حسین علیزاده و بیتل‌ها

محمود خوشنام

حسین علیزاده نوازنده و آهنگساز ایرانی همیشه در جست‌وجوی راه‌های تازه‌ای برای نوآوری در موسیقی سنتی است. این که نوآوری‌های او تا کجا مورد تأیید موسیقی‌دانان سنتی از یک‌سو، و مورد توجه جمع شنوندگان از سوی دیگر قرار گرفته است، آن قدر اهمیت ندارد که نفس اندیشیدن و کوشیدن برای نوآوری.

کوشش‌های علیزاده از این بابت تحسین‌برانگیز است که نوآوری را برای بقای موسیقی سنتی ضروری می‌داند و لحظه‌ای از اندیشیدن به آن غفلت نمی‌کند.

یکی از نوآوری‌های او ترکیب گوشه‌هایی از مقام‌های مختلف موسیقی سنتی و پدیدآوردن مقام‌های تازه است که اگرچه سروصدای سنت‌گرایان متعصب را درمی‌آورد، ولی نشان می‌دهد که شکل و شیوه‌ی ترکیبات و توالی گوشه‌ها در دستگاه‌های موسیقی ایرانی وحی مُنزل نیست و می‌توان از راه‌های اندیشیده‌ شده به توالی و ترکیب‌های دیگری نیز دست یافت.

علیزاده از جمله گوشه‌ی داد از دستگاه ماهور با گوشه‌ی بیداد از دستگاه همایون را پیوند زده و نامش را هم گذاشته است «داد و بیداد»، که شاید یک معنای تمثیلی هم برای روزگار ما داشته باشد.

حسین علیزاده

نوآوری دیگر علیزاده به‌کارگیری هم‌آوایی در آواز و تصنیف‌خوانی سنتی است. صداها در این هم‌آوایی دیگر همزمان نیستند. پس و پیش می‌شوند، بالا و پایین می‌روند، ولی در نهایت از یک هماهنگی صوتی درونی برخوردار باقی می‌مانند.

علیزاده از این راه محرومیت موسیقی سنتی را از صدای زن نیز تعدیل می‌کند. چون اگرچه استفاده از صدای زن در حوزه‌ی موسیقی ممنوع است، ولی اگر صدای زن از درون هم‌آوایی‌ها به‌گوش رسد، می‌توان آن را «مباح» تلقی کرد.

می‌بینید که کارگزاران فرهنگی جمهوری اسلامی چه مضحکه‌هایی به‌وجود آورده‌اند. به‌هرحال به تکه‌ای از هم‌آوایی‌های علیزاده گوش می‌کنیم که در تصنیفی به‌نام «راز نو» در دستگاه نوا و با متنی از مولوی به‌کار گرفته شده است.

The Beatles

پنجاه سال از آغاز کار بیتل‌ها و چهل‌ سال از جداشدن آنها از یکدیگر می‌گذرد. ولی جاذبه‌ی آنان همچنان در ذهن و احساس جوانان دیروز و امروز برجاست. امسال نیم‌ قرن پس از سال‌های زندگی آنان باز نام‌شان در رسانه‌ها برجسته شده و آلبوم‌های تازه‌ای از خوانده‌ها و نواخته‌های آنان به بازار فرستاده شده است. راز این جاذبه‌ی ماندگار را در کجا باید جست؟

پس از بیتل‌ها خیلی‌ها خواسته‌اند به این جاذبه دست پیدا کنند که شاید شایستگی آن را هم داشته‌اند، ولی حتما چیزی در این میانه کم داشته‌اند. در این باره بحث‌های اجتماعی ‌ـ فرهنگی بسیاری پیش آمده که جای مطرح کردنش در این برنامه نیست و فرصتی دیگر می‌طلبد.

آثار به‌جا مانده از بیتل‌ها را ولی در این دو سه دهه به شیوه‌های مختلف و با تنظیم‌های گوناگون بازخوانی و بازسازی کرده‌اند. ارکسترهای بزرگ سمفونیک به پیروی از تقاضای بازار، برخی از قطعات شهرت‌یافته‌ی بیتل‌ها را با سازآرایی‌های رنگین و تازه به اجرا درآورده‌اند. حتی با دستگاه‌های الکترونیکی مولد صدا نیز به سراغ آنها رفته‌اند. در هیچ‌ یک از این کارها ناموفق نبوده‌اند. بگذارید ما نیز یک بار به سراغ این مولدها برویم، ببینیم کار بیتل‌ها را چگونه از آب درآورده‌اند.

آهنگ معروف «دیروز» یعنی «yesterday» را می‌شنویم، از ساخته‌های مشترک جان لنون و پل مک کارتنی اعضای برجسته‌ی گروه بیتل‌ها که یکی به آن دنیا سفر کرده و دیگری هنوز خوشبختانه در این دنیا مانده است.