اگر بر من نتابی

محمود خوشنام

در میان ترانه‌سرایان کسانی بوده‌اند که از یک‌سو گویش‌های بومی را وارد حوزه‌ی ترانه‌های شهری کرده‌اند و از سوی دیگر روی آهنگ‌های بومی، متن‌های شهری گذاشته‌اند.

کارشناسان موسیقی بومی، چنین تلفیقی را مناسب نمی‌دانند و آن را گزندی برای اصالت موسیقی بومی به‌شمار می‌آورند.

به‌عقیده‌ی آن‌ها، ترانه‌های بومی بیشتر خود‌انگیخته به وجود آمده‌اند و نام آهنگ‌ساز و شاعری بر آن‌ها نیست. شعری که ترانه‌سرایان روی آهنگ‌های بومی می‌گذارند، اصالت‌ها و مشخصه‌های بنیادین آن‌ها را از میان می‌برد و این اتفاق، حتی در زمانی افتاده که شاعر سعی می‌کند از گویش محلی نیز در شعر خود بهره ببرد.

با این همه در ایران، از بزرگ تا کوچک، از این شیوه استفاده کرده‌اند. در دنیایی که همه‌‌چیز به‌سرعت تلفیقی می‌شود و خلوص و اصالت، به افسانه‌ها می‌پیوندد، این حرف‌ها و نکته‌ها شنیده و یا پذیرفته نمی‌شوند.

تا به امروز کارهای چند تن از ترانه‌سرایانی که به‌اصطلاح «شبه‌بومی‌سرایی» کرده‌اند با استقبال عمومی مواجه شده‌اند. یکی از آن شمار، سیروس آرین‌پور نام دارد. متن بیشتر ترانه‌های شبه‌بومی‌ای که با صدای ویگن پخش شده، از او است.

شناسنامه‌ی آرین‌پور را در دست نداریم ولی ترانه‌های او را می‌شناسیم. مهم‌ترین آن‌‌ها «پرستو» و «بارون‌بارون» نام دارد. اولی شعری شهری بر برداشتی از آهنگی بلوچی، و دومی شعری با گویش محلی بر آهنگی کردی است.

هر دو ترانه را عطا‌الله خرم، آهنگساز قدیمی تنظیم کرده است: اولی را منوچهر و دومی را ویگن خوانده است. تکه‌ای از ترانه‌ی دوم چنین است:

بارون بارونه زمینا تر می‌شه
گل‌نسا جونم کارا بهتر می‌شه

بیژن سمندر

یکی دیگر از این ترانه‌سرایان موفق، بیژن سمندر نام دارد. او زاده‌ی شیراز است و نخستین ترانه‌های خود را به گویش شیرازی سروده است. نخستین مجموعه‌ی شعری او در سال ١٣٥٥ با عنوان «شعر شیراز» و دومین مجموعه در سال ١٣٥٦ با عنوان «شعر شهر» انتشار یافته است.

سمندر پس از انقلاب ١٣٥٧، به آمریکا رفت و در آن‌جا به فعالیت هنری خود ادامه داد. او گزیده‌ترانه‌هایی با مضمون عاشقانه‌ی شهری نیز در کارنامه‌ی هنری خود دارد و سروده‌های او را به ویژه خوانندگان سنتی مقیم لس‌آنجلس با میل تمام می‌خوانند.

سمندر بر آهنگ‌هایی از ناصر چشم‌آذر، عطا‌الله خرم، محمد حیدری و انوشیروان روحانی متن نهاده که بعضی از آن‌ها با استقبال خوبی روبه‌رو شده است.

در میان بهترین ترانه‌های او شاید «گل‌سنگ» در مقام اول بنشیند. این ترانه، یکی از تاثیر‌گذارترین تنظیم‌ها و ساز‌آرایی‌ها را دارد که توسط انوشیروان روحانی انجام شده است. این نوای دلنشین، با صدای شیرین و پاکیزه‌ی هایده جلا خورده است.

در ترانه «گل سنگ»، درد دل گلی را می‌شنویم که از دل یک سنگ روییده و دل‌تنگ آفتاب است؛ آفتابی که اگر بر او نتابد از دست خواهد رفت:

گل سـنگم گل سنگم
چی بـگم از دل تـنـگم
مثل آفتاب اگـه بـر من
نتابی سردم و بیرنگم
گل سـنگم گل سنگم
چی بـگم از دل تـنـگم
مثل آفتاب اگـه بـر من
نتابی سردم و بیرنگم
هـمـه آهـم همه دردم
مـثـل طـوفـان پر گردم