داغ تبریز تازه شد

شهر تبریز است و جان قربان جانان می‌کند
سرمه‌ی چشم از غبار کفش میهمان می‌کند

این شعری است که وقتی مسافری قصد سفر به تبریز را می‌کند، برایش می‌خوانند یا به هنگام ورود به شهر، این بیت شعر بر تابلویی رنگ و رو رفته خود نمایی می‌کند. تبریز شهری از جنس مردان خاکی است که روزگاری در این شهر، برگ زرین تاریخ مشروطیت را رقم زده‌اند. مردانی چون ستارخان و باقرخان.

خانه‌ی تخریب شده‌ی ستارخان (عکس: فارس)

منزلگاه سردار ملی، محل شکل‌گیری حماسه‌ی بزرگ مشروطیت و محلی است که در هنگامه‌ی قحطی جان‌فرسای تبریز، از آن آذوقه به مردم می‌رسید. اما امروز مردم تبریز و مسافری که به این شهر آمده، دیگر اثری از آن یادمان ایثار نمی‌بیند. زیرا در هفته‌ای که روز ملی شعر ایران به نام و یاد شاعر نامی تبریز، شهریار، در آن قرار داشت، منزل سردار ملی به تلّی از خاک بدل شد.

در طول زمانی نه چندان طولانی و در طی سالیان پس از انقلاب بهمن ۵۷، تبریز شاهد ویرانی اماکن تاریخی و مذهبی خود بوده است. مکان‌هایی چون ارگ علیشاه تبریز، کاروان‌سرای درب باغمیشه، زورخانه‌ی گپو و قسمتی از بافت تاریخی مرکز شهر تبریز به بهانه‌های مختلفی تخریب شده‌اند. اکنون با ویرانی کامل منزل ستارخان، داغ مردم تبریز بار دیگر تازه شد. به همین بهانه با چند تن از اهالی شهر و محله‌ی امیرخیزی تبریز گفتگویی انجام دادم.

حاج رضا سرایی از اهالی قدیمی امیرخیزی در ارتباط با خانه‌ی سردار ملی برایمان توضیح می‌دهد: «منزل ستارخان که در واقع خانه‌ی پدری ایشان بود در محله‌ی امیرخیزی قرار دارد که در زمان وقوع مشروطیت جزء مناطق اعیان‌نشین تبریز محسوب می‌شد. این منزل با حدود هزار متر مساحت زمین، در زمان حمله‌ی اشغال‌گران روس، توسط آن‌ها به توپ بسته شد و قسمتی از آن آسیب دید. ولی بعداْ به دستور محمدرضا شاه پهلوی بازسازی شد و در فهرست آثار ملی قرار گرفت.»

حاج رضا در ارتباط با تخریب این عمارت تاریخی می‌گوید: «پس از فروش این خانه و تفکیک آن، ابتدا قسمت اعظم عمارت تخریب شد و سپس سایر نقاط و سقف قسمت انتهایی اندرونی و دیوارهای باقی مانده»

از حاج رضا سرایی در مورد صحت ادعای شهرداری و میراث فرهنگی در بی‌اطلاعی از تخریب بنا می‌پرسم. او این چنین پاسخ می‌دهد: «نخیر صحت ندارد. پیمانکار، مجوز تخریب را از شهرداری گرفته است و مجوز تفکیک ملک هم توسط شهرداری صادر شده است.» سرایی در مورد قدمت بنا نیز می‌گوید: «حداقل ۱۳۰ سال قدمت دارد. ولی بعضی می‌گویند تا ۱۷۰ سال هم می‌رسد.»

منزلگاه ستارخان پیش از ویرانی کامل. اکنون همین خرابه‌ها نیز وجود ندارد (عکس: فارس(

سعیدی از کسبه‌ی محل با اشاره به مطلع بودن میراث فرهنگی از فروخته شدن ملک، بیان می‌کند: «منزل ستارخان پس از واگذاری آن توسط عمه‌ی سردار، چند بار خرید و فروش و دست به دست گردیده است و برای فروش هم نامه‌ای از میراث فرهنگی مبنی بر موافقت با فروش این گونه املاک لازم است.»

