حوای شورشی

فرشته مولوی

حوا آلبرستاین (یا آلبرشتاین) که در میان انگلیسی زبان‌ها «چاوا آلبرستاین» خوانده می‌شود، شهرت جهانی دارد. اما در میان ایرانیان چندان شناخته شده نیست؛ که این لابد از اسرائیلی بودنش آب می‌خورد. این در حالی‌ست که همانند امریکایی او، یعنی جون بائز، در ایران پرآوازه و محبوب است.

از حوا، سوای آنچه من کوتاه در معرفی او چند سال پیش نوشتم (اینجا) و نیز آنچه پیشتر در وبلاگ «آن‌سوی دیوار: یادداشت‌های یک ایرانی از زندگی‌اش در اسرائیل» آمده، گویا، به فارسی نوشته‌ی به درد‌بخوری پیدا نمی‌شود. آلبرستاین گرچه خار چشم دست‌راستی‌های اسرائیل بوده و هر از گاهی داد و هوار آن‌ها را درآورده، برجسته‌ترین خواننده‌ی بومی‌ اسرائیل به شمار می‌آید.

حوا آلبرشتاین، خواننده‌ی شورشی با ترانه‌هایی مانند خاد گادیا و شطرنج

اما هنر مرز ندارد و برچسب‌های قومی، قبیله‌ای، ملی، مذهبی را برنمی‌تابد. حوا در گذر بیش از چهل سال خواندن و ترانه‌ سرودن و آهنگ ساختن، و با طبع آزمایی در موسیقی بومی و جهانی و پاپ و جاز، توانسته در کارهای خود ترکیب گوهر هنری و سرشت انسانی را نگه دارد. هم‌چنین در پاسخ به دلبستگی خود به زبان و ادبیات ییدیش، با خواندن دلنشین‌ترین ترانه‌های مردمی ییدیش در نگه‌داری از این تکه از میراث فرهنگی جهان سهمی بر عهده گرفته. آنچه حوا آلبرستاین را به چشم من دوست‌داشتنی می‌کند، خودبیانی گسترده‌ی اوست. او هنرمندی‌ست که به گونه‌های بسیار خودش را در هنرش بازمی‌تاباند.

به گمان من حوا در مقام هنرمندی خودبیانگر نیازی به برچسب خواننده‌ی شورشی ندارد. با این همه او را با جون بائز و مرسدس سوسا می‌سنجند. گرچه این سه از نظر شمار ترانه‌های شورشی و نیز از جنبه‌های دیگر همانند نیستند، در یک‌جا با هم همخوانی دارند: هر سه هنر خود را با کنش و کوشش سیاسی و اجتماعی درهم‌آمیخته‌اند؛ و موسیقی بومی یا مردمی را با صدای اعتراض و شورش بر بیدادگری‌های ریز و درشت دور و برشان همراه کردند. به هر حال حوا کوشنده‌ی حقوق بشر و هوادار وحدت عرب و اسراییلی‌ست. از همین رو در کارنامه‌ی او ترانه‌هایی‌ پیدا می‌شود که رنگ و بوی اعتراضی آن‌ها را نمی‌شود ندیده‌ گرفت.

یکی از ترانه‌های شورشی زیبای حوا ترانه‌ی شطرنج است که در آلبوم «ترانه‌های سرزمین محبوب» من آمده. کلام این ترانه را می‌شود در وبلاگ آن‌سوی دیوار یافت (اینجا). این کار سروده‌ی شاعر و طنز‌پرداز اسرائیلی، هانوش لوین (Hanoch Levin) است. سوای مسئله‌ی اشغال و برخورد اسرائیل با فلسطینی‌ها، آلبرستاین جنبه‌های دیگری از سیاست حکومت اسرائیل را هم به نقد می‌‌کشد. برای نمونه در ترانه‌هایی چون «ربکا» (۱۹۹۹) و نیز «سایه» (= Shadow، ۲۰۰۳) به نقد سیاست اسرائیل در رفتار با کارگران خارجی در اسرائیل می‌پردازد. نیز در ترانه‌ای به نام «جادوگر» (=The Magician، 1999) نتانیاهو را دست می‌اندازد.

هانوش لوین، شاعر و طنزپرداز اسرائیلی

شاید بشود گفت که تندترین ترانه‌ی شورشی حوا ترانه‌ای‌ست از آلبوم «لندن» (۱۹۸۹) که در اسرائیل جنجال آفرید. این ترانه خاد گادیا (Khad Gadya) نام دارد و آموس گیتای، فیلم‌ساز نام‌آور اسرائیلی، آن را در فیلم «منطقه‌ی آزاد» آورده است. خاد گادیا به معنی «بره» است. در قدیم اسرائیلیان در نخستین شب عید فصح (عید فطیر) بره‌ی خدا را قربانی می‌کردند. ترانه‌ی حوا روایت یا ورسیون او از ترانه‌ای‌ست که در عید فصح خوانده می‌شود. ترانه همان آغاز سنتی و آشنا را دارد: حکایت خرید بره‌‌ی شب عید، و این که بره را گربه می‌خورد و بعد گربه را سگ می‌خورد، و باقی ماجرا. اما حوا برای درنگ کردن بر رابطه‌ی میان ظالم و مظلوم بندی به این ترانه‌ی عامیانه می‌افزاید تا به سیاست اشغالگرانه و خشونت‌باراسرائیل بتازد.آن بند چنین است:

بره‌ی کوچولو، چرا آواز می‌خوونی؟
بهار هنوز اینجا نیومده
وقت عید فصح هم نشده
مگه تو عوض شده‌ی
من امسال عوض شده‌م
من هر غروب
فقط چاهارتا سوال داشتم
اما امشب یه سوال تازه دارم
این دور وحشت تا کی می‌مونه؟
این دور شکار کردن و شکار شدن
این دور کشتن و کشته شدن
این جنون کی به آخر می‌رسه؟
امسال چی عوض شده؟
امسال من عوض شده‌م
منی که یه وقت بره‌ی سربه راه بودم
حالا ببر و گرگ شده‌م
دیگه نمی‌دونم کی هستم.

ترانه را بشنویم: