| رادیو زمانه > خارج از سیاست > پزشکی > بیش از دو میلیارد نفر آلوده‌اند | ||
بیش از دو میلیارد نفر آلوده‌اند
هادی ناصریاز دیرباز تا امروز بیماری و بیماری‌زاها بشر را همراهی کرده‌اند. بیماری‌زاها با انواع ویروسی، باکتریایی، انگلی، قارچی و... اشرف مخلوقات و دیگر جانداران را گاهی چنان درگیر خود می‌کنند که فکر رهایی از آن، سرابی جلوه می‌کند. هر کدام از عوامل بیماری با رفتار و الگویی خاص خود میزبان را گرفتار می‌کنند. برخی از این الگوها و رفتارها در طی زمان رمزگشایی شده‌اند و تلاش بشر برای شناسایی بیشتر این الگوها و در نهایت درمان امراض با پیشرفت دانش ادامه دارد. اما زمان‌بر بودن شناسایی الگوهای ایجاد بیماری و یافتن راه درمان به گسترش هرچه بیشتر یک بیماری کمک می‌کند، خصوصاً اگر بهداشت فردی و گروهی در یک مجموعه‌ی بزرگ جمعیتی رعایت نشود. رعایت بهداشت در گروهی از عوامل بیماری‌زا به نام عوامل انگلی اهمیت بسیاری دارد، زیرا تنها راه موثر در انتقال اینگونه ناراحتی‌ها رعایت نکردن بهداشت عمومی، فردی و گروهی است. انگل‌ها گروهی از موجودات تک سلولی و پر سلولی را شامل می‌شوند که نیازهای خود را تماماً از موجودی دیگر (میزبان) برطرف می‌کنند و هنگام رفع نیاز باعث ضرر و زیان میزبان می‌شوند، لذا یک طرف سود و طرف دیگر خسارت می‌بیند. بیماری‌های انگلی در سه گروه مختلف در انسان و حیوانات مورد بحث قرار می‌گیرند: کرم‌ها، بندپایان و تک یاخته‌ها. کرم‌ها شامل انواع حلقوی، پهن و نواری هستند که مثال بارز این دسته کرم آسکاریس، از گروه کرم‌های حلقوی، است. از انواع بندپایان می‌توان به شپش، کنه، ساس، جرب، عقرب و انواع حشرات اشاره کرد. موجوداتی که در این دسته قرار می‌گیرند همه دارای پاهای بند بند هستند. بیشترین گونه‌های جانوری مربوط به این دسته با بیش از یک میلیون و دویست هزار گونه‌ی مختلف است که در حدود ۱۰۰گونه از آنها بیماری‌زا هستند. دسته‌ی سوم که گسترده‌ترین آلودگی در آن جای دارد تک یاخته‌ها (Protozoa) هستند. همانطور که از نام این دسته پیداست، تک یاختگان موجوداتی هستند که فقط از یک واحد زنده (سلول یا یاخته) تشکیل شده‌اند و بر خلاف موجودات پرسلولی که دارای بافت و اندام‌های تخصص عمل یافته و گوناگون هستند، همان تک سلول تمام وظایف جاندار مثل گوارش و تولید مثل را انجام می‌دهد. به دلیل اینکه تک یاختگان بجز تعداد بسیار کمی از آنها، موجودات کوچک و ذره‌بینی هستند و با چشم غیر‌مسلح قابل مشاهده نیستند، قرن‌های متمادی سپری شد تا بشر از وجود چنین موجوداتی در اطراف خود اطلاعی کسب کند. برای نخستین بار در سال ۱۶۷۴میلادی آنتونی لون هوک (Antony von Leeuwenhoeck) هلندی بر اثر مهارتی که در تراشیدن عدسی‌ها پیدا کرده بود برای نخستین بار با میکروسکوپ ساخت خودش تک یاختگان آب شیرین را کشف کرد. هوک را پدر علم "تک‌یاخته شناسی" می‌نامند که این علم را با کشف خود بنیان نهاد و در طی سالیان بعد دیگر دانشمندان این علم را وارد مراحل جدیدی نمودند. تک‌یاخته‌ها با ایجاد انواع و اقسام مختلفی از امراض مهم و آسیب‌رسان، زندگی انسان و دیگر موجودات را به چالش می‌کشند. از مهمترین آنها می‌توان به مالاریا، لشمانیا (سالک)، آمیبیازیس (اسهال و ناراحتی‌های روده‌ای آمیبی)، کوکسیدیوز (در طیور)، تیلیریوز و بابزیوز اشاره کرد. یکی از مهمترین این تک‌یاخته‌ها که در این نوشتار به آن می‌پردازیم توکسوپلاسما گوندای (Toxoplasma gondii) عامل بیماری توکسوپلاسموزیس است. میزبان اصلی انگل توکسوپلاسما که تمامی حیوانات خونگرم را مبتلا می‌کند، خانواده‌ی گربه‌سانان خصوصاً گربه است.
