خالقی و ارکستر گل‌ها

محمود خوشنام

همان‌گونه که در نخستین بخش این برنامه اشاره کردیم، شماری از نخبه‌گان فرهنگی ایران، از همان آغاز در تهیه و تدوین برنامه‌ی «گل‌ها» با داود پیرنیا همکاری داشتند.

در این میان، نام دو تن، به‌خصوص تا آن‌جا برجسته می‌نماید که می‌توان گفت اگر پای آن‌ها در میان نبود، از گل‌ها نیز عطر و بویی باقی نمی‌ماند: روح‌الله خالقی که ارکستر «گل‌ها» را سرپرستی می‌کرد و رهی معیری که بر محتوای ادبی برنامه نظارت داشت.

روح‌الله خالقی، از شاگردان و همکاران علی‌نقی وزیری در مدرسه‌ی موسیقی او بود که خود، بعدها در سال۱۳۲۳ «انجمن موسیقی ملی» و پنج سال بعد در سال ۱۳۲۸ «هنرستان موسیقی ملی» را زیر نظارت اداره‌ی کل هنرهای زیبای کشور بنیاد کرد.

او که ده‌سال تمام، طی سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۰ با سمت‌های مختلف، ازجمله ریاست شورای موسیقی در رادیو ایران کار کرده و سرخورده و ناراضی از کارشکنی‌ها، از آن کناره گرفته بود، با بنیاد برنامه‌ی «گل‌ها» از سوی داود پیرنیا از نو دعوت به‌کار شد و طی زمانی کوتاه، ارکستر معتبر سازگاری را برای آن فراهم آورد.

روح‌الله خالقی

خالقی کار با ارکستر را در مدرسه‌ی موسیقی وزیری و پس از آن، در انجمن موسیقی ملی به‌دست آورده بود. مردی بود پایبند و آشنا با اصالت‌ها و در عین حال مشتاق نوآوری. چه کسی بهتر از او می‌توانست سرپرستی ارکستر «گل‌ها» را برعهده گیرد؛ ارکستری که با بیش‌تر اعضای آن در ارکسترهای پیشین آشنا شده بود.

خالقی با بهره‌گیری از امکانات اجرایی تازه، توانست طرح‌ها و آفریده‌های نوآورانه‌ی خود را نیز به اجرا درآورد. به تکه‌ای از قطعه‌ی بی‌کلام «رنگارنگ»، شماره‌ی یک، در آواز اصفهان، آفریده‌ی روح‌اله خالقی که با ارکستر «گل‌ها» اجراء شده است گوش می‌کنیم.

روح‌الله خالقی از سوی دیگر کوششی به‌کار بسته است تا با ارکستر «گل‌ها» آهنگسازی چند صدایی را تجربه کند. او در سال ۱۳۴۰ در مجله‌ی موزیک ایران می‌نویسد: «ارکستر گل‌ها در حال حاضر بهترین ارکستر رادیو در رشته‌ی موسیقی ایرانی است. دیگر آهنگی که فقط از یک ملودی تشکیل شود، با این ارکستر اجرا نمی‌شود. آهنگ‌های ارکستر دارای هماهنگی است. البته هارمونی بیش‌تر آن‌ها خفیف است. ولی رفته رفته آهنگ‌هایی را هم اجرا می‌کند که هارمونی قوی‌تری دارند. با این کار گوش شنوندگان ما نیز به‌تدریج به چند صدایی عادت می‌کند.»

رهی معیری

در دوره‌ی سرپرستی خالقی، علاوه بر خوانندگان تراز اول، کارآمدترین نوازندگان زمانه نیز با ارکستر «گل‌ها» همکاری داشتند. از کارهای برجسته‌ی روح‌الله خالقی با ارکستر «گل‌ها»، نوسازی تصنیف‌های برجسته‌گان دوره‌ی مشروطیت بود.

بعضی از آفریده‌های علی‌اکبر شیدا و عارف قزوینی به یاری تنظیم و سازآرایی‌های خالقی، جذابیت‌هایی به‌دست آورده که آن‌ها را ماندگار ساخته است. به‌ویژه که آن‌ها را به صدای خوانندگان برجسته‌ای چون بنان و مرضیه سپرده است. به تکه‌ای از تصنیف «شورها» اثر عارف قزوینی گوش می‌کنیم که با تنظیم استادانه‌ی روح‌اله خالقی و صدای زلال غلامحسین بنان گرایی و جاذبه‌ی بسیار پیدا کرده است.