مینیاتوری شنیدنی در برابر گوش ما

محمود خوشنام

برنامه‌ی «گل‌ها»، حاصل کار گروهی شاعران، آهنگسازان و نوازندگان برجسته‌ای بوده است که شمار بسیاری از آنها در درازای سی‌، چهل سال گذشته چشم از جهان پوشیده‌اند. اگر این هنرمندان نبودند، کوشش‌های داود پیرنیا و دیگر مسئولان برنامه به‌جایی نمی‌رسید.

بار اصلی و محتوایی نخستین‌ برنامه‌ها را تکنوازان کمال‌یافته‌ای چون لطف‌الله مجد، احمد عبادی، ابوالحسن صبا و حسن کسایی بر دوش داشتند و موفقیت آنها پای نوازندگان دیگر را نیز به این برنامه بازکرد.

در نخستین برنامه‌ی «گل‌های جاویدان» که در نوروز سال ۱۳۳۵ به مدت ده‌دقیقه به اجرا درآمد، نوازنده‌ی برجسته و شیرین‌کار سه‌تار، احمد عبادی شرکت داشت و آواز عبدالعلی وزیری را همراهی می‌کرد.

احمد عبادی، آخرین عضو خانواده‌ی فراهانی، معروف به خاندان هنر بود. پدرش میرزاعبدالله و عمویش آقاحسینقلی، از ردیف‌پردازان معروف تاریخ موسیقی سنتی ‌به‌شمار می‌روند.

عبادی در سال ۱۲۸۳ در تهران زاده شد. موسیقی را نزد پدر نام‌آور خود و پس از آن نزد خواهران خود، که آنها‌ نیز از پدر آموخته بودند، فرا گرفت.

مرضیه، خواننده‌ی معروف در جایی گفته است: نوازندگانی هستند که ساز را می‌زنند، به‌جای آن که آن را بنوازند. احمد عبادی اما سه‌تار را می‌نواخت و از این راه، دل و جان شنونده را جلا می‌داد. با نرم‌ترین زخمه‌ها، درون‌مایه‌ی موسیقی سنتی را بیرون می‌کشید و چون مینیاتوری شنیدنی در برابر گوش ما قرار می‌داد. یک مضراب خشن، حتی در اوج یا در فرود نغمه‌هایش پیدا نمی‌شد. شیرین می‌نواخت و همین اعتراض برخی از استادان را برمی‌انگیخت. ولی او می‌گفت: موسیقی را باید جوری نواخت که بر دل بنشیند.

می‌توان دریافت که هنرمندی با این ویژگی‌ها چه غنیمتی می‌توانست برای برنامه‌ی «گل‌ها» باشد.

عبادی از همان سال نخست به «گل‌ها» پیوست و تا پایان کار، گنجینه‌ای از تکنوازی‌های شیرینِ بی‌بدیل خود را در آن به یادگار نهاد. احمد عبادی سرانجام در ۱۵ اسفندماه سال ۱۳۷۱ در تهران درگذشت.

و اما لطف‌الله مجد، نوازنده‌ی تار سال‌ها پیش گفته است که نخستین‌بار در برنامه‌ی دوم یا سوم «گل‌های جاویدان» شرکت کرده است.

او در سال ۱۲۹۶ در مازنداران زاده شد و موسیقی را بیش‌تر نزد خود آموخت. شاید همین خودآموزی، با همه‌ی عیب‌هایی که داشت، توانست شیوه‌ی مستقلی برای تارنوازی او پدید آورد.

مجد، کار اجرایی موسیقی را در ارکستر انجمن موسیقی ملی به سرپرستی روح‌الله خالقی آغاز کرد و چند سال بعد وارد رادیو شد و از سال ۱۳۳۵ به همکاری با برنامه‌ی «گل‌ها» پرداخت.

او خود می‌گوید که پیرنیا که از پیش او را می‌شناخته، یک روز در اداره‌ی رادیو از او خواسته است که در برنامه‌ی «گل‌ها» با او همکاری کند و همان‌جا شعری را نیز به او داده که آهنگی روی آن بگذارد که سازگار با صدای مرضیه باشد.

مجد نیز چنین می‌کند و با این کار وارد برنامه‌ی «گل‌ها» می‌شود. بعد می‌افزاید: بعد از اوست که محجوبی و صبا و یاحقی و تجویدی و دیگران آمدند. تنها خواننده‌ی زن هم، همان خانم مرضیه بوده است.

لطف‌الله مجد در آذرماه سال ۱۳۵۷ در تهران به دلیل سکته‌ی قلبی درگذشت.