توکسوپلاسموزیس یک بیماری خوش خیم خود بخود محدود شونده با علایم بالینی کم است. تک یاخته اولین بار در سال ۱۹۰۸و در آفریقا از جونده‌ای به نام گوندای جدا شده است. در سال ۱۹۰۹از لشمانیا (عامل سالک) تفریق داده شد و توکسوپلاسما گوندای نام گرفت. تا سال ۱۹۲۳هیچ موردی از بیماری مادرزادی و تا سال ۱۹۴۰هیچ موردی از بیماری در فرد بالغ ثبت نشده است. حیوانات با خوردن گوشت آلوده به انگل که آن نیز به مدفوع گربه آلوده شده مبتلا می‌شوند. همچنین انتقال داخل رحمی را برای حیوانات اثبات کرده‌اند. گربه بزرگترین مخزن این انگل محسوب می‌شود که در اکثر کشورها نقش اساسی در همه‌گیری آن دارد. همچنین موش نیز به عنوان یکی دیگر از مخازن این بیماری شناخته شده که در ابتلای گربه نقش مهمی را عهده دار است. توکسوپلاسموزیس گسترده‌ترین آلودگی انگلی تاریخ بشر نامیده می‌شود. تخمین زده می‌شود که در حدود یک سوم جمعیت جهان یعنی بیش از دو میلیارد نفر آلوده و همزمان ناقل این انگل هستند. سازمان پیشگیری و کنترل بیماری‌های آمریکا شیوع انگل را در فاصله‌ی سال های ۱۹۸۸تا ۱۹۹۴در حدود ۲۲/۵درصد جمعیت کل ایالات متحده و ۱۵درصد در میان زنان زایا (۱۴الی ۴۴ساله) اعلام کرده است. بر طبق آمار همین سازمان در فاصله‌ی سال‌های ۲۰۰۴تا ۲۰۰۵، ۳۳درصد جمعیت بالای ۲سال آمریکا ناقل و آلوده به این انگل بوده‌اند. بر طبق آخرین گزارش‌ها در فرانسه نزدیک به ۸۸درصد، آلمان در حدود ۸۰درصد، هلند بیش از ۸۰درصد، برزیل ۶۷درصد، بریتانیا ۲۲درصد و کره‌ی جنوبی ۳/۴ درصد از جمعیت آلوده به این انگل هستند.
