گل‌گشتی در گل‌ها

محمود خوشنام

گفتیم که برنامه‌ی گل‌ها در شکل تازه‌ی خود، یعنی برنامه‌ی گل‌های تازه و شاخه‌ی جنبی آن گلچین هفته که به سرپرستی هوشنگ ابتهاج، (ه.الف.سایه) شاعر پرآوازه از سال ۱۳۵۱ جانشین گل‌های پیرنیایی شد، تغییرات چشمگیری در شکل و محتوا پیدا کرد. از غلظت عارفانه‌ی برنامه‌ها کاسته شد و رنگ و بوی امروزی‌تری به خود گرفت. برای تأمین این دگرگونی از آهنگسازان جوان‌تر و شاعرانی از حوزه‌ی شعر نو یاری گرفته شد. در انتخاب شعرهایی کلاسیک نیز، عمدتاً قطعاتی انتخاب می‌شد که حرف جدی‌تری برای گفتن داشت، یا حرفی که می‌شد آن را با نگاه اجتماعی و متعهدانه تفسیر کرد.

از آهنگسازان جوان‌تر می‌توان از محمدرضا لطفی، اسداله ملک، پرویز یاحقی، فریدون شهبازیان، فرهاد فخرالدینی و حسن یوسف‌زمانی یاد کرد. از حوزه‌ی شعر نو نیز شاعرانی چون نیما یوشیج، پرویز ناتل‌ خانلری، سیاوش کسرایی، فریدون مشیری، گلچین گیلانی، شفیعی کدکنی و ه. الف سایه وارد میدان شدند. البته در کنار اینان شاعران کلاسیک نیز حضور داشتند که بیش‌ترین سهم را در این میان حافظ و سعدی از آن خود کردند. باز گفتنی‌ست در کنار شاعران و آهنگسازان جوان‌تر، بعضی از قدیمی‌ترها نیز بر سر جای خود باقی ماندند و همچنان سهم بزرگی از برنامه‌ها را به خود اختصاص دادند.

همین تغییر در مسیر نوسازی شامل حال خوانندگان نیز شد. محمدرضا شجریان با ۵۲ برنامه بیش‌ترین سهم را پیدا کرد و پس از او نوبت به عبدالواهب شهیدی رسید با ۴۶ برنامه. پس از آن به ترتیب محمودی خوانساری با ۲۹ برنامه، ایرج با ۲۴ برنامه و اکبر گلپایگانی با ۱۴ برنامه در فهرست خوانندگان قرار گرفتند. از خوانندگان زن مرضیه با یک برنامه در انتهای فهرست قرار دارد. در این فهرست عهدیه با هشت برنامه و سیما بینا با شش برنامه در رده‌های نخست نشسته‌اند. دو خواننده‌ی تازه‌ی برنامه‌ی گل‌ها هایده و هنگامه اخوان با یک و دو برنامه در پایان لیست جای گرفته‌اند. الهه، حمیرا و سیمین غانم نیز هر یک در یک یا دو برنامه شرکت کرده‌اند.

هنگامه اخوان

پس به این نتیجه می‌رسیم که گل‌های تازه، که آمار مربوط به آن را از کتابی به همین نام از سید علی‌رضا دربندی به نقل آورده‌ایم، توجه‌اش به صدای مردانه بیش‌تر از صدای زنانه بوده است. با هم به ترانه‌ی معروف مرغ سحر گوش می‌کنیم با صدای هنگامه اخوان که همراه با تار محمدرضا لطفی در گل‌های تازه‌ی شماره‌ی ۲۰۱ ضبط شده است.

[مرغ سحر، هنگامه اخوان، گل‌های تازه شماره‌ی ۲۰۱ ]

در کتاب گل‌های تازه تألیف سید علی‌رضا دربندی آماری در مورد نوازندگان نیز به چشم می‌خورد. فرهنگ شریف و جلیل شهناز به ترتیب با ۳۸ و ۲۵ برنامه در صدر فهرست قرار دارند و محمد رضا لطفی و هوشنگ ظریف با ۱۰ و ۸ برنامه بعد از آن دو آمده‌اند. از میان سنتورنوازان منصور صارمی با ۳۶ برنامه در صدر است و پس از او فرامرز پایور می‌آید با ۲۴ برنامه. از ویلون‌نوازان حبیب‌اله بدیعی در ۳۶ برنامه شرکت داشته است. سپس به ترتیب نوبت به اسداله ملک با ۲۳ برنامه، همایون خرم با ۲۲، پرویز یاحقی با ۲۱ برنامه رسیده است.

آن‌گونه که از این آمار برمی‌آید، احمد عبادی تنها سه‌تارنواز گل‌های تازه بوده است. همین‌طور جواد معروفی تنها پیانونواز برنامه. حسن کسایی، نی‌نواز تنها در سه برنامه شرکت کرده و محمد موسوی در چهار برنامه. حال آن‌که تعداد برنامه‌های حسن ناهید به ۲۰ رسیده است. در تنبک‌نوازی جهانگیر ملک از همه پیش است. پس از او نوبت به امیرناصر افتتاح و محمد اسماعیلی رسیده است.

محمدرضا شجریان

باری، با نگاه دقیق به این آمار می‌توان خط سیر نوسازی را در برنامه‌ی گل‌های تازه پی گرفت. به تکه‌ای از موسیقی فرامرز پایور گوش می‌کنیم که بر روی رباعیات خیام نشسته و با صدای محمدرضا شجریان در گل‌های تازه‌ی ۱۸۲ ضبط و پخش شده است.

[رباعیات خیام، با صدای محمد رضا شجریان، گل‌های تازه شماره‌ی ۱۸۲]