«به مجمع جهانیان چو عضو رنجوریم»

محمود خوش‌نام

پس از شیدا و عارف و بهار، چهره‌ی دیگری که در عرصه‌ی کار ترانه‌سرایی در سالهای پس از مشروطیت برجسته می‌شود، محمد علی امیرجاهد است. تصنیف‌های امیر جاهد با صدای قمرالملوک وزیری اهمیت تاریخی پیدا کرده است.

محمد علی امیرجاهد که در سال ۱۲۷۵ خورشیدی در تهران زاده شده و در دارالفنون تحصیل کرده بود، روزنامه‌نگاری را به‌عنوان نخستین حرفه‌ی خود برگزید و در کنار کار خبرنگاری، گاه اشعار و تصنیف‌های میهنی نیز می‌سرود و در روزنامه‌ها منتشر می‌کرد.

او از سال ۱۲۹۹ به کار دفتری در مجلس شورای ملی پرداخت و چند سالی بعد سالنامه‌ی معروف «پارس» را بنیاد کرد و ۲۸ شماره از آن را انتشار داد.

امیرجاهد را باید هنرمند خودساخته به شمار آورد که شعر و آهنگ تصنیف‌هایش را مثل شیدا و عارف، خود به هم پیوند می‌زد و در زمان خود نمونه‌های خوبی از تلفیق شعر و موسیقی به دست می‌داد.

امیرجاهد نیز چون عارف و بهار در تصنیف‌های خود به وطن دلبستگی و توجه بسیار نشان می‌دهد. ولی جدا از آن از انتقادهای اجتماعی ‌ـ اخلاقی نیز غافل نیست.

محمد علی امیرجاهد هم‌چون عارف و بهار در تصنیف‌های خود به وطن دلبستگی و توجه بسیار نشان داده است

شاید نخستین ترانه‌سرای ایرانی است که نگاهی فلسفی‌ـ اخلاقی به انسان و زندگی ناهنجار او دارد و به ایران که می‌رسد نگاه انتقادیش تند و تیز می‌شود.

در تصنیفی ازجمله می‌گوید:

در ملک ایران
این مهد شیران
تا چند و تا کی
افتان و خیزان
داد از جهالت
که قدر خود ندانی
در زندگانی چرا شبیه مردگانی
از معرفت دوریم
به جهل مستوریم
به مجمع جهانیان چو عضو رنجوریم

در تصنیف دیگری معروف به «ای نوع بشر» جامعه‌ی جهانی را زیر تیغ تیز انتقاد خود می‌برد. جهانی که به دو قطب مالک و مملوک تبدیل شده، یکی به دنبال قرص جویی می‌گردد و دیگری حاصل دسترنج او را می‌برد و هیچ‌کس هم فکر روز حساب را نمی‌کند.

«ای نوع بشر» را نیز در آغاز قمرالملوک وزیری خوانده، ولی بعد تا زمان ما اجراهای مختلف پیدا کرده است.

بانو قمرالملوک وزیری

می‌گویند امیرجاهد نزدیک به ۲۰۰ تصنیف ساخته که البته همه‌ی آن‌ها ضبط شده در دسترس ما نیست. مهم‌ترین تصنیف‌های او غیر از آن‌چه آمد، عبارت است از؛ «گردش فروردین»، «بهار امید»، «هزاردستان»، «پریوش»، «جان من» و «کشور دل».

امیرجاهد در ادامه‌ی کار خود در مجلس شورای ملی به منشی‌گری رییس مجلس نیز رسید و در قلمرو موسیقی چند سالی ریاست هنرستان آزاد موسیقی ملی را همبرعهده گرفت. وی «انجمن اشاعه و اعتلای موسیقی» را بنیان نهاد و سرانجام در اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۶ در تهران درگذشت.