شوبرت، در میان برزخ

محمود خوشنام

فرانس شوبرت، یکی از آهنگسازان اروپایی است که در برزخ میان کلاسیسم و رمانتیسم زندگی کرده است. شوبرت در سال ۱۷۹۷ یعنی ۲۷ سال پس از بتهوون در وین به دنیا آمد ولی فقط یک‌سال پس از بتهوون در همان وین از دنیا رفت.

او در همین عمر ۳۱ ساله، آثار درخشانی به‌وجود آورد. از ۱۲ سالگی به یادگیری موسیقی پرداخت و دو سال بعد توانست قطعات زیبایی بیافریند. موفقیت همین قطعات سبب شد که پی‌گیرانه به دنبال آهنگ‌سازی برود و طی یک‌سال ده‌ها ترانه، چند سمفونی و شماری قطعات مجلسی پدید آورد.

موسیقی شوبرت سخت تحت تاثیر موسیقی بتهوون قرار دارد. در حالی که روحیه و شیوه‌ی زندگی آن‌دو کاملاً مغایر یکدیگر بود. شوبرت برخلاف بتهوون آرام و سربه‌زیر بود و قدر هنر و استعداد خود را آن‌گونه که باید نمی‌دانست، ولی موسیقی او چون بتهوون درحالی که پیوند با قواعد کلاسیک داشت می‌خواست مرزهای کلاسیسیم را بشکند و درها را به‌سوی جهانی تازه، جهان رمانتیک بگشاید.

در آثار شوبرت نیز مثل بتهوون، گاه گرایش به نوآوری بر وفاداری بر قواعد گذشته غلبه دارد، با این‌همه، شباهت‌هایی نیز می‌توان میان برخی آثار او و کلاسیک‌های برجسته چون موسینی و موتزارت پیدا کرد.
می‌گویند شوبرت ۲۰ اپرا آفریده که یکی از آن‌ها بر جای نمانده است.

فرانس شوبرت

جمله آثار برجای مانده‌ی او عبارت هستند از: سونات‌های ویولن و پیانو، کوارتت‌های متعدد زهی، نه سمفونی که از میان آن‌ها سمفونی هشتم با عنوان «ناتمام» شهرت جهانی پیدا کرده، شماری آثار مذهبی و بیش از ۶۰۰ ترانه.

محمدرضا شجریان

محمد‌رضا شجریان بی‌تردید برجسته‌ترین مفسر موسیقی سنتی ایرانی در زمان ما است. صدای رسا و تکنیک دقیق، او را در صدر فهرست خوانندگان سنتی جای داده است.

با این‌همه در میان خوانده‌ها، شجریان نیز مثل هر خواننده‌ی بزرگ دیگری، اجراهای متوسط، خوب و عالی را در کنار هم دارد که به گمان ما بیش‌تر به گزینش، تنظیم و همراهی برنامه‌هایش مربوط می‌شود تا به صدای ناب و بی‌غش او. شجریان با نوازندگان، آهنگسازان و گروه‌های مختلف کار کرده که همه در یک سطح نیستند و شیوه‌های مختلف آفرینشی و اجرایی دارند. باز به گمان ما در میان دوره‌های مختلف زندگی هنری او دو دوره پربارتر به نظر می‌رسند.

محمدرضا شجریان

دوره‌ی همکاری با فرامرز پایور پیش از انقلاب و دوره‌ی همکاری با پرویز مشکاتیان در سال‌های بعد از انقلاب. در دوره‌ی دوم نیز کمتر اجرایی توانسته چون اجرای همایون و بی‌داد تاثیرگذار باشد.

هم چهار مضراب مشکاتیان بی‌داد می‌کند و هم آوای بلند شجریان، تنیده در غزل شب‌شکن حافظ. در همان برنامه، شجریان قطعه‌ی یاد باد را از مشکاتیان خوانده که باز با غزلی از حافظ در آمیخته است. آن را با هم می‌شنویم.

روز وصل دوستداران یاد باد
یاد باد آن روزگاران یاد باد
کامم از تلخی غم چون زهر گشت
بانگ نوش شادخواران یاد باد
گر چه یاران فارغند از یاد من
از من ایشان را هزاران یاد باد
مبتلا گشتم در این بند و بلا
کوشش آن حق گزاران یاد باد
گر چه صد رود است در چشمم مدام
زنده رود باغ کاران یاد باد
راز حافظ بعد از این ناگفته ماند
ای دریغا رازداران یاد باد