| رادیو زمانه > خارج از سیاست > نجوم > نوزدهمین بهار هابل در سال جهانی نجوم | ||
نوزدهمین بهار هابل در سال جهانی نجوم
هادی ناصریhadi@radiozamaneh.comنوزدهمین سالگرد پرتاب تلسکوپ فضایی هابل (HST) در سال جهانی نجوم گرامی داشته شد. تلسکوپ فضایی هابل که در ۲۰ آوریل ۱۹۹۰ میلادی به فضا پرتاب شد، نقطه عطفی در تاریخ کشفیات اخترشناسی و رصد آسمان است. تلسکوپ فضایی هابل بهترین و پیشرفته‌ترین ابزار فضایی رصدی ساخت بشر، استوانه‌ای با ۱۴ متر مربع طول، حدود یازده تن وزن و آینه‌ای به قطر دو و چهاردهم (۲.۴) متر مربع است. طرح تلسکوپ فضایی هابل به سال ۱۹۶۲ میلادی، یعنی هنگامی که پیشنهاد ساخت تلسکوپی فضایی و غول‌پیکر داده شد، باز‌می‌گردد. ساخت هابل در طول دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی ادامه یافت تا در آوریل ۱۹۹۰ آماده بهره‌برداری و پرتاب شد. هابل در ارتفاع ۵۶۰ کیلومتری از سطح به دور زمین می‌چرخد و با طراحی پیشرفته خود قابلیت نصب تجهیزات و ابزارهای جدید را در طی زمان دارد. تصاویر ابتدایی هابل، به دلیل استفاده از تجهیزات معیوب هنگام ساخت، وضوح مناسبی نداشتند. این نقص با پردازش‌های رایانه‌ای تا حدی برطرف شد اما در نهایت طراحان مجبور شدند تا در مأموریتی در سال ۱۹۹۳ با نصب آینه‌های تصحیح کننده جدید آن را به طور کامل رفع کنند. آخرین مأموریت جهت تعمیر هابل در سال ۲۰۰۲ میلادی انجام شد. در این مأموریت با تعویض بخش‌هایی از تلسکوپ فضایی، کارایی آن به میزان قابل توجهی افزایش یافت. در این ماموریت صفحات خورشیدی تلسکوپ فضایی که آسیب دیده بودند، تعویض شدند. منبع تغذیه‌ی نیروی الکتریکی که انرژی تلسکوپ را فراهم می‌‌کرد به کلی تعویض شد و برای این کار برق تلسکوپ فضایی برای اولین بار در فضا قطع شد و ارتباط تلسکوپ با مرکز کنترل و فرماندهی روی زمین (مرکز فضایی گودارد مریلند) هم قطع شد. در این مأموریت همچنین دوربین فروسرخ NICMOS که به دلیل مشکل سیستم خنک‌کننده، بلااستفاده مانده بود، تعمیر و راه‌اندازی شد. علاوه بر همه‌ی این اصلاحات، مهندسان سازمان فضایی ایالات متحده آمریکا (ناسا) دوربین بسیار قوی و فوق پیشرفته‌ی جدید خود را موسوم به «دوربین پیشرفته‌ی نقشه‌برداری» روی تلسکوپ فضایی نصب کردند. هابل در طی دوران فعالیت خود تصاویر ارزشمندی را از اعماق جهان، کهکشان‌ها، ستارگان و سایر اجرام فضایی به دست داده است. تصویر حیرت‌انگیز سحابی عقاب (Eagle Nebula) در سال ۱۹۹۵ و تصویر «فوق دور دست» از شاهکارهای هابل هستند که در تصویر فوق دور دست، هابل این امکان را به اخترشناسان داد تا سیصد میلیون سالگی جهانِ ۱۳ میلیارد ساله را مشاهده کنند. در دو سال گذشته جورج بوش، رئیس جمهور سابق آمریکا با تغییر روند برنامه‌های فضایی آمریکا و دستور تخصیص بودجه برای فرستادن انسان به ماه و مریخ و در نتیجه‌ی آن، کاهش بودجه تعمیرات هابل و برخی دیگر پروژه‌ها، حیات هابل را در معرض خطری جدی قرار داد. خوشبختانه اعتراض وسیع دانشمندان و دوستداران هابل نتیجه داد و دولت آمریکا تصمیم به ادامه روند حیات هابل حداقل تا سال ۲۰۱۳ میلادی گرفت. این زمان بدین دلیل است که تا آن هنگام تلسکوپ فضایی «جیمز وب» (James Webb Space Telescope) و تلسکوپ فضایی ATLAST جانشین هابل خواهند شد.
