نی‌نوازان در برنامه‌ی «گل‌ها»

محمود خوشنام

یکی از ویژگی‌های ارکستر بزرگ «گل‌ها» در آن بود که به همه‌ی سازهای تشکیل‌دهنده‌ی خود، مجالی یک‌سان برای هنرنمایی می‌داد.

برای تحقق چنین چیزی البته می‌بایست همه‌ی نوازندگان اصلی ارکستر به حد کمال برای تک‌نوازی رسیده باشند. کمابیش چنین نیز بود و کسانی چون لطف‌الله مجد، احمد عبادی، جلیل شهناز و حسن کسایی از همان آغاز از نخستین نوازندگان «گل‌ها» بودند.

در این میان حسن کسایی، نی‌نواز برجسته، توجه بیش‌تری را به‌سوی خود جلب می‌کرد. او یکی از ساده‌ترین و قدیمی‌ترین سازهای ایرانی و جهانی را که رفته‌رفته از نگاه‌ها دور مانده بود، از نو احیا کرد و به‌ شکل یک ساز مستقل و توانمند در ارکستر به‌کار گرفت.

حسن کسایی

دو نسل پیش از کسایی از استاد نی، نایب‌ اسدالله یاد می‌کنند که در دوره‌ی ناصری در اصفهان می‌زیسته و به‌قول خودش نی را از آغل و گوسفندان به دربار پادشاهان برده است. او شاگردی داشته که بعدها خود به مقام استادی رسیده است، به‌نام مهدی نوایی که به نوبه‌ی خود حسن کسایی را پرورش داده است.

روح‌الله خالقی در سرگذشت موسیقی ایران با اشاره یاد می‌کند از جوانی که شاگرد نوایی بوده و نی را خوش می‌نواخته است. البته منظورش همین حسن کسایی است.

حسن کسایی در سال ۱۳۰۷ در اصفهان زاده شده و در جلساتی که پدر با بعضی از هنرمندان زمانه داشته شرکت می‌جسته و رفته‌رفته به موسیقی علاقه‌مند شده است. روشن نیست که چرا در میان همه‌ی سازها دل به نی بسته است. شاید برای آن که کار دل چون و چرا ندارد. به‌هرحال نزد مهدی نوایی به فراگیری نواختن این ساز پرداخته، ولی به تکرار آن‌چه از استاد یاد گرفته، بسنده نکرده و به مرور شیوه‌ای تأثیرگذار برای نی‌نوازی خود برگزیده است.

کسایی در بیش‌تر برنامه‌های «گل‌ها»، از آغاز تا پایان و در همراهی با خوانندگانی چون بنان، ادیب خوانساری و حسین قوامی، شرکت داشته است.

کوشش‌های حسن کسایی برای اعتباربخشی به نی‌نوازی، آن را از رکود درآورد و دیگران نیز به این عرصه روی آوردند. نوای نی دارای حال و هوایی است که با بخش بزرگی از محتوای برنامه‌ی «گل‌ها» سازگاری دارد. نرم و لطیف و عارفانه است و از همین روی عارفان و شاعران از آن بی‌شمار یاد کرده‌اند.

شاید همین نیاز نیاز جامعه‌ی موسیقی است که سبب پرورش نوازندگان دیگری برای نی شده است. برجسته‌ترین اینان به‌زودی وارد برنامه‌ی «گل‌ها» شدند: حسن ناهید در سال ۱۳۴۱ به توصیه‌ی حسین قوامی و محمد موسوی در سال ۱۳۴۶ به سفارش احمد عبادی.

جدا از ارکستر «گل‌ها»، حسن ناهید با گروه سازهای ملی به سرپرستی فرامرز پایور و محمد موسوی با سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران همکاری داشتند. این هر دو بارها همراه با گروه به بیرون ازایران سفر کرده و نوای دلنشین نی را در تالارهای جهانی پراکنده‌اند.

این نی‌نوازان نیز در حالی که با آموزه‌های پایه‌ای استاد حسن کسایی پرورده شده‌اند، می‌کوشند از تقلید بپرهیزند و روشی مستقل برای خود پیدا کنند.

تکه‌هایی از نی محمد موسوی در مخالف سه‌گاه را از فایل صوتی بشنوید.