رادیو زمانه

تاریخ انتشار مطلب: ۱۰ مرداد ۱۳۸۹

نشر آثار نایاب مرتضی حنانه در تهران

پژمان اکبرزاده
pejman@radiozamaneh.com

مرتضی حنانه که یکی از برجسته‏ترین چهره‏های هنر موسیقی سمفونیک ایران، صاحب آثار بسیاری است که از آن‏ها به ندرت چیزی می‏شنویم.

حنانه تحصیلات خود را در تهران و واتیکان در رشته‏ی نوازندگی «هورن» و آهنگ‏سازی انجام داد و سال‏ها به عنوان استاد هنرستان عالی موسیقی، بنیان‏گذار ارکستر فارابی در رادیو تهران و پژوهش‏گر موسیقی ایرانی، فعالیت داشت.

پاییز امسال (۲۴ مهرماه) بیستمین سال‏گرد درگذشت حنانه بود. به همین بهانه، مجله‏ی «گزارش موسیقی» در تهران، شماره‏ی ویژه‏ای به او اختصاص داد و همراه با یک سی‏دی از آثار تقریبا نایاب وی منتشر کرد.

در گفت‏وگویی با سروش ریاضی، سردبیر مجله‏ی گزارش موسیقی، ابتدا از دلایل به فراموشی سپرده شدن آثار مرتضی حنانه پرسیدم:

Download it Here!

چند نگرش در حوزه‏ی نقد در موسیقی وجود دارد که شامل آقای حنانه نیز شده است. بسیاری از دوستان و موسیقی‏دانان ما ظرفیتی را که باید در برابر نقد موسیقی داشته باشند، کم‏تر نشان می‏دهند. برخی نیز با ظرفیت بیشتری با نقد روبرو می‏شوند.

نقد آقای حنانه در خصوص موسیقی ایران به دهه‏های پیش از انقلاب برمی‏گردد. موسیقی‏دانانی که تحصیلاتی در اروپا و امریکا داشتند، نقطه‏نظرات آقای حنانه را گاهاً نمی‏پذیرفتند و می‏توان گفت نظرات ایشان را بسته می‏دانستند و این که یک موسیقی‏دان الزاما باید در هویت ایرانی و ملیتی خود گرفتار باشد.

در گفت‏وگویی که در یکی از شماره‏های مجله با آقای هرمز فرهت داشتیم، ایشان نیز این‏گونه تفکرات را بسته می‏داند و در کلیت کلام خویش، کار هنری را به ملیت وابسته نمی‏داند. بلکه کاری صرفا خلاقانه می‏بیند و لحن و کلام هر اثر هنری را نیز شاخص می‏داند.

اما آقای حنانه نسبت به این مساله، مقداری حساس‏تر بود و برخی نمی‏توانستند آن را بپذیرند.

یکی از جالب‏ترین کارهای این بار مجله‏ی گزارش موسیقی که همیشه همراه با یک سی‏دی منتشر می‏شود، انتشار یک سی‏دی از کارهای مرتضی حنانه است که در ایران تقریبا نایاب بود و علاقه‏مندان تنها نام این قطعات را در کتاب‏های موسیقی می‏خواندند و هیچ نمونه‏ی صوتی از این کارها شنیده نشده بود. این ضبط‏های آرشیوی را چگونه به‏دست آوردید و توانستید در این سی‏دی قرار بدهید؟

از طریق دوستانی که آرشیوی از قطعات آقای حنانه داشتند، مجموعه‏ای را گردآوری کردم. در حقیقت با حمایت این دوستان موفق به این کار شدیم. البته شاید حدود ۴۰ سال از ضبط این آثار گذشته باشد و به همین خاطر سطح کیفی ضبط آن‏ها پایین است.

به خصوص دو اثر مطرح آقای حنانه «کاکوتی» و «کاپریس» برای پیانو و ارکستر، هر دو اجرای زنده در فضای باز تخت جمشید در جشن هنر اول و دوم شیراز بوده است و با توجه به امکانات آن سال‏ها، ضبطی که موجود است، سطح کیفی بسیار پایینی دارد.

ولی در هر حال برای شیفتگانی که مایل بودند آثار آقای حنانه را بشنوند، اما کم‏یاب بود و در اختیارشان قرار نمی‏گرفت، این مجموعه می‏تواند غنیمت بسیار باارزشی باشد.

