تصویرهای زندگی عاشورپور

پیمان برنجی

احمد عاشورپور، خواننده فولکلور گیلان

تصویر اول
خیلی حرف است که در آستانه‌ی نود سالگی باشی و آن‌قدر امید داشته باشی و عشق بورزی به زندگی، به هنرت و به مردمت. استاد احمد عاشورپور، پدر موسیقی فولکلور گیلان تا آخرین روزهای حیات پربارش این‌گونه زیست.

تصویر دوم
نام و صدایش برای‌مان ارج و قرب زیادی داشت و یافتن صدا و تصویرش هم بسیار سخت بود –دهه‌ی شصت و هفتاد را می‌گویم- چون آثارش هیچ‌گاه به‌طور رسمی منتشر نشد و چهار نوار کاستی هم که از او به ‌یادگار مانده به‌صورت غیررسمی و خانگی تکثیر و به دوستدارانش عرضه شد که البته قسمت کوچکی از آثار گران‌قدرش را دربر می‌گیرد.

آخرین روز شهریور هفتاد و نه، دوستی سبب شد که به دیدارش نایل آییم. فرز و چابک و بسیار خوش‌لباس، بدون خدم و حشم به دیدارمان آمد. لباسش یک‌سره بنفش بود. دعوت‌مان را برای صرف چای در منزل یکی از دوستان پذیرفت و روز بعد آمد و در جمعی خصوصی‌تر از خاطرات تلخ و شیرین زندگی‌اش گفت، و از تمام سال‌های غربت‌نشینی‌اش در اروپا.

در خاطرم هست که گفته بود چون پاتریس لومومبا را خیلی دوست داشته، با همسرش پسرک سیاهپوستی را به فرزندی قبول کرده و نامش را «پاتریس» گذاشته که حالا جوان رشیدی شده و ماه به ماه خبری از پدرش نمی‌گیرد!

تصویر سوم
ششم شهریور سال هشتاد و دو، در رشت برایش کنسرتی برپا کردند؛ آن‌هم در آستانه‌ی هشتاد و شش سالگی! باورش سخت بود... اما آمد؛ با آن صدای معطرش که بوی شالیزار می‌داد و طعم دریا داشت، عطر جنگل بود و مخمل سبز، سبز گیلان...

پیرمرد آمده بود از پس پشت یک قرن آواز و ترانه، یک قرن آواهای سینه به سینه، نفس به نفس...

وقتی با آن هیکل نازک و قلمی‌اش بر صحنه ظاهر شد، انگار زمان ایستاده بود و او همان عاشورپور دهه‌ی بیست و سی بود که با ابوالحسن صبا، کلنل وزیری، حسین تهرانی، روح‌اله خالقی و دیگر بزرگان موسیقی ایران رج به رج روی صحنه می‌ایستاد و صدا ساز می‌کرد.

و پیرمرد با آن کهنسالی‌اش، با آن چشمان پر از امیدش و با آن صدای زیبا و بکر، لابه‌لای ترانه‌خوانی‌هایش با صدای بلند فریاد زد: «به مرگ بگویید که من حالا حالاها برایش وقت ندارم!»

تصویر چهارم
خبر بیماری‌اش را یکی از نشریات پایتخت نوشته بود. دوستی را به نیابت به بالین‌اش در بیمارستان جم فرستادم. دخترش در کنارش بود و او در اغما. دوستم خواست عکس بگیرد، دخترش مانع شد.

دوستم با من تماس گرفت و گوشی را به دخترش داد. وقتی علت را پرسیدم، گفت: فکر نکنم بابا راضی باشد که در این حال بیماری و بیهوشی از او عکس بگیرند، چون بابا به آراستگی ظاهرش خیلی اهمیت می‌داد. هر طوری بود راضی‌اش کردم که دوستم عکس بگیرد، که گرفت و...

تصویر پنجم
«مهندس احمد عاشورپور» هیجدهم بهمن ماه سال 1296در غازیان بندر انزلی در خانواده‌ای متوسط به دنیا آمد. دوران تحصیلی ابتدایی را در همین شهر و دوران دبیرستان را در مدرسه‌ی سعدی بندر انزلی گذراند؛ دبیرستانی که شاگرد زرنگ و ممتازآن «جلیل ضیاء پور»، یکی از پیشگامان نقاشی نوگرای ایرانی بود. او در سال 1319 دیپلم گرفت و در همان سال وارد دانشگاه کرج شد و در رشته ی کشاورزی تا مقطع لیسانس ادامه‌ی تحصیل داد.

در آن سال‌ها بندر انزلی به دروازه‌ی اروپا شهره بود و مهاجران روس، ترک‌های باکو و مردم ارامنه در این شهر تردد و زندگی می‌کردند و فرهنگ و نوع خاص موسیقی این گروه‌ها بر روی عاشورپور جوان تاثیر فراوانی گذاشت.

اولین بار صدای «قمرالملوک وزیری» و «روح انگیز» او را به موسیقی جلب کرد و تقلید صدای این دو باعث شد که اطرافیان و همکلاسی‌هایش به صدای زیبای او پی ببرند و مشوق او در ادامه این راه شوند. استعداد شگرف او باعث شد که با گوش دادن به آهنگ‌های محلی و اپراهای ترکی مجددا آنها را با صدای خویش در جمع دوستان اجرا کند.

