بازتوليد کدام قدرت؟

نقدي بر مصاحبهء نيلگون با رامين احمدي

توضيح ـ آنچه در زير مي آيد توسط يک نويسندهء ايراني مقيم آمريکا نوشته شده که مايل است به خاطر موقعيت شغلي و روابط اکادميک، و فاصله داشتن از درگيري هاي سياسي و ايدئولوژيک، نام اش محرمانه باقي بماند. او نخست در ايميلي شخصي به عبدي کلانتري نکات انتقادي خود را به طور خلاصه مطرح کرد و سپس، به تقاضاي عبدي کلانتري، آن را به شکل مقالهء کوتاه زير بازنويسي نمود. نامه، تنها با قدري تغيير دستوري و اصلاحات در نثر، بدون کم و زياد در اينجا مي آيد. حق پاسخگويي براي آقاي احمدي محفوظ است./// نيلگون
*

من با انتقادات آقاي دکتر رامين احمدي به حکومت ايران و ضرورت تغيير آن مخالفتي ندارم. اماتحليل راستگرايانه و ايدئولوژيک او را نادرست و در موقعيت اضطراري کنوني (احتمال حملهء نظامي به ايران) بسيار خطرناک ارزيابي مي کنم.

آقاي احمدي با ياري گرفتن از مفاهيم آنتونيو گرامشي، نظر مي دهد که روشنفکران اصلاح طلب مسلمان و راديو زمانه به هژموني (اقتدار معنوي و مشروعيت) حکومت ايران و بازتوليد آن کمک مي کنند. اين نکته نه در مورد تعداد زيادي از اصلاح طلبان داخل و خارج از ايران صدق مي کند و نه در مورد اکثر برنامه هاي راديو زمانه ــ تا آنجا که من به «زمانه» گوش داده ام يا در سايت آن خوانده ام.

اگرکسي ادعا کند اصلاح طلبان در همه حال به «بازتوليد هژموني حکومت» مشغولند، اين تصور به ذهن مي آيد که آنها خواهان تحکيم حکومت کنوني با همهء ويژگي هاي توتاليتر آن بوده و هستند. اين برداشت از واقعيت به دور است.

بخش زيادي از اصلاح طلبان، که شامل تعداد زيادي از روشنفکران دوم خردادي، روزنامه نگاران، هنرمندان، فيلمسازان، و رسانه ها و مطبوعات مي شود، خواهان همان هدفي هستند که آقاي دکتر احمدي است: جامعه اي دموکراتيک، پاي بند به حقوق بشر، آزادي عقيده و دين و مرام، مدرن و سکولار. تفاوت اين اصلاح طبان با آقاي احمدي در وسايل و راههاي رسيدن به آن اهداف است.

اصلاح طلبان به اين دليل متهم به «بازتوليد هژموني» مي شوند که مي خواهند با روش هاي مسالمت آميز، با شبکهء ارتباطاتي که با قدرت حاکم دارند، با فشار از پايين، با شرکت در انتخابات محلي و سراسري، و هرامکان ديگري که به خشونت و سرکوب بيشتر نينجامد، اقتدارطلبان را از قدرت پايين بکشند. از قضا، اين درست همان «جنگ مواضع» گرامشي است براي عوض کردن توازن هژمونيک.

آنتونيو گرامشي، مارکسيست ايتاليايي، که بخش مهمي از عمرسازنده اش را در زندانهاي فاشيست ها (حزب و دولت موسوليني) گذراند و همانجا نيز در بدترين شرايط جان سپرد، يک نابغهء تئوريک بود. او مي انديشيد در يک جامعهء سرمايه داري توتاليتر و فاشيستي که «فرهنگ عوام» در آن نقشي محوري دارد (دين عوام، بي سوادي، فرهنگ روستايي، خرافه ها ــ همهء آنچه که جنوب ايتاليا و بخش بزرگي از اين کشور را از بخش کوچک صنعتي و مدرن آن متمايز مي کرد) چگونه مي توان اقشار فرودست را براي تسخير قدرت (گرفتن هژموني) بسيج کرد و نقش و کارکرد روشنفکران در اين ميانه چيست.

