نیاز به عزم ملی برای حل آلودگی هوای تهران

پژمان اکبرزاده

در پی تشدید بحران آلودگی هوا در تهران، رادیو زمانه با دکتر ویکتوریا جمالی (عضو پایه‌گذار جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست) گفتگویی کرده است. دکتر جمالی در آغاز گفتگو از وضعیت فعلی آلودگی هوا سخن گفته است:

آلودگی هوا در تهران (عکس از خبرگزاری فارس)

«وضعیت فعلی هوا، با توجه به ریزش‌های جوی که داشته‌ایم نسبت به سالهای گذشته بهتر بوده است. زمستانی داشته‌ایم که واقعاً از زمستان‌های نادری بوده که ریزش برف و باران نسبتاً خوب بوده و ما از آن خشکسالی‌ای که چندسال پیش داشتیم بیرون آمدیم. ولی ما همیشه در فصل پاییز و زمستان پدیده وارونگی هوا را داریم و این به‌ویژه در شهرهای بزرگ که ده شهر ایران است و تهران (به علت جمعیت زیاد و میزان بالای ماشین‌هایی که در تردد هستند) در راس آن قرار گرفته، همیشه بسیار بالاست. در ماه دی هم ما چند روزی در شرایط بحرانی بودیم. این به دلیل این است که حجم ماشین‌هایی که منتقل می‌شوند و اجازه‌ی تردد می‌گیرند و به ناوگان شهری اضافه می‌شوند بسیار بالاست؛ بدون اینکه هیچکدام از این ماشین‌هایی که عمر مفیدشان تمام شده و ماشین‌های فرسوده هستند از رده خارج بشوند. یک دلیل دیگر این است که بالای ۷۵ درصد آلودگی‌ هوای تهران ناشی از همین وسایل متحرک و ماشین‌هایی هست که در تردد هستند و عمرشان بالای ۲۵ سال و بعضا بیشتر از ۳۰ سال است. حتا مسئولان تا بحال نتوانسته‌اند تصمیمی بگیرند. در برنامه‌ی سوم این برنامه بود که ماشین ها از رده خارج و ماشین‌های نو جایگزین‌شان بشوند. این طرح تحقق پیدا نکرد و در برنامه‌ی چهارم با وجود اینکه دوسال هم از عمر برنامه گذشته، هنوز هیچ اقدام مفیدی در این مورد صورت نگرفته است.»

- در چند هفته اخیر در رسانه‌ها درباره آلودگی هوا بسیار صحبت شد. آیا این موجی که اینبار در رسانه‌ها ایجاد شد و یکصدا درباره‌ی وضعیتی که در تهران بوجود آمده هشدار می‌دادند موجب نشد که برای کاهش‌ آلودگی هوا در تهران تصمیم جدی‌تری گرفته شود؟

ببینید، ما مقطعی عمل می‌کنیم. بخاطر اینکه هرساله در دی‌ماه، ما هفته‌ی «هوای پاک» داریم. در این یک هفته تمام توجه و کوشش در این است که مسئله‌ی آلودگی هوا در صدر خبرها قرار بگیرد. در صورتیکه مسئله‌ی آلودگی هوا را ما همیشه داریم. ما حتا در تابستان هم شدت آلودگی هوای‌مان به میزانی‌ست که اعلام می‌کنند افراد مسن و افراد کم سن و سال از منزل خارج نشوند. بنابراین برای شهری مانند تهران آلودگی هوا تنها مخصوص دی‌ماه نیست که رسانه‌ها تمام توجه خودشان را بگذارند در رابطه با اینکه میزان مرگ و میر در طول سال چقدر بوده، حالا باید چکار بکنیم و یا سازمانهای غیردولتی برنامه‌های خاصی را اجرا بکنند. حمل و نقل عمومی در تهران واقعاً ضعیف است. مهمترین وسیله حمل و نقل عمومی همان اتوبوس هست که به‌راحتی در اختیار مردم قرار نمی‌گیرد. باید خطوط مترو افزایش پیدا کند و یا فاصله زمانی حرکت قطارهای مترو کاهش پیدا کند و این شاید تاثیر مستقیمی روی این حمل و نقل عمومی بگذارد و این خودش باعث می‌شود آلودگی هم کم بشود.

- در هفته‌ی «هوای پاک» هیچ برنامه‌ خاصی در تهران پیاده شد؟

نه. برنامه‌ای که بخواهد اعلام بشود که مثلاً مردم از ماشین استفاده نکنند یا یک روزی را اعلام کنند برای حرکت عمومی. ولی سازمانهای مختلف برنامه‌های خودشان را دارند. به‌خاطر اینکه این هفته، هفته‌ی «هوای پاک» است و در هفته‌ی آخر دی‌ماه هرسال هفته‌ی «هوای پاک» اعلام شده و این برنامه‌ها انجام می‌شود. ویژه امسال نیست و در سال‌های پیش هم بوده و یک حرکت‌های مقطعی از طرف وزارت آموزش و پرورش یا سازمان حافظت از محیط زیست یا سازمانهای دیگر انجام شده است. همچنین خبرهایی که وزارت بهداشت و درمان در رابطه با نقش آلودگی هوا روی سلامت مردم و میزان مرگ و میرهایی که ناشی از آلودگی هوا بوده منتشر می‌کند؛ ولی این نمی‌تواند یک برنامه‌ی چاره‌ساز باشد. حل مشکل آلودگی هوای تهران یک عزم ملی را می‌طلبد که واقعاً مسئولان فکری بکنند که یک مسئولیت اجتماعی‌ست که همه باید آن را بپذیرند.

