پورت آنجلس و زنان بدون مردان

شهرنوش پارسی‌پور

در بهار سال ٢٠٠٨ دیانا بیگلو و جیم استاپلتون با من تماس گرفتند. ‌این زن و شوهر که مقیم شهر پورت آنجلس هستند در اى‌میلى براى من نوشتند که قصد دارند کتاب زنان بدون مردان را به صورت یک نمایشنامه در بیاورند، و آیا من به آن‌ها اجازه مى دهم که این کار را بکنند؟

البته این کتاب به زبان انگلیسى ترجمه شده و آنان نیز از همین ترجمه استفاده مى‌کردند. ‌من با خوشحالى اجازه دادم و خاطر نشان کردم که باید با ناشر کتاب تماس بگیرند. ‌آنان نیز چنین کردند و کار آرام آرام پیش رفت. ‌در آخر جولاى بود که نمایشنامه به مرحله اجرا رسید.

دیانا و جیم از من دعوت کردند به پورت آنجلس بروم. پس من با هواپیما به سیاتل رفتم. ‌آنان در فرودگاه منتظر من بودند و بعد به اتفاق به پورت آنجلس رفتیم.‌ یک شهر کوچک هفده هزار نفرى. مدت زمان کوتاهى طول نکشید که متوجه شدم پورت آنجلس نیز همانند هر شهر کوچکى در دنیا مردمان مهربانى دارد. ‌چند تن از دوستان قدیمى من که مقیم ایالات واشنگتن هستند به این شهر آمدند. خانمى از اهالى شهر که صاحب یک مسافرخانه است دو اتاق را مجانى در اختیار این دوستان گذاشت. البته ایرانى‌ها نیز با دعوت کردن از دیانا و جیم در یک رستوران فرانسوى از خجالت آن‌ها درآمدند.

نمایش در فضاى آزاد اجرا مى‌شد. ‌دیدن آمریکائیانى که در نقش ایرانى‌ها بازى مى‌کردند بسیار جالب بود.‌ زنانى که چادر سیاه به سر داشتند و به نحو قابل تحسینى فضاى ایران را بازسازى مى‌کردند. ‌نمایش در دو شب اجرا شد و جمع قابل ملاحظه‌اى از اهالى شهر به تماشاى نمایش مجانى آمدند.

‌پنجاه جلدى از کتاب فروش رفت و سفر به پایان رسید، و من به فکر فرو رفتم. ‌چه اتفاقى مى‌افتاد اگر که من در ایران موفق مى شدم نمایشى از کتاب خود را در شهرى کوچک روى صحنه بیاورم؟ ‌دیدم راه درازى را آمده ام و حالا به مرحله اى رسیده ام که مى توانم کار خود را با مردم بخش کنم و از لطف و مرحمت آن‌ها برخوردار باشم.

حالا به راستى چه اشکالى داشت که این حادثه در ایران اتفاق مى‌افتاد؟‌ آیا به راستى بد بود که ما به عنوان نویسنده مى‌توانستیم به شهرها و روستاهاى کوچک سفر کنیم و با مردم تماس بگیریم؟ ‌چرا چنین حادثه‌اى نمى توانست در ایران اتفاق بیفتد؟‌ یا حداقل تا زمانى که من در ایران بودم نمى‌توانست اتفاق بیفتد؟ در جریان این اندیشه‌ها بود که متوجه شدم ما هنوز و به تلخى از روابط ارباب و رعیتى رنج مى‌بریم. ‌در ذهن ارباب و جانشین او دولت، این حماقت نقش بسته که رعیت‌ها حق تماس با یکدیگر را ندارند.

مساله مضحکى ست که سال‌ها در ایران به من ناسزا گفتند که چرا این کتاب را نوشته‌ام. آمریکائى هائى که کتاب را خوانده‌اند به شدت تعجب مى‌کنند که چه نکته‌اى در آن بوده که باید حذف مى‌شده و یا نباید نوشته مى‌شده.

البته بسیار سخت است توضیح این مساله براى آمریکایى‌ها که زن در ایران نباید حرف بزند. ‌یاد آیت‌اللهى مى‌افتم که در زندان به دیدار ما آمد. ‌در هنگامى که من خواستم پرسشى از او به عمل آورم، فریاد زد: زن در مقابل مرد حرف نمى‌زند. ‌پس مساله روشن است: زن در برابر مرد حرف نمى‌زند و رعیت در برابر ارباب حرف نمى‌زند و بچه در مقابل پدر حرف نمى‌زند و مردم در برابر دولت حرف نمى‌زنند.

