مست و بی‌پروا

ایرج ادیب‌زاده

جشنواره‌ی جهانی موسیقی مدینه در تونس که همه‌ساله در هفته‌ی دوم ماه اوت برپا می‌شود، امسال دو میهمان ایرانی داشت: «شهرام ناظری» همراه گروه مولانا و «عباس بختیاری» با گروه پویا.

عباس بختیاری علاوه بر اجرای موسیقی، تا به امروز ساخت موسیقی متن چند فیلم سینمایی، ازجمله فیلم فرانسوی «پناهندگی» و فیلم «زنان بدون مردان» ساخته‌ی شیرین نشاط را به‌عهده داشته است که براساس کتابی به همین نام نوشته‌ی شهرنوش پارسی‌پور ساخته شده است.

پوستر جشنواره‌ی جهانی موسیقی مدینه در تونس

عباس بختیاری در گفت‌وگوی ویژه با زمانه از حضور خود و گروه پویا در جشنواره‌ی جهانی موسیقی مدینه در تونس می‌گوید:

همه ساله دولت تونس و همین‌طور دولت مراکش، بودجه‌های هنگفتی را به حوزه‌ی هنر و موسیقی اختصاص می‌دهند. طوری که از هفت و نیم شب به بعد که مردم افطار می‌کنند، در نقاط مختلف شهر تا چهار صبح، رقص و پایکوبی و شادی هست. درست برخلاف آن چیزی که در کشور ما دیده می‌شود، مردم بیش‌ترین شادی‌شان را در این زمان می‌کنند. بیش‌تر برنامه‌هایی نیز که گزینش می‌شوند، موسیقی‌های عرفانی و سنتی کشورهایی است که از حیث فرهنگی تشابهاتی به فرهنگ جهان عرب دارند.

گروه پویا با پنج نوازنده‌ی موسیقی در جشنواره‌ی جهانی موسیقی مدینه، مورد توجه تماشاگران و هم‌چنین روزنامه‌های تونس قرار گرفت. روزنامه‌ی «لاپرس» از نحوه‌ی استادانه‌ی اجرای این گروه و نیز بهره‌گیری از شعرهای مولانا و خیام در اجرای آنها نوشت:

گروه ما متشکل از ده موزیسین است، اما فقط پنج نفر از گروه راهی تونس شد. برنامه‌ای را هم در آنجا اجرا کردیم که ماه‌ها روی آن کار کرده بودیم. سعی کرده بودیم حتی قطعه‌های آوازی را روی ریتم‌هایی که شور دارد و می‌تواند کمی فضای عرفانی بسازد، اجرا کنیم. تقریباً قطعه‌ی آوازی و ساز تنها در این اجرا نداشتیم. هشتاد درصد شعرهایی هم که برای این برنامه انتخاب کرده بودم، از «مولانا» بودند.

اعضاء گروه پویا

به نظر می‌رسد پس از «خیام»، شناخته‌شده‌ترین شاعر ایرانی مولانا باشد. این را هم باید مدیون «احمد رزمی»، از شاعران بزرگ جهان عرب باشیم که در زمینه‌ی زبان فارسی تدریس کرده و نخستین کسی بوده که شعرهای خیام را به «ام کلثوم»، بزرگ‌ترین خواننده‌ی جهان عرب داده است. یک سی‌دی هم در آنجا منتشر شده که مجموعه‌ای از شعرهای خیام را دربر گرفته است.

خیام در آنجا مشهور به شاعر شراب و عشق، و مولانا مشهور به شاعر دوستی و انسانیت است؛ شاعری که از جهان دیگری سخن می‌گوید که بشر امروز طالب آن است. وقتی با دست‌اندرکاران مطبوعات، خبرنگاران و یا با مردم صحبت می‌کردیم، از مولانا به‌عنوان یک صوفی واقعی سخن می‌گفتند. خلاصه به نظر می‌رسد او را بسیار دوست دارند و تاریخچه‌اش را می‌دانند. به همین دلیل در بیش‌تر جشنواره‌‌هایی که در کشور تونس برگزار می‌شود، قطعاً از ایران و ترکیه نیز گروه‌هایی حضور خواهند داشت.

عباس بختیاری

یکی از روزنامه‌های تونس، اجرای موسیقی گروه پویا را «موسیقی مست و بی‌پروا» توصیف کرده بود.

شیوه‌ای که در کار ما به آن توجه شده و آن را مقداری از کارهای دیگر متمایز می‌کند (البته معنای این تفاوت این نیست که ما بهتر هستیم)، این است که ما پیش از اجرای موسیقی سعی می‌کنیم که شعرهای مولانا را بدون این که با موسیقی همراه باشد، روخوانی و معنا کنیم.

این کار قبل از اجرا روی ما تأثیر خوبی می‌گذارد.خود من خیلی به این مسئله توجه می‌کنم. از یکی دو شب قبل، برگزیده‌های شمس را مطالعه و بعد قطعاتی را اجرا می‌کنیم. در بیش‌تر برنامه‌ها نیز برای بیش از ۴۵ دقیقه از برنامه‌، ما هیچ چهارچوبی انتخاب و اختیار نمی‌کنیم. در واقع یک دستگاه را انتخاب و بداهه‌نوازی می‌کنیم. رسم‌مان هم این است که آخرین لحظات انتخاب می‌کنیم که از چه سازی شروع کنیم.

