آغاز فصلی نو در کاوش سیاره‌ی سرخ

هادی ناصری

مریخ‌نورد ققنوس (Phoenix) بامداد دوشنبه ششم خرداد بر سطح سیاره‌ی سرخ با موفقیت فرود آمد. نسل سوم مریخ‌نوردها درساعت ۴:۲۳ دقیقه‌ی بامداد در منطقه‌ی دره‌ی سبز (Green Valley) واقع در شمالگان مریخ با ۵۰ کیلومتر طول و ۲۵۰ متر عمق فرود آمد.

طرحی از مراحل فرود ققنوس/ تمامی تصاویر از وبگاه مجله‌ی نجوم

این منطقه از ساختارهای چند ضلعی تشکیل شده است و برای اولین‌بار است که مریخ‌نشینی در آن فرود می‌آید. منطقه‌ی دره‌ی سبز مریخ احتمالاً مملو از یخ آب است و این مریخ نورد گام بزرگی در بررسی نشانه‌های آب برخواهد داشت.

نسل اول مریخ‌نوردها در سال ۱۹۹۶ «رهیاب مریخ»(Mars Pathfinder) بود. رهیاب حدود ۹۰ روز در مریخ کار کرد و سپس به یک‌باره ارتباطش با زمین قطع شد. دو مریخ‌نورد مشهور روح و فرصت نیز دومین نسل مریخ‌نوردها به حساب می‌آیند که با اضافه شدن نسل سوم، ققنوس، فصل جدیدی از کاوش‌های مریخ آغاز شده است. این برای نخستین بار است که سه مریخ‌نورد، هم‌زمان بر روی سطح سیاره سرخ به کند‌و‌کاوش مشغولند.

موفقیت‌های چشمگیر دو مریخ‌نورد روح و فرصت در سیاره‌ی سرخ باعث شد ناسا مریخ‌نورد ققنوس را در ۴ اوت ۲۰۰۷ به سوی مریخ روانه کند که طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده در ۲۵ می ۲۰۰۸ در مریخ فرود آمد. ققنوس یا «آزمایشگاه علمی مریخ» جزیی از پروژه‌ی «اسکات مریخ» (Mars Scout) است که قصد دارد پس پروژه‌ی روح و فرصت هر دوسال یک‌بار مریخ‌نورد و مدارگردهای ارزان قیمت و با کارایی بالا را روانه‌ی مریخ کند.

طراحی و جهت صفحات خورشیدی ققنوس به‌شکلی است که بیشترین استفاده از انرژی خورشید را خواهد داشت

این کاوشگر برای یافتن نشانه‌های آب و حیات میکروبی در گذشته و حال مریخ، می‌تواند خاک و سنگ‌های مریخی را به میزان سه برابر بیشتر از کاوشگرهای قبلی جمع‌آوری و تحلیل کند. این ماموریت، حاصل همکاری بین‌المللی در زمینه اکتشافات فضایی است.

آژانس فضایی فدرال روسیه، وزارت علوم و تحقیقات اسپانیا، آژانس فضایی کانادا و موسسه‌ی ماکس پلانک آلمان از جمله مراکزی هستند که در این پروژه نقش دارند. این کاوشگر قصد دارد برای اولین بار روش‌های دقیق فرود را بر روی سطح مریخ به کار ببرد.

آزمایشگاه علمی مریخ با شش چرخ، ایستگاه هواشناسی، دوربین تصویربرداری استریو از سطح، تحلیلگر حرارتی گاز، تحلیلگر میکروسکوپی، الکتروشیمیایی و رسانایی‌ به کاوش خواهد پرداخت.

این کاوشگر برخلاف کاوشگرهای دوقلو، یک دستگاه لیزر را برای تبخیر لایه نازکی از سطح صخره و تحلیل ترکیب عناصر مواد زیرین آن حمل می‌کند که قادر خواهد بود تا نمونه‌های صخره و خاک این سیاره را جمع‌آوری و خرد کند و آن‌ها را برای تحلیل شیمیایی به محفظه‌ی آزمایشِ همراه کاوشگر منتقل کند.

