آهنگ‌سازی در پس ترانه‌هایش

محمود خوشنام

یکه‌تازی ترانه‌سرایان دوره‌ی مشروطیت، که خود آهنگ روی سروده‌های‌شان می‌نهادند، از سال‌های بیست به بعد، جای خود را به همکاری‌های دو نفره سپرد.

در ترانه‌پردازی‌های دو نفره، طبعاً مسأله‌ی تلفیق شعر و موسیقی اهمیتی ویژه پیدا می‌کرد. از سال‌های چهل، رفته رفته هر آهنگ‌سازی شاعر مورد علاقه و تفاهم خود را پیدا می‌کرد و متن بیشتر آهنگ‌هایش را همان شاعر می‌سرود.

با این همه بودند آهنگسازانی که می‌خواستند در عرصه‌ی شعر نیز هنر خود را بیآزمایند، ولی توفیقی به دست نیاوردند.

در این میان استثنایی پدید آمد. آهنگ‌سازی پای در میدان نهاد که متن‌های ساده‌ی مردم‌پسندی را به آهنگ‌های خود پیوند می‌زد و این کار را در سال‌های پس از مهاجرت به آمریکا نیز ادامه داد.

او برای خود و خوانندگان ترانه‌های خود جمع گسترده‌ای از مخاطبان را فراهم آورد.

جهان‌بخش پازوکی آهنگ‌سازی است که در اصفهان زاده شده و در همان شهر در رشته‌ی ادبیات درس خوانده است.

جلیل شهناز، حسن کسائی و تاج اصفهانی به تناوب آموزگاران موسیقی او بوده‌اند. با این همه، او را باید در نوع و شیوه‌ی کار ترانه‌پردازی خودساخته به شمار آورد.

مردم‌پسند بودن ترانه‌های پازوکی خوانندگان معروف زمان را به هم‌کاری با او ترغیب کرده است. پوران، گلپایگانی، عقیلی، هایده، مهستی و معین با خواندن ترانه‌های او، هم او را به شهرت رسانده‌اند و هم بر شهرت خود افزوده‌اند.

ترانه‌ی «صبر و طاقت» که مهستی آن را خوانده است، نمونه‌ی خوبی از شیوه‌ی کار مردم‌ پسندانه‌ی پازوکی است.

آهنگ، چاشنی تند رمانتیکی دارد که به موسیقی کوچه و بازار پهلو می‌زند، بی‌آن‌که واقعاً همان باشد. شعر ترانه نیز سخت احساساتی است و از زبان زن بیان می‌شود و این‌که در برابر عشق تا نهایت اهل گذشت و ایثار است.

جهان‌بخش پازوکی می‌گوید که در کار ترانه‌پردازی اول شعر را می‌سازد یا انتخاب می‌کند و بعد ملودی را برآن سوار می‌کند. آهنگ است که از نظر محتوا از شعر پیروی می‌کند.

اگر شعر غمگین باشد یا شاد، آهنگ هم به همان راه می‌رود. ترانه‌های جهان‌بخش پازوکی با ویژگی‌های مردم‌پسندانه‌ای که دارد، هم‌چنان در خاطره‌ها باقی مانده است. به نظر می‌رسد که او نبض جامعه را در دست دارد. جدا از ارزش داوری‌های هنری، بُرد ترانه‌های او از نظر اجتماعی بسیار چشم‌گیر است.

و اما در سال‌های پس از انقلاب ترانه‌های جهان‌بخش پازوکی به صورت پادزهری برای غم‌یادهای ناشی از زندگی در غربت درآمد. مهاجرانی که دستشان به جایی بند نبود و غمگین بودند، برای تسکین دست به دامان ترانه‌های پازوکی می‌شدند.

اگرچه غم و غصه‌شان بیشتر می‌شد، ولی هرچه بود لذتی غم‌یادانه نیز به آن‌ها می‌بخشید، به ویژه اگر ترانه به چاشنی شبه عرفان نیز آغشته می‌بود. یکی از این نوع کارهای جهان‌بخش پازوکی را که با صدای هوشمند عقیلی خواننده‌ی مقیم آمریکا ضبط شده در فایل صوتی بشنوید.