نظام ارباب رعیتى در ایران با تمام قوا مى‌کوشد به حیات خود ادامه دهد. ‌در نتیجه کتاب کوچکى همانند زنان بدون مردان آن‌چنان مورد حمله و یورش قرار مى‌گیرد که ناشر آن مجبور مى‌شود شغل خود را عوض کند. ‌همین ناشر که در زندگى‌اش حتى یک سیگار نکشیده بود، به زندان مواد مخدر پرتاب شد. ‌نویسنده که من باشم دو بار مجبور شد به زندان برود تا آقایان خیال‌شان رحت شود که «زن در مقال مرد حرف نمى‌زند.»

مساله جالب این است که همین آقایان که از حرف زدن زن جلوگیرى مى‌کنند بعد در کتاب هایشان زن را کنار افراد سفیه و عقب مانده قرار مى‌دهند. ‌آن‌ها در متن‌هاى رسمى‌شان ادعا مى‌کنند که شعور زن کم است و فاقد عقل علمى‌ست.

جالب‌ترین بخش خواندن این متون در جائى‌ست که ناگهان روشن مى‌شود زن را با شیطان هم هویت مى‌کنند. ‌زن را با هیولا هم هویت مى‌کنند. ‌من اما متوجه شده‌ام که در جامعه‌هائى که زن مقام پائینى دارد، رشد علمى بسیار کم است.

نگاهى به دور و بر خود بکنید و به جوامعى که مى‌شناسید. ‌شمار و درصد دانشمندان جوامعى را که زن در آن‌ها از آزادى برخوردار است، با شمار و درصد دانشمندان کشورهائى که زن را در حرم‌ها حبس کرده‌اند مقایسه کنید. ‌نتیجه مقایسه وحشتناک است.

ذهن علمى در این نوع جوامعى که زن را در پشت پرده نگاه مى‌دارند به نحو بى‌سابقه‌اى محدود است. ‌بیهوده نیست که یونانیان سوفیا، یا خرد را یک زن مى‌دانند که در ذهن صاحب دانش زمزمه مى‌کند، و لائوتسه، حکیم چینى دیوانه نیست که بر اصل مادینه تکیه مى‌کند و به آن، بهاى بیشترى مى‌دهد. یاد دوستم شیرین مى‌افتم که همیشه آرزو داشت استاندار بلوچستان بشود.‌ او آرزو داشت در بد آب و هواترین نقاط ایران زندگى کند و نشان بدهد که چقدر مى‌توان سازنده بود.

مطمئن هستم اگر به زنان ایران فرصت حرکت داده شود، آن‌ها بسیارى از کارها را بسیار خوب اداره خواهند کرد.‌ اما توان حرکتى زنان در ایران بسیار محدود است. ‌حالا به راستى چه اشکالى داشت که گروه‌هاى نمایشى به راه مى‌افتادند و در شهرها و روستاها برنامه اجرا مى‌کردند؟ ‌شهر پورت آنجلس به من نشان داد که چگونه مى‌توان ده‌ها تن را جذب تئاتر کرد. ‌این شهر به راستى روستائى ست، اما توان نمایشى بسیار خوبى را عرضه مى‌کند.

حالا که به انتهاى برنامه رسیدم، به یاد على‌رضا پنجه‌اى، شاعر نوگرا مى‌افتم که در سطح استان گیلان فعالیت ارزنده‌اى دارد. ‌او صاحب مجموعه‌هاى مختلف شعر است و در عین حال سردبیرى نشریه گیله‌واى ادبى را بر عهده دارد. پس ما در سطح شهرستان‌ها فعال ادبى داریم، اما آیا زنان نیز قادر هستند در این سطح فعال باشند؟ یا جامعه مردانه تحمل حضور زنان را نمى‌آورد؟ ‌خوشبختانه زنان معطل مردان ننشسته‌اند و با تمام قوا کوشش مى‌کنند جاى خود را باز کنند.

حالا حتماً چند نفرى خواهند نوشت که من خیلى فمینیست هستم، اما اگر مثل من چهار بار به زندان رفته بودید و هربار متوجه شده بودید که زن بودن شما یکى از عوامل گرفتارى شما بوده، و اگر دوبار آخر را براى کتاب زنان بدون مردان به زندان رفته باشید آن وقت متوجه مى‌شوید که شخص گاهى مى‌تواند غر بزند. ‌من واقعاً دلم مى‌خواست در سطح روستاهاى ایرانى شناخته شده بودم و با مردم ارتباط برقرار مى‌کردم. افسوس که جلوى کار امثال ما گرفته شده است.

و در خاتمه باید بگویم چقدر‌ نگران شیرین عبادى هستم. میدان عمل او را دائم تنگ و تنگ‌تر مى‌کنند. ‌اجازه نمى‌دهند این انسان شریف به فعالیت هاى خود ادامه دهد. متوجه نیستند که وقتى جلوى کار شخصیت پاکیزه‌خوئى همانند شیرین عبادى گرفته شود، میدان براى جولان هیولایان باز خواهد شد.