محل فرود ققنوس در شمالگان مریخ

برخی‌از ابزارهای علمی برای شناسایی ترکیبات آلی مانند پروتئین‌ها، اسیدهای آمینه و سایر اسیدها و بازها که همگی از زنجیره کربنی به وجود آمده‌اند، در ققنوس نصب شده‌اند.

این مواد از جمله‌ی عوامل حیاتی زندگی هستند و با پیدا کردن آن‌ها در مریخ می‌توان به اطلاعات تازه‌ای درباره‌ی حیات در این سیاره دست یافت. این وسیله همچنین ترکیباتی از قبیل گازهای اتمسفری را که ممکن است به فعالیت‌های بیولوژیکی مربوط باشند، شناسایی می‌کند.

با استفاده از آزمایشگاه علمی مریخ، خاک و صخره‌های سیاره‌ی مریخ با جزئیات بیشتر از قبل آزمایش خواهد شد تا وجود آب و دی‌اکسیدکربن به صورت جامد، مایع یا گاز را در این سیاره مشخص کند. اولین و مهم‌ترین مأموریت ققنوس، جستجوی پیشرفته‌ی نشانه‌هایی از وجود آب درگذشته و احتمالاً حال، خواهد بود.

ققنوس به همراه خود دیسک دی‌وی‌دی را حمل می‌کند که در آن نظرات و دیدگاه‌های کارل ساگان و آرتور سی‌کلارک خطاب به مسافران آینده‌ی مریخ، تصاویری از مریخ، یک مجموعه‌ی کامل از اطلاعات چند منظوره‌ی سیاره‌ی سرخ، نقشه‌های قدیمی و جدید کانال‌های مریخی و حدود ۲۵۰ هزار اسم که جامعه‌ی سیاره‌ای در پاییز ۲۰۰۶ با نام‌نویسی از کاربران اینترنت جمع‌آوری کرده، قرار داده شده است.

این اطلاعات برای مسافران آینده‌ی مریخ و احتمالاً مسافرانی که از دیگر کرات خواهند آمد بسیار مفید خواهد بود. جنس این دیسک، از نوعی شیشه‌ی مخصوص است که سالیان سال در شرایط محیطی مریخ دوام خواهد آورد.
سه مدارگرد سریع‌السیر مریخ، ادیسه‌ی مریخ و اکتشافی مریخ برای تحلیل فرود ققنوس به پیشواز ورود آن به جو مریخ رفتند و سیگنال‌های فرود از سوی مدارگرد ادیسه به زمین بازپخش شد. وجود این مدارگردها برای فرستادن اطلاعات ققنوس و دو کاوشگر دیگر به زمین ضروری است.

شادمانی کارکنان سازمان فضایی آمریکا پس از فرود موفقیت‌آمیز ققنوس

سرعت حرکت ققنوس در هنگام نخستین تماس با جو مریخ به بیست هزار کیلومتر بر ساعت رسید. اصطکاک جو و پس از آن چتر فرود و موشک‌های فشاری (کاهش دهنده‌ی سرعت فرود با اعمال فشار نیروی رو به بالا) باعث شد این فرود از سرعتی سرسام‌آور به نشست با سرعتی در حدود ۳ کیلومتر بر ساعت برای مریخ‌نشین تبدیل شود.

وبگاه ماهنامه‌ی نجوم به‌صورت متنی و به همراه آخرین تصاویر ارسال شده، به پخش زنده‌ی این رویداد پرداخت. آن‌چه تاکنون مخابره شده است، نشان دهنده‌ی سلامت و کارکرد صحیح دوربین استریو، ابزارهای سنجش هواشناسی و بازوی ربوتیک این مریخ‌نشین پس از بازشدن دکل‌های آن است.

اولین تصاویر رنگی ققنوس از سطح مریخ گرفته شدند

عمر این مریخ نشین ۹۰ روز مریخی (حدود ۹۲/۵روز زمینی) خواهد بود. احتمال تمدید ماموریت ققنوس، همچون روح و فرصت، در صورت جان سالم به در بردن از شرایط سخت زمستانی شمالگان مریخ می‌رود.