سال ۲۰۰۹، سال جهانی نجوم سال ۲۰۰۹ میلادی سال جهانی نجوم نام‌ذاری گردیده است. بامداد روز ۲۰ دسامبر سال ۲۰۰۷، مجمع عمومی سازمان ملل متحد، قطعنامه شماره ۶۲/۲۰۰، که از سوی ایتالیا به عنوان زادگاه گالیله، برای نامگذاری سال ۲۰۰۹ به نام سال جهانی نجوم ، تقدیم این مجمع شده بود را با اتفاق آرا تصویب کرد. در این قطعنامه رئوس اصلی و دلایل این نامگذاری مطرح شده است: با یادآوری قطعنامه ۶۱/۱۸۵ مصوب ۲۰ دسامبر ۲۰۰۶ درباره نامگذاری جهانی سال‌ها و با توجه به اینکه ستاره‌شناسی یکی از قدیمی‌ترین علوم پایه بوده و در گذشته و حال، به طور بنیادین در تحول و رشد دیگر علوم و کاربردهایشان در عرصه‌ای وسیع، نقش ایفا نموده است، با قبول این موضوع که رصدهای اخترشناسی به گونه‌ای ژرف بر توسعه علم، فلسفه، فرهنگ و درک عمومی از کیهان، تاثیر داشته است؛ افزون بر آن، با در نظر گرفتن اینکه علی‌رغم وجود علاقه‌ی عمومی به موضوع ستاره‌شناسی، اغلب، دسترسی سودمند عامه مردم به اطلاعات و دانش‌های مرتبط با این حوزه همراه با دشواری است. با آگاهی از اینکه هر جامعه‌ای دارای افسانه‌های متعدد، اساطیر و سنت‌هایی در ارتباط با آسمان‌ها، ستاره‌ها، و سیارات است که بخشی از میراث فرهنگی آن جامعه محسوب می‌شود و با استقبال از قطعنامه ۲۵/۳۳c مورد تصویب کنفرانس عمومی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) مصوب ۱۹ اکتبر ۲۰۰۵، برای بیان حمایت از اعلام سال ۲۰۰۹ به عنوان سال جهانی نجوم، با تأکید بر نقش علوم ستاره‌شناسی و تأثیر آن‌ها بر دانش و توسعه، با اشاره به این موضوع که مجمع جهانی نجوم، از سال ۲۰۰۳ از این ابتکار حمایت کرده و فعالیت خود برای تضمین تأثیر بیشتر آن اعلام کرده است.
و همچنین با قانع شدن نسبت به این موضوع که این سال می‌تواند نقشی مهم، شایسته عنوانی که دارد، را در برانگیختن توجه عموم به اهمیت ستاره‌شناسی و علوم پایه در توسعه پایدار ایفا کند و با توجه به اشتیاقی که دانش ستاره‌شناسی بر‌می‌انگیزد، باعث ترویج دستیابی به آگاهی جهانی درباره علوم بنیادین شده و حمایتی که از آموزش علوم به شیوه رسمی و غیررسمی در مدارس، مراکز علوم و موزه‌ها و دیگر مراکز مرتبط خواهد نمود و نقشی که در دراز مدت در برانگیختن دانش‌آموزان به ادامه تحصیل در حوزه‌های علوم و فناوری ایفا خواهد نمود و پشتیبانی که از مفهوم و رشد سواد علمی خواهد نمود، تصمیم گرفته شد تا: ۱. سال ۲۰۰۹ به نام سال جهانی نجوم نامگذاری شود. ۲. سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد به عنوان سازمان راهبردی و کانون فعالیت‌های این سال برگزیده شد تا بر اساس ظرفیت‌های خود به سازمان‌دهی این سال و فعالیت‌هایی که در طی این سال برگزار خواهد شد بپردازد و برای این منظور از همکاری تمام سازمان‌های مرتبط در سیستم سازمان ملل متحد، مجمع جهانی نجوم، سازمان رصدخانه جنوبی اروپا و انجمن‌ها و گروه‌های نجومی در سراسر جهان بهره گیرد. و این موضوع در نظر گرفته شود که فعالیت‌های این سال بر مبنای همکاری‌های داوطلبانه، حتی در مورد موارد در پیش نام برده شده، صورت خواهد پذیرفت. ۳. به تمام دولت‌های عضو، سیستم سازمان ملل متحد و همه‌ی دیگر نقش‌آفرینان این حوزه توصیه می‌شود که از فرصت این سال برای ترویج فعالیت‌هایی در تمام سطوح استفاده کنندکه با هدف افزایش توجه عموم به اهمیت علوم ستاره‌شناسی و ترویج و ارتقای دسترسی عموم به آگاهی‌های جدید و تجربیاتی در رصدهای نجومی، ممکن است شکل بگیرد.