در ایران نیز به دلیل تماس زیاد افراد با گربه، خصوصاً گربه‌های ولگرد که در انتقال بیماری نقش اساسی دارند، حاکی از شیوع بالای این انگل دارد. تخمین زده می‌شود که در ایران حدود ۳۰ درصد جمعیت کل کشور آلوده و ناقل این بیماری هستند. همگام با سایر نقاط دنیا، در ایران نیز یکی از اصلی‌ترین عوامل سقط جنین انگل توکسوپلاسما گزارش شده است. انگل توکسوپلاسما در افراد مبتلا به ایدز بیشترین میزان تلفات را دربر دارد. در چند هفته‌ی اول بیماری علائمی مانند یک آنفلوانزای خفیف از خود نشان می‌دهد یا بدون هیچ‌گونه علامتی است. پس از گذشت چند هفته‌ی ابتدایی از آلودگی به انگل، در افراد بالغ سالم (از نظر سیستم ایمنی) علائمی مشاهده نمی‌شود. میزبانان: ۱- میزبان اصلی یا نهایی: گربه و گربه‌سانان هستند. در این حیوانات انگل علاوه بر تکثیر در داخل روده، یا فرم داخل روده‌ای، در سایر بافت‌های بدن نیز تکثیر و جایگزین می‌شود (فرم خارج روده‌ای). ۲- میزبانان واسط: انسان، نشخوار‌کنندگان (مانند گاو و گوسفند) ، تک سمی‌ها (مانند اسب) و سایر حیوانات خونگرم. در این دسته از حیوانات فقط فرم خارج روده‌ای مشاهده می‌شود، بنابراین انتقال از طریق مدفوع به دیگر میزبانان وجود ندارد. راه‌های انتقال: ۱- مصرف گوشت خام یا نیم‌پز: شایع‌ترین راه انتقال در اکثر کشورها بجز ایران است. مصرف گوشت خوک، گوسفند، گاو، آهو، گوزن و دیگر گوشت‌ها که با کیست انگل آلوده شده باشند. در فرانسه به دلیل مصرف زیاد گوشت خام یا نیم‌پز بیشترین انتقال از این راه صورت می‌گیرد. همچنین انگل می‌تواند در اثر تماس دست آلوده شده از وسایل مرتبط با گوشت خام آلوده مانند چاقو و چنگال با دهان نیز انتقال یابد. ۲- تماس با مدفوع گربه: راه انتقال اصلی در ایران. در اثر تماس دست آلوده شده به مدفوع گربه با دهان صورت می‌گیرد. آلودگی به مدفوع گربه می‌تواند هنگام باغبانی، تمیز کردن محل استقرار گربه و بستر آن و هر وسیله یا مکانی که به مدفوع گربه آغشته باشد، صورت بگیرد. همچنین راه دیگری که در ایران بیشتر شیوع دارد انتقال از طریق پشم گربه است. بزاق گربه به دلیل داشتن آنزیم‌های بزاقی قوی، اثر ضدعفونی‌کنندگی مناسبی دارد و گربه با انجام عمل غریزی لیس زدن، در حقیقت بدن خود و نوزاد تازه بدنیا آمده‌اش را ضدعفونی و تمیز می‌کند. در نتیجه پوست گربه یکی از تمیز‌ترین سطوح زنده‌ی جانوری تلقی می‌شود. اما اگر این پوست یا پشم با مدفوع گربه، که در ۹۹درصد موارد آلوده به انواع عفونت‌ها از جمله توکسوپلاسماست، تماس پیدا کند آن‌گاه آلوده می‌شود و می‌تواند عفونت را از طریق تنفس یا تماس دست با پوست آلوده منتقل کند. ۳- آب: مصرف آب آلوده به انگل که این مسیر جزء راه‌های گوارشی محسوب می‌شود. ۴- انتقال داخل رحمی: انگل با ورود به رحم و عبور از جفت و انتقال به بدن جنین می‌تواند منتقل شود که اکثراً به سقط جنین منتهی می‌گردد. ۵- انتقال از طریق پیوند اعضا آلوده و یا تزریق خون آلوده در انتقال خون که البته این راه بسیار نادر است. باید به این نکته توجه داشت که در عمل پیوند اعضا به دلیل مصرف کورتون برای تضعیف سیستم ایمنی و عدم رد پیوند، امکان فعال شدن انگل در بدن افرادی که از قبل آلوده شده‌اند وجود دارد. سیر بیماری: نکته‌ی بسیار مهمی که باید به آن اشاره کرد اینست که این عفونت با وجود گستردگی در افراد دارای سیستم ایمنی عادی و سالم هیچ‌گونه خطری در پی‌ندارد زیرا سیستم ایمنی بدن عفونت را مهار می‌کند. در حالت کلی عفونت دو مرحله دارد: مرحله‌ی اول یا حاد: علائم مشابه آنفلوانزاست. تورم غدد لنفی، دردهای عضلانی برای مدت یک ماه یا بیشتر مرحله‌ی دوم یا مزمن یا مخفی: در اکثر افراد این مرحله مشاهده می‌شود که تقریباً بدون هیچ علامتی است. در اغلب موارد افراد مبتلا از آلودگی خود آگاهی ندارند. در این مرحله کیست‌های انگلی در بیشتر بافت‌ها و