در تونس ما کارمان را از نی آغاز کردیم. یعنی نی ما را به یک سفر برد و بعد هم با سازهای کوبه‌ای کار را ادامه دادیم. چهارچوب خاصی را از قبل انتخاب نکرده بودیم. همین کمک می‌کند تا نوازنده‌ها به فراخور وضعیت روحی‌ای که در آن لحظه دارند، حس و حال خود را به ‌کار اضافه کنند.

نوستالژی ایران نیز اغلب در قطعه‌هایی که گروه پویا اجرا می‌کند موج می‌زند.

در جشنواره‌ی جهانی موسیقی مدینه ما موسیقی ملیت‌های دیگر را هم دیدیم و همین به ما انرژی داده بود. وقتی شب قبل از برنامه متوجه شدیم تلویزیون تونس دارد مرتب برای کنسرت ما تبلیغ می‌کند، این مسئله هم خیلی روی ما اثر گذاشت و با حال خوبی روی صحنه رفتیم. دیگر این که خود را در قید و بند چهارچوب‌های سنتی‌ که از عصر قاجار در موسیقی ما بوده است، محدود نمی‌کنیم. این چیزی است که به نظر من به ما کمک می‌کند.

گاهی اوقات هم ممکن است جواب خوبی ندهد، ولی بیش‌تر اوقات به خاطر این که گروهی هستیم و مدام همدیگر را می‌بینیم و باهم کار می‌کنیم، توانسته نتیجه‌ی خوبی برای‌مان داشته باشد. من خودم در کارهای مختلف به تکنوازی دف می‌پردازم. هیچ وقت نتوانسته‌ام حتی برای دوبار، کاری را شبیه به هم بزنم. ممکن است چهارچوب کلی آن شبیه هم باشد، ولی همیشه حس و حال عجیبی دارم که منجر به تفاوت می‌شود. ما در غربت و دور از وطن، همیشه یک نوستالژی نسبت به وطن‌مان، به مادرمان، به ریشه‌ها و به خاک‌مان داریم.

من همیشه وقتی می‌خواهم روی صحنه بروم، از مادرم اجازه می‌گیرم. یک شب یا دو شب قبل به مادرم زنگ می‌زنم و می‌گویم: مادر من کنسرت دارم، اگر اجازه بدهید ... و او می‌گوید: حتماً یاد پدرت باش، یاد خانواده‌ات و یاد وطنت باش و با عشق روی صحنه برو... و واقعاً لحظه‌ی اجرا تمام جانم پر از گفته‌های مادرم و عشقی است که به وطنم دارم.

اعضاء گروه پویا

عباس بختیاری ساز دف را با قدمتی پنج هزارساله توصیف می‌کند که از میراث‌های فرهنگ ایران است:

آن فرهنگ اساطیری که من هنگام نواختن دف در دستان دف‌نوازان کردستان می‌بینم، به نظر من قدمت پنج هزارساله و ریشه‌ی عمیق تاریخی دارد. من سعی کردم از ریتم‌های خانقاهی بهره بگیرم. در این کارهایی که ما می‌کنیم، چیزی نیست که از فرهنگ ایرانی خارج باشد. ما سعی می‌کنیم کار همه‌ی موزیسین‌ها را گوش دهیم و آن چهارچوب یا سیاستی را که برای کارمان انتخاب کرده‌ایم، با شناخت و مطالعه توام باشد. سعی می‌کنیم به آن چیزی که ریشه در فرهنگ ما دارد توجه کنیم.

گروه پویا و عباس بختیاری امسال به مراسم بزرگداشت شاهنامه‌ی فردوسی دعوت شده است که در ماه نوامبر در دانشگاه کمبریج انگلیس برپا می‌شود:

امسال سال ویژه‌ی فردوسی در دانشگاه کمبریج است. این دانشگاه، هفته‌ای را به عنوان هفته‌ی شاهنامه در نظر گرفته است. در این هفته بسیاری از فردوسی‌شناسان و شاهنامه‌شناسان از سراسر جهان به دعوت این دانشگاه گردهم می‌آیند. شب ویژه‌ی این هفته، چهارم نوامبر است. در این شب مراسمی برگزار خواهد شد و ازجمله ما اجرایی با سازهای ترکیبی، سازهای کهن ایرانی چون تنبور، شورانگیز، ضرب زورخانه، کمانچه و نی خواهیم داشت. اینها سازهایی هستند که ما برای این برنامه در نظر گرفته‌ایم.

اعضاء گروه پویا

گروه پویا به چند جشنواره‌ی جهانی دیگر نیز دعوت شده است. روز نهم اکتبر سال جاری، همراه یک گروه دوازده نفری از نوازندگان مختلف و سه رقصنده در جشنواره‌ای در لبنان، در ماه نوامبر در کاخ سلیمان مراکش و اواخر سال ۲۰۱۰ در جشنواره‌ی موسیقی‌های مقدس در تونس برنامه اجرا می‌کند.

موسیقی‌ای که خود عباس بختیاری، آن را دوست دارد، پایان‌بخش برنامه‌ی ما است.

وی این قطعه را به یاد «محمد جعفر پوینده»، نویسنده و مترجم ایرانی ساخته است که در جریان «قتل‌های زنجیره‌ای» در ایران جانش را از دست داد.