بنابراین و باتوجه به این قطعنامه درمی‌یابیم که سال ۲۰۰۹ که سال جهانی نجوم نامگذاری شده است سالی مهم در این عرصه قلمداد می‌شود و تلاش تمامی دانشمندان و نهادهای مرتبط با نجوم بر این است تا برگ‌های زرینی از علم ستاره‌شناسی در این سال رقم زده شود. کاترین سسارسکی، رئیس اتحادیه جهانی نجوم در پیام خود به مناسبت سال جهانی نجوم با تأکید بر اثر ژرف نجوم بر فرهنگ‌ها اشاره می‌کند: «در چند دهه‌ی اخیر پیشرفت عظیمی در این علم رخ داده است. صد سال پیش ما اندکی درباره‌ی ماهیت کهکشان راه شیری خودمان می‌دانستیم. امروزه می‌دانیم که جهان ما از میلیاردها کهکشان تشکیل شده است، و درحدود ۱۳.۷ میلیارد سال پیش به وجود آمده است. یک‌صد سال پیش نمی‌توانستیم بگوییم که آیا منظومه‌های خورشیدی دیگری نیز در جهان وجود دارد. امروزه بیش از ۲۰۰ سیاره را اطراف دیگر ستارگان کهکشان‌مان، راه شیری، می‌شناسیم، و به‌سوی درک این مطلب پیش می‌رویم که چگونه حیات برای نخستین بار می‌تواند شکل بگیرد. صد سال پیش ما تنها به‌وسیله‌ی تلسکوپ‌های نوری و صفحه‌های عکاسی روی آسمان مطالعه می‌کردیم. امروزه ما جهان را از زمین و فضا، از امواج رادیویی تا پرتو‌های گاما و با فناوری پیشرفته‌ی روز مشاهده می‌کنیم. رسانه‌ها و علاقه‌ی عمومی نسبت به نجوم هرگز تا این حد زیاد نبوده است و اکثر کشفیات صفحه‌ی اول اخبار را در سرتاسر جهان به خود اختصاص داده است. سال جهانی نجوم ۲۰۰۹ پاسخی است به تقاضای عمومی، هم در زمینه‌ی آگاهی‌ها و هم مشارکت عموم.» چشم‌انداز سال بین‌المللی نجوم کمک به همه‌ی ساکنان دنیاست تا جایگاه خود را در جهان توسط آسمان دوباره مورد شناسایی قرار دهند و از این رهگذر درک کاملی از شگفتی و لذت اکتشاف را کسب کنند. همه‌ی مردم باید بتوانند تأثیر ستاره‌شناسی و دیگر علوم پایه را در زندگی روزمره‌ی خود درک کنند و نیز بهتر بفهمند که چگونه دانایی علمی می‌تواند جوامعی عادل را به آن‌ها هدیه کند. سال بین‌المللی نجوم (IYA۲۰۰۹) مراسمی است جهانی برای ستاره‌شناسی و نقش آن در جوامع و فرهنگ‌های گوناگون و مقارن است با چهارصدمین سال نخستین استفاده از تلسکوپ در مقاصد نجومی توسط «گالیلئو گالیله». هدف این سال بر انگیختن علاقه‌مندی جهانیان به خصوص جوانان به ستاره‌شناسی و علم با شعار: «جهان برای کشف از آن تو» است. رویدادهای سال بین‌المللی نجوم و فعالیت‌های مرتبط با آن جنبشی است برای ارج نهادن دوباره و بیشتر به مفاهیم الهام بخش ستاره‌شناسی که در طی قرون متمادی منبعی گران‌قیمت برای آگاهی‌های بشر بوده است. این فعالیت‌ها در سطوح جهانی و منطقه‌ای و به خصوص در رده‌ی محلی و ملّی انجام خواهد شد. مراکز ملی در هر کشور به منظور آماده‌سازی بستر فعالیت‌ها در سال ۲۰۰۹ شکل می‌گیرند. همه این مراکز ارتباط بین منجمان آماتور و حرفه‌ای، مراکز علوم، موزه‌های علمی و معلمان علوم را برای انجام فراگیرتر و بهتر برنامه‌های سال بین‌المللی نجوم را برقرار خواهند کرد.
اهداف سال جهانی نجوم: افزایش آگاهی‌های علمی. ایجاد حرکتی برای تعادل و برابری جنسیتی بین دانشمندان در تمام سطوح. منابع: پایگاه سال جهانی نجوم  |
||
