نوایی شیرین و کولی‌وار

محمود خوشنام

کارگزاران و مشاوران برنامه‌ی «گل‌ها» اگر که به موسیقی سنتی ایران عشق می‌ورزیدند، ولی از تعصبات برخی از استادان سنت‌گرا در امان مانده بودند. آنها ازجمله سازهای اروپایی ایرانی‌شده‌ای چون ویلون و پیانو را در وهله‌ی اول و ویلون سل و فلوت و کلارینت را در وهله‌ی دوم در اجرای برنامه‌ها شرکت می‌دادند.

در این میان ویلون و پیانو، رفته رفته به سازهای اصلی موسیقی سنتی تبدیل شدند؛ به‌ویژه ویلون‌نوازان برجسته‌ای که همه از شاگردان «ابوالحسن صبا» بودند، در تکنوازی‌ها و گروه‌نوازی‌ها مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کردند. حسن دیگر کار در این بود که این ویلون‌نوازان همه آهنگساز نیز بودند و تصنیف‌های دل‌انگیزی را به برنامه‌ی «گل‌ها» ارمغان می‌کردند.

ابوالحسن صبا نخستین‌ ویلون‌نواز برنامه‌ی «گل‌ها» بود

پس از ابوالحسن صبا که گویا نخستین‌ ویلون‌نواز برنامه‌ی «گل‌ها» بوده، نوبت به شاگردش «علی تجویدی» رسیده است. تجویدی پنجه‌ا‌ی به‌غایت شیرین داشت. کاشف صداهای ناب بود و این صدها را برای کار در برنامه‌ی «گل‌ها» و اجرای آفریده‌های خود آماده می‌ساخت. ترانه‌های او در این ۵۰ سال همه از بهترین‌ها بوده است.

یکی از ترانه‌های تجویدی که گمان می‌کنیم اگر نه نخستین، یکی از نخستین‌ کارهای اجرایی او در «گل‌ها» باشد، «عاشق شیدا» نام دارد. تاریخ نخستین اجرای آن هم سال ۱۳۳۷ ثبت شده است. آهنگی در دستگاه سه‌گاه، درآمیخته با متن ظریف شاعرانه‌ای از «منیر طاها». ترانه را «غلامحسین بنان» در «گل‌های رنگارنگ» شماره‌ی ۱۹۰ خوانده است.

در میان شاگردان ویلون‌نواز صبا، دو تن هم‌نام از بهترین‌ها به‌شمار می‌روند: «حبیب‌‌اله بدیعی» و «رحمت‌اله بدیعی» که هیچ نسبتی هم باهم ندارند، ولی هر دو در مهارت و کفایت به کمال رسیده‌اند و هر دو نیز با برنامه‌ی «گل‌ها» همکاری داشته‌اند. رحمت‌الهت بدیعی در حال حاضر در هلند زندگی می‌کند و حبیب‌الهد بدیعی از دار دنیا رفته است.

تجویدی کاشف صداهای ناب بود و این صدها را برای کار در برنامه‌ی «گل‌ها» و اجرای آفریده‌های خود آماده می‌ساخت

با آن که حبیب‌اله بدیعی یکی از پرکارترین همکاران «گل‌ها» بوده، ولی از همه کمتر درباره‌ی او صحبت شده است. او آموزش موسیقی را با «مفخم پایان» آغاز کرده که خود از شاگردان صبا بوده و بعد به توصیه‌ی هم او به کلاس صبا راه یافته و در آنجا با همه‌ی شگردهای صبایی آشنا شده است.

بدیعی صلابت آرشه و ظرافت پنجه را توامان داشت و در نواخته‌های او توازنی که میان آرشه و پنجه پدید می‌آمد، سخت گوش‌نواز بود. از بدیعی که در مهرماه سال ۱۳۷۱ در تهران درگذشت، آهنگ‌ها و ترانه‌های بسیار نیز به یادگار مانده، ولی بهتر است ما همچنان با ویلون او بمانیم، «زرد ملیجه»ی ابولحسن صبا را به روایت شفاف او گوش کنیم.

«همایون خرم»، یکی دیگر از ویلون‌نوازان آهنگسازی است که از مکتب صبا برخاسته و با برنامه‌ی «گل‌ها» همکاری مستمر داشته است. شیوه‌ی نواختن او البته غیر از شیوه‌ی بدیعی و تجویدی است. اگر در جست‌وجوی شباهت‌‌ها باشیم، بیش‌تر نزدیک به شیوه‌ی «مهدی خالقی» است.

آرشه در نواخته‌های او اهمیت بیش‌تری پیدا می‌کند تا پنجه. از این هر دو برجسته‌تر قریحه‌ی آهنگسازی اوست که خط و ربطی ویژه‌ی خود دارد. کمابیش همه‌‌ی خوانندگان زمانه ترانه‌های او را خوانده‌اند و بیش از همه «پروین» که صدای سازگار با ویژگی‌های کار او دارد. «غوغای ستارگان» این دو در پیوند با شعری از «کریم فکور» در زمان خود غوغایی به‌پا کرد.

استاد مهدی خالدی، استاد علی تجویدی، استاد حبیباله بدیعی، استاد پرویز یاحقی، استاد همایون خرم

جوان‌ترین ویلون‌نواز آهنگساز که پایش به برنامه‌ی «گل‌ها» باز شد، «پرویز یاحقی» بود. او نیز در نواختن و ساختن سلیقه و روشی ویژه‌ی خود داشت. پنجه و آرشه‌اش هردو پرشور، ولی در تناسب با یکدیگر بودند. نخستین آفریده‌اش ترانه‌ای بود با عنوان «امید دل من» که با صدای بنان در برنامه‌ی «گل‌ها» به اجرا درآمد و بیشترین کارهای او را شاید «حمیرا» خوانده باشد.

پرویز یاحقی سه سال پیش نابهنگام درگذشت و جای او در جمع ویلون‌نوازان آهنگساز خالی ماند. روح‌الها خالقی درباره‌ی پرویز یاحقی گفته است: «خیلی شیرین و کولی‌وار می‌نوازد.»