اندام‌های بدن تشکیل و جایگزین می‌شوند همچنین عوارض اصلی انگل مانند تورم مغز و نابینایی در اثر تولید کیست و تخریب بافتی در این مرحله مشاهده می‌شوند. این مرحله را مرحله‌ی مخفی نیز می نامند زیرا سیستم ایمنی قادر به حذف کیست‌ها نیست در نتیجه انگل در کیست مخفی شده و با ضعف سیستم ایمنی به هر دلیل، از کیست خارج شده و عفونت مجدداً ظاهر می‌شود. علائم و عوارض: الف) علائم: در انسان علائم مبهم و تحت بالینی است اما بیشتر علائم زیر مشاهده می‌شوند: ۱- تورم غدد لنفی سرتاسر بدن ب) عوارض و آسیب‌ها: توکسوپلاسما گوندای به دلیل تشکیل کیست در اکثر بافت‌های بدن به آنها آسیب وارد می‌کند. اما شایع‌ترین عوارض عبارتند از: ۱- آسیب و زخم‌های مخاطی: این عارضه بخصوص در افراد مبتلا به ایدز بسیار دیده می‌شود. انگل با ضعف ایمنی بدن از کیست خارج شده و در تعداد بسیار زیاد تکثیر می‌یابد. پس از تکثیر شروع به تخریب مخاطی کرده و با تخریب و زخم شدن مخاط، دیگر عوامل عفونی مانند باکتری‌ها و قارچ‌ها حمله‌ور شده و در این حالت عفونت بسیار مرگبار می‌شود. عامل اصلی مرگ و میر بیماران ایدزی این انگل محسوب می‌شود. ۲- سقط جنین: مهمترین عامل رو به افزایش سقط جنین انسانی انگل توکسوپلاسما اعلام شده است. خانم‌های آبستن در زمان بارداری به دلیل نظم هورمونی جدیدی که در بدنشان برقرار می‌شود بصورت مقطعی یک تضعیف سیستم ایمنی محدود خواهند داشت. در درصدی از این افراد و نه در همه، انگل شروع به تکثیر می‌کند اما خود مادر را درگیر نخواهد کرد بلکه از جفت عبور کرده و در بدن جنین ضایعاتی را ایجاد می‌کند.
اگر جنین خوش‌شانس باشد خواهد مرد اما اگر زنده بماند به همراه انواع و اقسام آسیب‌ها بدنیا خواهد آمد. از جمله‌ی آسیب‌ها می‌توان به تخریب شبکیه‌ی چشم و نابینایی، عوارض مغزی مانند آب‌آوردگی مغر و درپی آن عقب‌ماندگی ذهنی و جسمی، ناتوانی در حرکت و فلجی، آسیب‌های نخاعی، آسیب‌های ریوی و آسیب‌های کبدی و کلیوی اشاره کرد. اگر آلودگی در زنان باردار در سه ماهه‌ی اول آبستنی اتفاق بیافتد منجر به سقط می‌شود. هرچه آلودگی به ماه‌های آخر نزدیک شود احتمال سقط جنین پایین اما عوارض ذکر شده را به همراه خواهد داشت. به انتقال انگل از رحم به جنین، انتقال "داخل رحمی" گفته می‌شود. برخی دیگر از انگل‌ها و بیماری‌زاها چه در حیوانات و چه در انسان از این راه انتقال می‌یابند. ۳- آسیب منتشر غدد لنفی: غدد لنفی یکی از مهمترین مراکز مبارزه با عفونت‌ها و استقرار سلول‌های ایمنی محسوب می‌شوند. عفونت‌ها با ورود به مسیر جریان لنفی بدن و گذر از این نقاط حذف می‌شوند. تکثیر انگل در غدد لنفی باعث تخریب و آسیب منتشر غدد لنفی می‌شود که در نتیجه‌ی آن تضعیف شدید‌تر سیستم ایمنی رخ خواهد داد. تشخیص: درمان: الف) درمان بیماری در مرحله‌ی حاد: از آنتی‌بیوتیک‌هایی چون: پیریمتامین (داروی ضد مالاریا)، سولفادیازین (به همراه پیریمتامین)، کلیندامایسین (آنتی‌بیوتیکی که برای بیماران ایدزی بکار می‌رود) و اسپیرامایسین (در زنان باردار برای جلوگیری از سرایت انگل به جنین) ب) درمان بیماری در مرحله‌ی مزمن: از دو آنتی‌بیوتیک به اسامی آتواکوان (در بیماران ایدزی) و کلیندامایسین (در ترکیب با آتواکوان که منجر به کشته شدن تعدادی از کیست‌ها در موش شده است) ذکر این نکته خالی از لطف نیست که کیست‌ها از تأثیر سیستم ایمنی محفوظند و در اکثر موارد آنتی‌بیوتیک‌های مذکور به انگل‌های درون کیست نمی‌رسند. این آنتی‌بیوتیک‌ها همچنین تا حدی خاصیت مهار تکثیر انگل را نیز دارا هستند، علاوه بر این استفاده از این آنتی‌بیوتیک‌ها بیشتر جنبه‌ی مهار عفونت‌های باکتریایی ثانویه را دارد. برای بیماران ایدزی همچنین داروهای تقویت کننده و ضد قارچ نیز تجویز می‌شود. افراد آلوده احتمالاً برای جلوگیری از فعالیت مجدد انگل نیاز به مصرف دارو تا آخر عمر دارند.
