلیج» استفاده می کنیم.

کاربرد نام مبهم "خلیج" در بی.بی.سی؛ سیاستی پی گیر از دهه 1970

نوید لسی (یک بریتانیایی ایرانی تبار) که در لندن به عنوان مشاور مالیاتی و عضو سازمان اینترنتی خلیج پارس (Persian Gulf Online) فعالیت دارد در اینباره می گوید:

«با بی.بی.سی تماس‌های زیادی داشته‌ام. به من می‌گویند سیاست خبرنگاری‌‌شان این است که نه از خلیج فارس استفاده کنیم و نه از خلیج عربی. اين هیچ پشتوانه قانونی ندارد. تنها راهی که می‌توان دیدگاه اینها را عوض کرد این است که مثلا در دادگاه پرونده ای مطرح شود. جالب اینجاست که اگر با آنها صحبت کنید خودشان قبول دارند که نام بین‌المللی آن آبراه، خلیج فارس است ولی به دلایلی نامشخص می‌گویند در داخل بی.بی.سی تصمیم گرفته‌اند که بگویند «خلیج». ضمناً می‌گویند یکی از دلایل اینکه از نام «خلیج» استفاده می‌کنیم این است که ما سیاست کاربرد نام‌های جغرافیایی‌مان از اطلس تایمز است. اطلس تایمز یک اطلس بزرگ در انگلیس است و مربوط به روزنامه دست‌راستی تایمز است.»

روزنامه لایت Lite (چاپ لندن) در نخستین گزارش خود در صفحه اول تیتر «۱۵ بریتانیایی در خلیج عربی ربوده شدند» را به چاپ رساند. نوید لسی درباره کاربرد نام خلیج فارس در جامعه مطبوعاتی بریتانیا نیز چنین می افزاید:

«در انگلیس دو بخش روزنامه داریم؛ یک بخش چندان اخبار جدی را پخش نمی‌کنند و زیاد مهم نیستند. بخش دیگر معتبر هستند: تایمز، تلگراف، آبزرور، گاردین، فایننشنال تایمز و ایندیپندنت. از این شش نشریه، تایمز، آبزرور و تلگراف دست‌راستی هستند و اکثراً از نام "خلیج" استفاده می‌کنند. دست‌چپی‌ها مانند گاردین تا آنجا که من دیده‌ام می‌نویسد "خلیج". فایننشال تایمز که بیشتر مربوط به مسائل بازرگانی است و می‌توان گفت بهترین روزنامه انگلیس است با اینکه همیشه می‌نوشت "خلیج" تازگی "خلیج فارس" را به‌کار می‌برد. ایندیپندنت تقریباً میانه‌رو است ولی چند روز پیش برای اولین بار نوشت: "خلیج عربی" که خیلی مایه تعجب بود.»

کوشش های ایرانیان مستقل برای پاسداری از هویت تاريخی مشترک نوروز و جلوگيری از بی نام شدن خلیج فارس ادامه دارد ولی ظاهرا تا مساله در سطح سياسی حل نشود و دولت ایران مقبوليت و وجهه منطقه ای و جهانی نيابد و نيز روشنفکران منطقه برای حفظ هويت مشترک همدلی و همگامی نکنند این کوشش‌ها به نتیجه مورد نظر نخواهد رسید.