سرطان تیروئید

هادی ناصری

بدن انسان همانند بدن دیگر جانوران واجد دستگاه درون‌ریز است. دستگاه درون‌ریز، که به‌طور عمده از غدد تشکیل شده است، وظیفه‌ی ترشح هورمون‌ها را برعهده دارد. هورمون‌ها موادی هستند که در کنار واسط‌های شیمیایی دستگاه عصبی، بر سلول‌ها و اندام‌های مختلف بدن اثر می‌کنند و آن‌ها را تحریک به انجام کاری یا از انجام دادن کاری جلوگیری می‌کنند.

یکی از اعضای این دستگاه غده‌ی تیروئید (Thyroid) یا غده‌ی سپری یا پروانه‌ای است. غده‌ی تیروئید بلافاصله زیر حنجره در دو طرف و جلوی نای واقع شده است. این غده در افراد بالغ به‌طور طبیعی ۱۵ تا ۲۰ گرم وزن دارد. این غده از حجره‌های (فولیکول) متعدد تشکیل شده است.

مهم‌ترین وظیفه‌ی این غده ترشح دو هورمون به نام‌های «تیروکسین» یا T4 و «تری‌یدوتیرونین» یا T3 است. هردوی این هورمون‌ها تأثیر عمیقی بر روی سوخت و ساز بدن دارند. فقدان کامل ترشح تیروئید معمولاً موجب می‌شود که میزان سوخت و ساز پایه بین ۴۰ تا ۵۰ درصد به زیر حد طبیعی کاهش یابد.

غده‌‌‌ی تیروئید که بخشی از آن سرطانی شده است. منبع

ترشح فوق‌العاده زیاد تیروئید نیز میزان سوخت و ساز پایه را بین ۶۰ تا ۱۰۰ درصد بالاتر از حد طبیعی افزایش می‌دهد. تیروئید همچنین هورمون «کلسی‌تونین» ترشح می‌کند که یک هورمون مهم در متابولیسم کلسیم است. ترشح تیروئید به‌طور عمده به‌وسیله‌ی هورمون محرک تیروئید یا TSH مترشحه از بخش قدامی غده‌ی هیپوفیز کنترل می‌شود.

این عضو حیاتی بیماری‌ها و ناراحتی‌های متعددی همچون پرکاری و کم کاری دارد که به دلیل درصد بالای مبتلایان، شناخته شده هستند. اما در این مبحث قصد بررسی بیماری دیگر این عضو سیستم درون‌ریز را داریم که با سرعت سرسام‌آور در حال گسترش است؛ سرطان تیروئید.

سرطان تیروئید (Thyroid Carcinoma) یا (Thyroid Cancer) در حدود یک درصد سرطا‌ن‌های کشف شده در افراد را تشکیل داده است و در ایالات متحده بیش از ۲۳ هزار مورد در هر سال تشخیص داده می‌شود.

البته میزان سرطان‌های بدخیم تیروئید در ایالات متحده کم‌تر از تومورهای خوش‌خیم آن است. در سال ۱۹۹۸ بالغ بر ۱۲۰۰ نفر در این کشور جان خود را بر اثر سرطان تیروئید از دست دادند.

میزان بدخیمی این سرطان در بانوان بیش از سه برابر مردان است که این امر احتمالا مربوط به ایجاد و ازدیاد گیرنده‌های هورمون استروژن در این غده هنگام سیر به سمت سرطانی شدن است. میزان بروز این بیماری در دهه‌های سوم و چهارم زندگی به حداکثر خواهد رسید.

اکثر موارد سرطان تیروئید در افراد بالغ دیده می‌شود، اما برخی اشکال آن نیز در کودکان شیوع دارد. این بیماری در افراد زیر ۴۵ سال معمولا کشنده نیست.

غده‌ی تیروئید سرطانی پس از عمل تیروئیداکتومی کامل. منبع

انواع سرطان تیروئید

سرطان تیروئید بر چهار نوع اصلی است:
سرطان پاپیلر (Papillary) که ۷۵ تا ۸۵ درصد موارد سرطان‌های تیروئید را تشکیل می‌دهد. این نوع سرطان در تمامی سنین رخ می‌دهد و مسئول اکثریت موارد سرطان‌های تیروئید همراه با سابقه‌ی تماس قبلی با پرتوهای یونیزان است. دست‌اندازی به یک گره لنفاوی گردنی دیده می‌شود و در تعداد کمی از بیماران معمولاً دست‌اندازی از طریق خون به ریه‌ها در زمان تشخیص وجود دارد. رشد این نوع سرطان آهسته بوده و میزان بقای ۱۰ ساله آن به بیش از ۹۵ درصد می‌رسد.