گرامشي دو استراتژي را از يکديگر تفکيک مي کرد: جنگ مانور و جنگ مواضع. «جنگ مانور» همان استراتژي لنيني ايجاد قدرت دوگانه و ضربهء نهايي براي درهم شکستن قدرت حاکم بود. اما جنگ مواضع، مبارزه اي بود طولاني مدت، در جبهه هاي فرهنگي، آموزشي، و حوزه هاي «غير سياسیِ» جامعهء مدني. اين جنگي بود موضعي و فرسايشي که با هشياري از مقابلهء شاخ به شاخ با ابزار سرکوب دولتي طفره مي رفت. يک سنگر را مي گرفت و آرام به سراغ سنگر ديگر مي رفت؛ يکي را از دست مي داد اما دوتاي ديگر را در محل ديگري مي گرفت.

جنگ مواضع گرامشي، پايهء استراتژي آن چيزي شد که بعدها به «کمونيسم اروپايي» يا ايروکمونسم شهرت يافت و مدلي بود در برابر مدل کمونيسم روسي. استراتژي گرامشي قصد نداشت سرمايه داري را «سرنگون کند»، بلکه برعکس همهء نهادهاي موجود «بورژوايي» و پلوراليسم آن را مي پذيرفت. احزاب کمونيست اروپا بر اساس تئوري هاي گرامشي، راه حل هاي قهرآميز را به طور کامل رد کردند و اعلام نمودند که قدرت را تنها از طريق رأي اکثريت در انتخابات مي خواهند و نه از هيچ راه ديگري. با همين استراتژي، حزب کمونيست ايتاليا در زمان انريکو برلينگوئر، به بزرگ ترين و دمکراتيک ترين حزب اروپايي تبديل شد.

اصلاح طلبان ايران پس از مرگ آيت الله خميني، درگير يک «جنگ مواضع» حقيقي بوده اند، پيروزي هايي نسبي هم داشتند، سنگرهايي را هم فتح کردند، اما در نهايت مغلوب شدند. با اينهمه، اگر به ديدگاه گرامشي باور داشته باشيم، جنگ مواضع تمامي ندارد. هميشه نبردهاي تازه تر در پيش است. جنگ مواضع، برخلاف ادعاي آقاي دکتر احمدي، به تحکيم مشروعيت رژيم حاکم کمک نمي کند. برعکس، اين مشروعيت را از هزاران راه «غير سياسي» و «فرهنگي» مورد چالش قرار مي دهد. روسري اي که عقب مي رود، تاتو (خالکوبي)يي که به نمايش گذاشته مي شود، مانتويي که تنگ تر و تنگ تر مي شود، موسيقي رَپـي که در اينترنت پخش مي شود اين کار را مي کند. خود اينترنت اين کار را مي کند. تلفن همراه و عکس هاي خبري ِتلفن ِهمراه اين کار را مي کند. خبرهاي وبلاگها مي کند. راديو زمانه مي کند. همه، بدون اينکه شما شعارهاي راديکالي به گوش تان خورده باشد. بدون اينکه کسي سلاح به دست گرفته باشد. چه چيز از اين گرامشي وارتر و «مخملي تر»؟

اين خود آقاي دکتر احمدي است که درست برخلاف ديدگاههاي گرامشي، با روش هاي توطئه آميز و مخفي قصد انقلاب مخملي دارد. اتفاقاً اين آقاي عبدي کلانتري بود که اولين بار در مطلبي براي راديو آلمان، به تفصيل در مورد سازمان مخفي آقاي دکتر احمدي و فعاليت هاي آن در دوبي افشاگري کرد. (منظور من سازمان حقوق بشري که در مقدمهء مصاحبه به آن اشاره شده، نيست.) من از آقاي کلانتري خواهش مي کنم لينک اين مطلب را که فکر مي کنم هنوز در سايت خودشان موجود است در اينجا بگذارند. خود آقاي دکتر احمدي هم اين را حاشا نکرده اند و متعاقباً در دفاع از انقلاب مخملي، در يکي از برنامه هاي گذشتهء نيلگون (در راديو زمانه) از آن دفاع کردند. جالب است که آقاي عبدي کلانتري که در سلسله مقالات «آمريکايي که نمي شناسيم» بيشترين انتقادها را از عملکرد دولت آمريکا در عرصه هاي گوناگون به عمل آورده و در گزارش هاي سه چهار سال اخير خود (بيشتر آنها در سايت نيلگون هنوز بايد موجود باشد) هميشه اين مواضع انتقادي را حفظ کرده، اينجا در برابر سخنان آقاي احمدي سکوت مي کند! آيا خصومت او با اسلام باعث اين همراهي «چپ» و «راست» شده است؟!