پیشگیری: ۱- مصرف نکردن گوشت و فرآورده‌های گوشتی خام و نیم‌پز که در کشورهای اروپایی و آمریکا یکی از بهترین راه‌های پیشگیری به حساب می‌آید. ۲- نداشتن تماس با گربه‌های ولگرد و راندن آنها از محیط منازل مسکونی و اماکن پرتردد و پرجمعیت. این راه در ایران با توجه به دشوار بودن آن بسیار موثر است. در صورت تماس بایستی از سلامت گربه اطمینان حاصل نمود که معاینه‌ی گربه توسط دامپزشک ضروری است. ۳- در افراد مبتلا به ایدز یا ضعف سیستم ایمنی ژنتیکی و زنان باردار، اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌های مترشحه علیه انگل در خون برای پیشگیری از عوارض ذکر شده ضروری است. ۴- عدم مصرف شیر نجوشیده و تخم‌مرغ خام. با توجه به حضور انگل در مایعات و جریان عمومی بدن و ویِژگی انتقال داخل رحمی، حضور انگل در شیر و تخم‌مرغ قابل پیش‌بینی خواهد بود. حرارت تمام اشکال انگل و در کل تمامی بیماری‌زاها را نابود می‌کند. البته باید به این نکته توجه داشت که کیست توکسوپلاسما بسیار مقاوم است و دمای ۱۲درجه سانتیگراد زیر صفر را تحمل می‌کند اما در فریزر‌های معمولی خانه پس از ۲۴ساعت از بین می‌رود. کیست به دمای بالاتر از ۶۶درجه‌ی سانتیگراد حساس است و در طی پخت کامل غذا نابود می‌شود. منابع:  |
||
نظرهای خوانندگان
خیلی جالب بود
-- عباس از مشهد ، Mar 9, 2008 در ساعت 05:05 PMکشورهای غربی که حیوانات خانگی رو از بچه هاشون بیشتر دوست دارن حالا باید نتیجه اش رو ببینن
۱۴۰۰ سال پیش اسلام گفته که حیواناتی مثل شگ و گربه رو نباید بیارین تو خونه هاتون حالا بشر تازه به نتیجه رسیده که سگ و گربه ناقل چه بیماری هایی هستند
ممنون از مطلب بسیار مفیدتون . من خودم سه تا گربه تو خونه دارم و متاسفانه اطرافیان از این موضوع وحشت دارن حتی افراد تحصیلکرده و فکر میکنن اگه یه گربه از یک کیلومتریشون رد بشه مریض میشن . با انواع آلودگی ها مواجه هستن و سال به سال هم گوشی تلفن و مبایلشون رو ضدعفونی نمیکنن . پولهای خرد و اسکناس رو کنار مواد غذایی میذارن و اون وقت فکر میکنن از گربه ای که هر سه ماه یک بار چکاپ میشه مریضی گرفتن ! متاسفانه همیشه تو همه چیز مبالغه میکنیم. البته داخل ایران بیشتر تقصیر متوجه رسانه ها هم هست .
-- باهار نارنج ، Mar 9, 2008 در ساعت 05:05 PM