- برنامه‌هایی که قبلاً دنبال می‌شد، مانند حرکت خودروهای زوج و فرد در روزهای مشخص، همچنان در تهران اجرا می‌شود یا اینکه متوقف شده؟

این برنامه‌ها همچنان اجرا می‌شود و ما منطقه‌ی ورود به محدوده‌ی طرح ترافیک هم داریم. ولی در شرایطی که محدوده‌ی تهران درعرض سه‌دهه‌ی گذشته از حدود ۴۰۰ کیلومتر مربع به ۲۰۰۰ کیلومتر مربع رسیده میزان ماشینی که الان در تردد است هم افزایش پیدا کرده است. ماشین‌هایی وجود دارند که واقعا نباید تردد بکنند و بسیار فرسوده و آلوده هستند. این شامل ماشین‌هایی‌ست که به حمل و نقل عمومی می‌پردازند، اتوبوس‌هایی که در تردد هستند و همینطور ماشین‌های سواری که بسیار کهنه‌اند. حجم بنزین مصرفی آنها بسیار بالاست و از طرف دیگر بسیار آلوده‌کننده هستند. اینها باید در چندسال گذشته از سیستم حمل و نقل خارج می‌شدند ولی خارج نشدند. همین‌قدر که اینها خارج نشدند، چندبرابر از این، به سیستم حمل و نقل، چه بصورت شخصی و چه بصورت عمومی، اضافه شده است. اگر آیین‌نامه‌های مربوط به آلودگی هوا در ده شهر بزرگی که آلوده هستند اجرا شود شاید مقداری از مسایل آلودگی هوا (براساس مسئولیت‌های سازمان حفاظت از محیط زیست) کاهش پیدا می‌کرد، ولی هیچکدام‌اش عملی نشد.

- همکاری مردم برای کاهش آلودگی هوا در تهران چگونه است؟ یکی از مسایلی که مطرح می‌شد این بود که خودروها بصورت تک‌سرنشین کمتر بیرون بیایند و مردم سعی کنند از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند.

وسایل نقلیه عمومی باید به اندازه کافی وجود داشته باشد که مردم استفاده بکنند. خب اگر فوریتی وجود داشته باشد، مجبورند از ماشین‌های شخصی خودشان استفاده بکنند. کار فرهنگ‌سازی، بخصوص روی مسایل زیست محیطی، شاید اولویت اول را داشته باشد و باید انجام بشود. این در شرایطی‌ست که ما این امکانات را در اختیار شهروندان قرار بدهیم. اگر به فردی می‌گوییم که حق نداری از این وسیله استفاده بکنی، باید بگوییم که شما می‌توانید از این سرویس‌های جایگزین استفاده بکنی. اما اگر آنها فراهم نشود، ما نمی‌توانیم یک نسخه‌ای را بپیچیم که قابلیت اجرایی نداشته باشد. براساس گزارشی که «ایران خودرو» چند روز پیش از رادیو اعلام می‌کرد، چندین دستگاه گازسوز و یا دوگانه سوز آماده‌ی تحویل است، ولی این تحویل نشده است.

- افرادی که مسئول کنترل آلودگی هوا در تهران هستند، آیا برای تشکیل جلساتی با حضور متخصصان در این زمینه فعال هستند که برای کاهش آلودگی هوا در تهران راهی پیدا شود؟

همانطور که گفتم، اگر آیین‌نامه‌های اجرایی که براساس مواد پیش‌بینی‌‌شده در برنامه‌ی چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی به اجرا درمی‌آمد بخصوص در شهرهای بزرگی که بیشترین مقدار آلودگی را دارند، آلودگی هوا کاهش پیدا می‌کند. این آیین‌نامه‌ی اجرایی تهیه شده، ولی به اجرا درنیامده است. ‌ حتاً اگر این جلسات تشکیل هم بشود یک حالت فرمایشی دارد.

- فکر می‌کنید چرا مواد آن آیین‌نامه اجرا نمی‌شود؟

بطور کلی برمی‌گردد به اینکه شاید آن ارتباطی که باید بین سازمان‌ها وجود داشته باشد وجود ندارد. باید سازمان حفاظت محیط زیست روی خودروسازها کنترل داشته باشد. استانداردهایی باید به اینها ارائه داده بشود تا براساس آنها ماشین‌هایی که اجازه‌ی تردد می‌گیرند دارای آن استانداردها باشند و بطور کلی جلسات مشترک منتهی بشود به اینکه سازمان حفاظت محیط زیست آنقدر قدرت اجرایی خودش را بالا ببرد که وقتی تصمیم می‌گیرد در یکسال ۴۰۰هزار ماشین از رده خارج بکند، عیناً همان میزان ماشین از رده خارج بشود؛ چون حجم ماشین‌ها در سال بعد افزایش پیدا می‌کند و این توان دولت و یا توان سازمان را از اجرایی کردن آن برنامه کاهش می‌دهد. کمااینکه عین این برنامه در برنامه‌ی سوم اتفاق افتاد و دولت و سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان صنایع هیچکدام نتوانستند تعهداتی را که داشتند به اجرا دربیاورند. هرکدام از اینها وقتی نتوانند آن تعهدات را به اجرا دربیاورند و حجم برنامه به سال بعد منتقل بشود، خب، این مسایلی را بوجود می‌آورد که ما الان شاهدش هستیم.