سرطان فولیکولر (Follicular) 10 تا ۲۰ درصد موارد را تشکیل می‌دهد. این سرطان اغلب در سنین بالاتری نسبت به نوع اول ایجاد می‌شود. اوج بروز در سنین میان‌سالی است. میزان بروز این بیماری در مناطقی که با فقر ید مواجه هستند بیشتر است. برخلاف نوع اول، تمایل به دست‌اندازی به گره‌های لنفاوی ناحیه‌ای کم‌تر است، اما تمایل به دست‌اندازی به ریه، استخوان‌ها و کبد از طریق خون بیشتر است.

سرطان مدولار (Medullar) تنها پنج درصد موارد را شامل می‌شود. سلول‌های این نوع سرطان هورمون کلسی‌تونین ترشح کرده که اندازه‌گیری آن نقش مهمی در تشخیص و پیگیری ضایعه پس از عمل جراحی دارد. این نوع سرطان در ۸۰ درصد موارد به‌صورت تک‌گیر و در 20 درصد موارد به‌صورت خانوادگی بروز می‌یابد. این بیماری اغلب در دهه‌های پنجم تا ششم عمر خود را نشان می‌دهد.

سرطان آناپلاستیک (Anaplastic) کم‌تر از پنج درصد موارد را دربر می‌گیرد و مهاجم‌ترین نوع آن محسوب می‌شود. تقریبا تمامی افراد مبتلا جان خود را از دست می‌دهند. مبتلایان مسن‌تر از مبتلایان به سه نوع دیگر هستند. بیماران سابقه‌ی گواتر (بزرگ شدگی تیروئید) چند گرهی و تومور تیروئیدی دارند. دست‌اندازی به مناطق دور دست شایع بوده و رشد با وجود درمان کاملا افسار گسیخته است. اغلب مرگ و میرها در طی کم‌تر از یک سال و به دلیل رشد موضعی و نارسایی ساختمان‌های حیاتی موجود در گردن رخ می‌دهد.

غده‌ی تیروئید از کیسه‌ها یا حجره‌ها یا فولیکول‌ها تشکیل شده است.منبع

مراحل سرطان تیروئید

همانند دیگر سرطان‌ها و برحسب سیستم TNM مرحله‌بندی می‌شود که به پنج مرحله‌ی اصلی قابل تفسیر است:
مرحله‌ی صفر یا T0: هیچ اثری از تومور اولیه دیده نمی‌شود.
مرحله‌ی یک یا T1: تومور در حدود یک سانتیمتر یا کوچک‌تر است و در تیروئید محدود است.

مرحله‌ی دو یا T2: تومور بین یک تا چهار سانتیمتر است، اما هنوز محدود به بافت تیروئید است.

مرحله‌ی سه یا T3: تومور بزرگ‌تر از چهار سانتیمتر و محدود به به بافت تیروئید است.

مرحله‌ی چهار یا T4: تومور با هر اندازه‌ای (معمولا بزرگ‌تر از چهار سانتیمتر) به بافت‌ها و غدد لنفاوی اطراف و دور، دست‌اندازی کرده است.

عوامل ایجاد کننده‌ی سرطان

عوامل به دو دسته‌ی عمده تقسیم می‌شوند:
عوامل ژنتیکی: عوامل ژنتیکی هم در انواع خانوادگی و هم انواع غیر خانوادگی (تک گیر) سرطان تیروئید نقش دارند. سرطان‌های خانوادگی از نوع مدولار مسئول بیشتر موارد ارثی هستند، در حالی که سرطان‌های پاپیلر و فولیکولر خانوادگی بسیار نادر هستند. ژن‌های مجزا و متفاوتی در این سرطان دخیل هستند.

عوامل محیطی: مواجهه با پرتوهای یونیزان خصوصا در دو دهه‌ی اول زندگی یکی از مهم‌ترین عواملی است که شخص را مستعد سرطان تیروئید می‌کند. در گذشته از پرتو درمانی آزادانه برای درمان بعضی ضایعات سروگردن شیرخواران و کودکان مانند بزرگی لوزه‌ها، آکنه و کچلی استفاده می‌شد.

در نه درصد افرادی که چنین درمانی در کودکی دریافت کرده‌اند، چند دهه بعد بدخیمی‌های بعدی تیروئید ایجاد می‌شود. بروز سرطان تیروئید در بین بازماندگان بمباران‌های اتمی ژاپن و نیز کسانی که در جریان انفجار چرنوبیل در معرض تشعشع قرار گرفته‌اند، بیشتر است.