مرحوم ادوارد سعيد، که بسيار از گرامشي تأثير گرفته بود، در کتاب معروف اش در مورد روشنفکران، در مورد نوع ديگري از روشنفکران اورگانيک صحبت مي کند و آن روشنفکران مشاور قدرت يا روشنفکران سياستگذار (policy intellectual) است. منظور ادوارد سعيد، نويسندگان، استادان دانشگاه، روزنامه نگاران، و انواع «متخصصان» ستادهاي فکري بود که در نقش مشاوران دولت آمريکا، به تحکيم هژموني اين حکومت و منافع قدرت حاکم يا طبقات حاکم ايالات متحده کمک مي کردند، و اين کار را هم به خاطر پاداش مادي انجام مي دادند. تعدادي از اين روشنفکران سياستگذار يا «متخصص»، کساني بودند که مليت شان در اصل آمريکايي نبود بلکه درست از همان کشورهايي مي آمدند که اکنون مورد تهاجم استعماري قرار گرفته بودند. ادوارد سعيد اينان را «خبرچينان بومي» خطاب مي کرد، يعني کساني که به ظاهر عرب، فلسطيني، يا عراقي هستند، اما مشاور امنيتي شده اند و به جاي وظيفهء اصلي روشنفکري شان (گفتن حقيقت به قدرت) در خدمت قدرت امپراتوري قرار گرفته اند. ادوارد سعيد به طور اخص روشنفکراني چون فواد عجمي و کنعان مکيه را در نظر داشت. او زنده نماند تا شاهد باشد که عجمي ها و مکيه هاي ايراني نيز اکنون دارند گروه گروه به اين قافله مي پيوندند. چرا آقاي عبدي کلانتري که خود را مارکسيست مي داند در مورد اين دسته از روشنفکران ايراني قلم نمي زند و در عوض به تمسخر روشنفکران پُست کولونياليست مي پردازد؟

آقايان رامين احمدي و عبدي کلانتري از طرفداران و حاميان وبلاگ نويس ايراني مقيم آمريکا، «نانا زولا» هستند و در مصاحبهء راديو زمانه از او به تأييد نام مي برند. نانا زولا از منتقدان سرسخت اسلام و دولت اسلامي است، اما انتقادهاي خود را با نام مستعار مطرح مي کند. بنا به نوشتهء خود خانم نانا، او نامش را فاش نمي کند چون مدام به ايران سفر مي کند. در اينجا ما با تناقضي روبه رو هستيم. اين منتقد، کساني را به خاطر سازشکار بودن هدف قرار مي دهد که با نام واقعي خود کار رسانه اي مي کنند، خود يا خويشان شان در ايران به سر مي برند و چه بسا همکاران رسانه اي شان نيز در ايران باشند (مثل خبرنگاران راديوهاي آلمان، فردا، زمانه). اگر آنها بخواهند با روشي که آقاي رامين احمدي يا نانا توصيه مي کنند، به جنگ حکومت ايران بروند، امنيت آن خويشان و همکاران را به مخاطره مي اندازند. آيا خانم نانا از ديگران توقعي چيزي را ندارد که خود او حاضر نيست با نام اصلي خود انجام دهد؟ هم خدا و هم خرما؟

انتقادات کلي آقاي احمدي، نانا، و همفکران آنها از راديو زمانه به اين خاطر نامنصفانه است که کلي است و هرگز به طور مشخص به برنامه هاي توليد شدهء اين راديو نمي پردازد. اين منتقدان بايد به جاي حملات شخصي و ناسزا به مدير راديو (حتا حملات بسيار تند و زشت به همسر و خانوادهء او) به تحليل محتواي برنامه ها بپردازند. «نيلگون» تنها برنامهء سکولار و انتقادي راديو زمانه نيست. منتقدان بايد نشان دهند چرا و چگونه برنامه هاي آموزنده و انتقادي ميراث فرهنگي آقاي بيژن روحاني، برنامه هاي شهرنوش پارسي پور، اخبار روزانهء آقاي علوي، برنامه هاي رضا دانشور، برنامه هاي انتقادي خانم رحيمي دربارهء جنسيت و جامعه، برنامهء انديشهء انتقادي آقاي نيکفر، برنامه هاي سينمايي آقاي جاهد، برنامه هاي طنز و صدها برنامه و گزارش ديگر که ظرف اين يکسال توليد شده، همهء اينها چگونه به بازتوليد هژموني قدرت سرکوب در ايران کمک مي کند؟ منتقد بايد لااقل يکي از اين برنامه ها را تحليل کند و نشان بدهد چگونه در زبان، روش، و محتوا، قدرت حکومت اسلامي بازتوليد مي شود. اگر نمونه و استدلال نباشد، عدالتي هم در کار نخواهد بود.
*