فرتاش يکی دیگر از ساکنان امیرخيزی نيز معتقد است: «مسجد (ارک علیشاه) و منزل در این شهر تخریب می‌شود تا برج بسازند. چون با تاریخ ما مشکل دارند.»

به سراغ پیرمرد کفاشی می‌روم که در اين محله ، کفاشی دارد. از او در مورد عمارت سؤال کردم: «پدر من، حاج یوسف ظروفچی برایم از شکوه و عظمت این خانه و عمارت اندرونی آن سخن می‌گفت. با این که آن قدر هم مجلل نبود، ولی در عین حال شکوه و عظمت آن شهره‌ی عام و خاص بود.»
ظروفچی درمورد تخریب عمارت می‌گوید: «عمارت را به یک بساز و بفروش فروختند.»
ظروفچی می‌افزايد: «می‌گویند قبل از تخریب بسیاری از اشیاء داخل منزل را با قیمت ناچیز فروختند. حتی عکس پدر ستارخان که باارزش‌ترین شیء آن عمارت بود.»

ستارخان (منبع)

از یکی دیگر از کسبه‌ی محل در مورد عکس پدر ستارخان و فروخته شدن آن سؤال کردم. شاهین خسروشاهی تاجر قدیمی فرش با تأیید وجود و فروش تابلو می‌گوید: «شما اگر بپرسید، می‌گویند که همچنین تابلویی وجود داشته که اکنون فروخته شده است.»
خسروشاهی با اشاره به ارزش تابلوی عکس پدر ستارخان می‌افزاید: «عکس پدر ستارخان یک نسخه و اثر مرحوم استاد محمد تقی خان صائب بود که نمی‌توان بر روی آن قیمتی گذاشت.»

شخصی که خود را از اهالی منطقه‌ی امیر خیزی معرفی می‌کند، در ارتباط با عدم اطلاع مسئولین از تخریب این بنا می‌گوید: «جهت اطلاعتان بگویم که حکم تخریب با اطلاع و مجوز شهرداری منطقه‌ی چهار و با اطلاع قبلی سازمان میراث فرهنگی انجام شده است.»
از او در ارتباط با عدم جلوگیری از تخریب عمارت می‌پرسم: «میراث فرهنگی اقدامی برای خرید خانه انجام نداد که هیچ؛ حتی چراغ سبز برای تخریب آن به شهرداری نشان داد. چرا که نمی‌خواستند هزینه‌ای برای نگهداری بنا بپردازند.»

یکی از اهالی عصبانی محل که به سرعت خود را به ما می‌رساند، از دسیسه برای نابودی آثار تاریخی سخن می‌گوید: «همه‌ی این‌ها دسیسه است. دست‌های پشت پرده‌ای که می‌خواهند با نابودی آثار تاریخی، هویت ما را هم نابود کنند.»
از او می‌پرسم «دست‌های پشت پرده چه کسانی هستند؟» پاسخ می‌دهد: «مثلآ همین شهرداری! چرا مجوز فروش همچنین بنایی را می‌دهد؟ منزل ستارخان متعلق به تمام مردم تبریز و ایران بود.»

در حالی که اهالی محله‌ی امیر خیزی به نقش شهرداری و میراث فرهنگی در تخریب بنای تاریخی منزل ستارخان تاکید دارند، علیرضا نوین، شهردار تبریز در گفتگو با خبرگزاری مهر از بی‌اطلاعی شهرداری نسبت به تخریب منزل سردار ملی سخن گفت. شهردار تبریز با اشاره‌ی صریح به بلامانع بودن تفکیک منزل ستارخان، به نقش سازمان میراث فرهنگی در عدم اقدام برای ثبت اثر در فهرست آثار ملی اشاره کرد.

در عین حال به گزارش خبرگزاری فارس، با تلاش برخی اهالی محل، نقشه‌ی جامع عمارت اصلی منزل ستارخان توسط کارشناسان میراث فرهنگی تهیه شد؛ اما هیچ گونه اقدامی برای خرید و مرمت آن صورت نگرفت.

برای مطالعه‌ی بیشتر در مورد آثار تاریخی تبریز اين مطلب را بخوانيد.