به نظر می‌رسد بیماری‌های مزمن تیروئید چون گواتر چند گرهی طولانی مدت نیز در بعضی موارد عامل مستعد کننده بوده است به همین علت در مناطق دچار گواتر ناشی از کمبود ید، شیوع سرطان تیروئید (از نوع فولیکولار) بالاتر است.

علایم

اگر علایمی دیده شود بدین شرح هستند:
توده‌ی معمولا بدون درد در گردن
خشونت صدا
بزرگ‌شدگی عقده‌های لنفی
درد در قسمت جلوی گردن (در مراحل پیشرفته)
سرفه (گاهی همراه با خون)
سختی بلع
پرکاری تیروئید (به‌صورت غیر معمول)
علایم دست‌اندازی شامل نارسایی ریوی و کبدی و همچنین کم‌خونی و شکستگی ناشی از دست‌اندازی به استخوان‌ها

در معرض عکسبرداری و تشعشع بودن در دوران کودکی خطر ابتلا به سرطان تیروئید در آینده را افزایش می‌دهد.منبع

تشخیص و درمان

برای امر تشخیص از روش‌های زیر استفاده می‌شود:
معاینه‌ی بالینی: پزشک با معاینه‌ی بالینی غده‌ی تیروئید و با تشخیص ندول‌ها و غدد احتمالی می‌تواند به وجود این سرطان شک کند. قوام ندول‌ها از نرم تا سخت متغییر است.

نمونه‌برداری: به روش مکش توسط سوزن (FNAB) انجام می‌گیرد که مهم‌ترین روش و ساده‌ترین راه برای تشخیص سلول‌های سرطانی در تیروئید است.

اندازه‌گیری هورمون‌ها: اندازه‌گیری هورمون‌های TSH، کلسی‌تونین، T3 و T4 سرم خون در امر تشخیص بسیار کمک می‌کند.

تصویربرداری: انواع روش‌های تصویربرداری چون سونوگرافی، اسکن ید رادیواکتیو، سی‌تی‌اسکن و لارنگوسکوپی (برای بررسی تغییرات در طناب‌های صوتی) به تشخیص این سرطان بسیار کمک می‌کنند.

در بحث درمان می‌توان به این راه‌ها اشاره کرد:
جراحی: یک راه موثر همانند دیگر سرطان‌هاست که در این مقطع به آن تیروئیداکتومی (Thyroidectomy) می‌گویند. این عمل می‌تواند منجر به برداشته‌ شدن قسمت سرطانی شده یا کل تیروئید (تیروئیداکتومی کامل) شود. پس از تیروئیداکتومی کامل، افراد به کمبود هورمون‌های تیروئیدی دچار می‌شوند که با تجویز دارویی این هورمون‌ها از این کمبود جلوگیری می‌شود.

مراقبت از گردن: بدین معنی که محل غده‌ی تیروئید و یا غدد لنفی برای یافتن غده و ضایعه بررسی شود. از سونوگرافی و عکسبرداری هم در این امر می‌توان کمک گرفت.

شیمی درمانی: مانند سایر سرطان‌ها می‌توان پس از عمل جراحی از شیمی درمانی استفاده کرد. باید توجه داشت که در این نوع سرطان به همراه شیمی درمانی از پرتو درمانی و به عنوان درمان مکمل استفاده نمی‌کنند (مگر در موارد خاص) زیرا پرتوها همان‌طور که گفته شد اثر سرطانزایی بر تیروئید دارند.

پیشگیری

متأسفانه بیشتر افرادی که دچار این بیماری می‌شوند، هیچ گونه علائمی تا مرحله‌ی پیشرفته ندارند و از این رو پیشگیری در اکثر مواقع ممکن نیست، اما می‌توان از قرار گرفتن در معرض مواد سرطان‌زا مانند پرتوهای یونیزان به‌خصوص برای کودکان تا حد زیادی جلوگیری کرد.

با توجه به در دسترس بودن آزمایش‌های ژنتیک برای تشخیص سرطان‌های خانوادگی می‌توان تا حدودی به پیشگیری از این نوع سرطان‌های تیروئید امیدوار بود.

منابع:
آسیب‌شناسی اختصاصی رابینز، به نظارت و تدوین دکتر مسلم بهادری، انتشارات اندیشه‌ی رفیع، صص ۵۰۶ تا ۵۱۴
مرکز ملی سرطان آمریکا
مرکز تحقیقات سرطان انگلستان
کانون نجات‌یافتگان از سرطان تیروئید
بخش سرطان تیروئید مرکز جان هاپکینز
مرکز تیروئید آمریکا
امدیسین