پس از اتمام دانشکده در سال 1322 به توصیه «کریم کشاورز» به استخدام وزارت کشاورزی در آمد و در همین سال نیز به «ابوالحسن صبا» معرفی شد. بعد از قبول شدن در آزمون ورودی صبا به «رادیو ایران» معرفی شد.

چند وقت بعد به توصیه یکی از دوستانش در کلاس آواز ثبت نام کرد و تحت نظر استادی به نام «لیلی بارا» که خود از خوانندگان سابق «اپرای وین» بود به تلمذ رمز و راز آواز کلاسیک پرداخت. او در این سال‌ها همراه با «غلامحسین بنان» و «یحیی معتمد وزیری» و «عبدالعلی وزیری» یکی از چند تن خوانندگان انجمن ملی موسیقی شد، جایی که بزرگانی چون خالقی، صبا، محجوبی و تهرانی به خلق و نوازندگی آثار خویش مشغول بودند.

در سال 1325در محل انجمن، غلامحسین بنان تصنیفی را به نام «تبریز» اجرا نمود که علیه فرقه‌ی دموکرات آذربایجان بود و این تصنیف باعث شد که عاشورپور جوان برای همیشه رادیو را ترک گوید. در سال 1326 هم برای اولین بار صدایش را روی ده صفحه گرامافون پر کرد.

در سال‌های دانشکده همکلاس حسین ملک _ برادر خلیل ملکی _ شد و هم او باعث شد که به فعالیت سیاسی کشیده شود. خود می‌گفت: علاقه به مردم و تنفر از بریتانیای کبیر او را به سمت حزب توده سوق داد و البته نسبت به آلمان و آدولف هیتلر هم به دلیل نطق‌های ضد انگلیسی‌اش سمپاتی پیدا کرد.

در سال 1326 او هم جزو انشعابیون حزب توده شد، هر چند که خلیل ملکی او را از امضای بیانیه حزب جدید معاف کرد، چرا که قرار بود برای ادامه‌ی تحصیل به «کنسرواتور آذربایجان شوروی» برود و اگر نام او در بین امضا کنندگان دیده می شد، از این امتیاز محروم می‌شد.

اما او بعدا به دلیل استغفار نامه‌ای که در روزنامه حزب نوشت از رفتن به آنجا باز ماند.

عاشورپور چندین روز قبل از هنگامه‌ی 28 مرداد سال 1332 او همراه با 118 نفر به «فستیوال جهانی جوانان احزاب چپ جهان» در بخارست اعزام شد.

سه هفته بعد از کودتا به انزلی بازگشتند و همگی دستگیر شدند و سوار بر کامیون‌های ارتشی راهی شهربانی تهران شدند.

او را همراه با «ثمین باغچه‌بان»، «پرویز خطیبی» و «دکتر آیدین» به پادگان باغ شاه بردند. یک هفته بعد به قلعه «فلک الافلاک» خرم آباد منتقل کردند.

یک ماه بعد همراه با 49 نفر دیگر به مدت شش ماه به جزیره خارک تبعید شد و پس از گذراندن این مدت به شهربانی اهواز منتقل و به دو سال و ده روز زندان دوباره محکوم شد.

بعد از رهایی از زندان با اصرار ثمین باغچه‌بان و حسین ناصحی فعالیت در وادی موسیقی را دوباره آغاز کرد. با ارکستری به رهبری «میرنقیبی» به مدت دو سال در رادیو ترانه خواند. آهنگ‌هایی محلی و دیگر ساخته‌های خودش را با اشعار خودش و شعرایی چون شهدی لنگرودی، محمود پاینده لنگرودی و جهانگیر سرتیپ‌پور.

از ترانه‌های مشهور او می‌توان به «جمعه بازار»، «خروسخوان»، «پاچ لیلی»، «جینگه جینگه جان»، «سیمای جان»، «گلبانو» و «اوهوی مار» اشاره کرد. در سال 1338 کار در رادیو را رها کرد و از آن پس بیشتر برای رفقایش آواز خواند. در همین سال به عنوان ریاست آبیاری «فارس و بنادر» مشغول به کار شد.

تا اینکه انقلاب شد و عاشورپور در زمان نخست وزیری مهندس مهدی بازرگان به سمت مدیر عاملی کشت و صنعت مغان انتخاب گردید. بعد از گذشت یازده ماه به دلیل پیشینه‌ی سیاسی‌اش او را از کار برکنار و بازنشسته کردند و چند سالی بعد به اروپا مهاجرت کرد و اواسط دهه‌ی هفتاد به ایران بازگشت.

تصویر آخر
او آرمیده است، در خاک زادگاهش، غازیان که عاشقانه دوستش می‌داشت. آن چشم پر امید و آن صدای نفیس حالا زیر خاک یخ‌زده خفته است.

او جاودانه است در سینه‌ی موسیقی ایران زمین، در حافظه‌ی پیر و جوان، در خاطرات و عاشقانه‌های‌شان، در شادی‌هایشان و... حیف بود که بمیرد.