فرزند استاد حنانه، امیرعلی حنانه نیز در زمینه‏ی آهنگ‏سازی تحصیل کرد و در تهران فعال است. نقش ایشان در انتشار این شماره‏ی ویژه و همین‏طور گردآوری آثاری که در سی‏دی آمده است، چه بود؟

تنها یک گفت‏وگو با آقای امیرعلی حنانه داشتیم و ایشان نقشی در کمک معنوی نداشت. از جانب آقای امیرعلی حنانه فقط اجرای چند اثر پیانویی که توسط خود ایشان اجرا شده و به صورت سی‏دی در محل آموزشگاه به هنرجویانش عرضه می‏کند، در اختیار من نیز قرار گرفت.

ولی در خصوص آثار ارکسترال مرتضی حنانه، آثار موسیقی فیلم و هم‏چنین آثار موسیقی ارکستر فارابی، دیگر دوستان به من این کمک را کردند.


فکر می‏کنید، هم‏چنان کارهایی از استاد حنانه به صورت اجرا شده در آرشیوها مانده باشد که بشود آن‏ها را جست‏وجو کرد یا این که کارهای ضبط شده از ایشان همین نمونه‏هایی است که در سی‏دی قرار داده‏اید؟

می‏توان گفت که مطرح‏ترین آثار ارکستری ایشان، همین‏هایی هستند که در این سی‏دی موجود است. وگرنه اگر اثر دیگری موجود بود، قطعا اشاره‏ای می‏شد. در ابتدای همین ویژه‏نامه‏، کارنامه‏ و فهرست آثار ایشان را ذکر کرده‏ایم. برخی از این آثار حتا در اختیار خود آقای حنانه، زمانی که در قید حیات بودند، قرار نداشت. برای نمونه «سوئیت شهر مرجان» اصلا موجود نیست.

فکر می‏کنید علت آن چه بوده است؟

به گذشت زمان برمی‏گردد. مثلا سوئیت شهر مرجان در دهه‏ی ۳۰ شمسی اجرا شده است. از آن‏جا که در ایران متاسفانه هیچ‏گونه اهمیت و ارزشی برای آثار هنری قائل نیستیم، هیچ نمونه‏ی ضبط شده‏ای از آثاری که در آن دهه اجرا می‏شده، باقی نمانده است.

نُت کارها چطور؟

نُت برخی کارها موجود است و برخی نیز متاسفانه خیر. می‏توان گفت در اختیار ما قرار نگرفته و ما هم نیازی به آن آثار نداشتیم. اما بر حسب کنجکاوی و حس جست‏وجوگری خودم، دریافتم که «پارتی‏تور» برخی از این آثار در اختیار آقای امیرعلی حنانه قرار دارد و برخی در اختیار آقای علی برلیانی است. برخی دیگر نیز متاسفانه موجود نیستند.

به بایگانی تالار رودکی نیز سری زده‏اید که ببینید آیا نمونه‏هایی از آثار ایشان به صورت نت ارکستر در آن‏جا هست یا نه؟

نه؛ متاسفانه من مراجعه نکردم ولی آن‏گونه که مطلع هستم، در آن‏جا نیز چیزی وجود ندارد.

فکر می‏کنید، آثار مرتضی حنانه امروز برای گروه‏های موسیقی جوان و نوازندگان جوان تا چه حد آشناست؟ و چقدر شناخت و طبیعتا علاقه وجود دارد که کارهای ایشان را برای ارائه دنبال کنند؟

به طور قطع، در بین دانشجویان به خصوص رشته‏ی آهنگ‏سازی که دغدغه‏ی آن را دارند که جریان موسیقیایی ایران در چه راستایی باید حرکت کند تا بتواند در دنیا مطرح شود و آثار آهنگ‏سازی چه شخصیتی را باید داشته باشند، آثار آقای حنانه و به خصوص نقطه‏نظرات ایشان، راهنمای بسیار خوبی است.

ولی با توجه به گذشت سال‏ها و وجود دنیای جدید ارتباطاتی، دانشجویان بیشتر وارد وادی کسب اطلاعات جدید شده‏اند و نظریاتی مانند نظریات آقای حنانه شاید دیگر آن‏چنان مورد پذیرش‏شان نباشد. هرچند هنوز برخی در دغدغه‏ای که دارند، هم‏چنان از این آثار به عنوان یک تابلوی راهنما استفاده می‏کنند.

آقای حنانه در حوزه‏ی تخصصی تالیفاتی نیز داشت و کتابی در خصوص «هارمونی زوج»، به نام «موسیقی به زبان من» تالیف کرده بود ولی متاسفانه این کتاب به چاپ نرسید و در پرس‏وجویی که ما داشتیم، خیلی از اساتید موسیقی می‏گفتند با توجه به این که هیچ‏گونه منبع و مأخذی نداریم که ایشان هارمونی زوج را روی چه نقطه‏نظراتی مطرح کرده است، نمی‏توانیم روی آن نظر بدهیم و نقد کنیم که آیا این طرح درست بوده است یا خیر.

