بدیع‌زاده؛ پیش‌روتر از زمان خویش

محمود خوشنام

جواد بدیع‌زاده را باید یکی از پویاترین موسیقی‌دانان سنتی در سال‌های حول و حوش ۱۳۰۰ به‌شمار آورد که آن‌چه از او باقی مانده، از همه‌ی آثار هم‌پایان هم‌زمانش بیشتر است.

جالب‌تر این است که این آثار همه از یک‌نوع نبوده و از شیوه‌ی واحدی پیروی نمی‌کنند.

در چنته‌ی آثار بدیع‌زاده همه جور چیزی پیدا می‌شود. از سروده‌های میهنی تا قرائت‌های مذهبی، از آوازهای سنتی تا تصنیف‌های کوچه و بازاری. چگونه ذهن آدمی می‌تواند چنین فعال در زمینه‌های مختلف و گاه متنافر کار کند و محصول کارش هم مورد پسند و استقبال جامعه قرار گیرد.

به هرحال بدیع‌زاده چنین بود و با این روحیه‌ی جامع‌الاطراف در جامعه‌ی موسیقی زمان خود تأثیر می‌گذاشت.

بدیع‌زاده اگرچه خود گاه شعر روی آهنگ می‌گذاشت، ولی بیشتر اوقات کار شاعری را برعهده‌ی دیگران می‌نهاد، دیگرانی که کار آن‌ها را به ذهنیت خود نزدیک می‌دید.

در واقع می‌شود گفت که کارگاه آهنگ‌سازی بدیع‌زاده برحسب نیاز شماری ترانه‌سرا پرورش داد که حقاً کار بعضی از آن‌ها در زمان خود ارزش‌های نوآورانه‌ای نیز داشت.

سید جواد بدیع زاده

آن‌ها که بیشتر با بدیع‌زاده کار کرده‌اند، عبارتند از نعمت‌اله مرآد، محمدعلی مشایخ، علی موید ثابتی، هدایت نیرسینا، غلامرضا روحانی و نوراله همایون که چند تن از آنان از همکاران اداری او در مجلس شورای ملی بودند.

در این میان نوراله همایون یک سر و گردن از دیگران بلندتر می‌نماید. متن فراگیرترین ترانه‌های سنتی بدیع‌زاده از اوست.

بدیع زاده در خاطرات خود، همایون را تشبیه به مولوی کرده که در غزلیاتش یک‌پارچه شمس تبریزی می‌شد و چنان در او فرو می‌رفت که دیگر خودش را از دست می‌داد.

به گفته‌ی او همایون نیز در او فرو رفته و تبدیل به خود او شده است.

جواد بدیع زاده (سمت راست)، درکنار علی زاهدی و مهدی خالدی

ازجمله نوآوری‌های نوراله همایون تصویرسازی‌های صحنه‌ای است که گمان می‌کنیم برای نخستین‌بار در ترانه‌سرایی ابتکار شده و چند دهه‌ی بعد به اوج خود رسیده است.

«ساز و سبو» از کارهای صحنه‌ای اوست. گفت‌وگویی است میان ساز و سبو و شکوه‌ی هرکدام از سرنوشت خود با نثر فارسی پاکیزه و نخستین ترانه‌ی است که بدیع‌زاده در رادیو خوانده است.

نوآوری دیگر نوراله همایون این بود که سعی می‌کرد در متن خود به نام گوشه‌های دستگاهی که ترانه در آن ساخته شده اشاره کند، بدون آن که محتوای متن مختل شود.

پس از همایون باید از غلام‌رضا روحانی یاد کرد که از نویسندگان طنزپرداز روزنامه‌ی «امید» بود و نام مستعار اجنبه را بر خود نهاد.

روحانی در حوزه‌ی موسیقی عامیانه با بدیع‌زاده همکاری کرده و متن‌های فکاهی می‌ساخت. بدیع‌زاده به یاری این‌گونه ترانه‌های فکاهی و کوچه بازاری پای در حوزه‌ی دیگری نهاد که بعدها به عنوان نوعی موسیقی پاپ شناخته شد.

متن ترانه‌های فراگیری چون «زالزالک»، «ماشین مشتی ممدعلی» و «یکی یه پول خروس» از کارهای غلام‌رضا روحانی است.