اما آن‏چه مسلم است، این است که صدای موسیقی ایشان با بسیاری از آثار آهنگ‏سازان هم‏رده و هم‏دوره‏ی خود متفاوت است و می‏توان گفت که هم‏چنان نیز تک به نظر می‏رسد.

گروه‏های موسیقی به لحاظ اجرا چطور؟ آن‏ها چقدر علاقه نشان می‏دهند که دنبال کارهای ایشان بروند و آن‏ها را ارائه کنند؟

شاید بهتر است این سؤال را از متولیان موسیقی در ایران که مسئول این امور هستند، ارکستری در اختیار دارند و طبیعتا باید پا پیش بگذارند، پرسید. باید دید ارکستری مانند ارکستر سمفونیک ایران که با بودجه‏ی دولتی اداره می‏شود، چه رغبتی به انجام این کار نشان می‏دهد.

اما متاسفانه تا کنون نه تنها رغبتی برای اجرای آثار آقای حنانه نبوده، بلکه آثار بسیاری از آهنگ‏سازان قدیم و حتا کسانی که در قید حیات هستند؛ مانند آقای پژمان، آقای هوشنگ استوار و بسیاری اساتید دیگر نیز اجرا نمی‏شود.

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

Yadesh bekhayr, moaleme man bood , awal dar honarestane aly-e mooseghy ke tarykhe mooseghy dars mydad wa bad dars-e khosusy harmony azash mygerfatam. Be Radio zamane pyshnehad mykonam ke agar mykhahand byshtar dar in bare tahghygh bekonand , ba taher-e jalyly dar france tamas begyrand.

Reza Utrecht

-- بدون نام ، Jan 17, 2010 در ساعت 10:19 AM

کاش راهنمائی میکردید که چگونه میتوان به این سی دی دست یافت.

-- بدون نام ، Jan 19, 2010 در ساعت 10:19 AM

سلام، به نظر من مرتضی‌ حنانه، پدرم، هیچ وقت در هنرستان عالی‌ موسیقی تاریخ موسیقی درس نداده است و آقای رضا نون. تا آنجا که یادم است جز چند نفر شاگرد خصوصی بودند که از طرف هنرستان عالی‌ در منزل ما به عنوان شاگرد خصوصی درس می‌گرفتند، طاهر جلیلی نیز اولین معلم پیانو خصوصی من در همان سالها به من درس میداد اما در کارهای زیادی از پدرم که در ۵۹ و ۶۰ نوشته شده بود طاهر جلیلی به عنوانه پیانیست رل خوبی‌ را اجرا کردند. اما آقای سروش ریاضی‌ که با چاپ مجله گزارش موسیقی در آبان ماه البته کاری بزرگ انجام داده ولی‌ همه گفته‌های ایشان مطابق با واقعیت نیست. کمک معنوی هم به ایشان شده حتا بسیار وقت گیر و طولانی‌. ولی‌ جالب است که از کار من در در رابطه با موسیقی ایران و پیگیری آن در یونسکو و تونس حرفی‌ نزده اند.
amiralihannaneh@yandex.ru

-- amir ali hannaneh ، Jan 23, 2010 در ساعت 10:19 AM

هنرمندی که در اثرش از زمان و مکان خبری نیست به نطر من به هیچ وجه اثری ارایه نداده و اثرش فاقد هرگونه ارزش هنری است.مکان و یا ملیت آخرین فاکتوریست که دگرگون میشود.و اگر یک اثر فاقد مثلا ملودیهای بکر منطقه ای باشدو به ریتم در موسیقی کشورش نگاه نکند وز خود دست به ملودی سازی بزنداصالت را نقض میکند.ممکن است کاری ارایه دهد ولی بی اصالنت است.و اینگونه آثار فراموش خواهند شد.در حالیکه آثار حنانه اصلا فراموش نشده و شاید هنوز وقتش نرسیده.اصولا تمام اروباییان نیز در کار هنری خودشان اصالتشان را نمایان میکنند.حتی کمبانی bmw هم اصالت دیزاین خود را دارد.آثار حنانه منحصر به فرد و دارای منطق نوینی است که حتی در سال 1353ر در فرهنگسرای نیاوران طی 3 جلسه با سایر آهنگسازان مورد بحث و دفاع قرار گرفت.

-- اامیرعلی حنانه ، Aug 1, 2010 در ساعت 10:19 AM