رادیو زمانه

تاریخ انتشار مطلب: ۱۰ مرداد ۱۳۸۸

رپ فارسی؛ هارمونی اعتراض

محمدرضا لطفی

اینجا تهران است. فصل سرد زمستانی طولانی، اول، عصیان سال کبیسه‌ی اعتراض... . کج​خلقی دیگر فایده​ای ندارد... چه خوشمان بیاید و چه فریاد وا اسفای ما گوش فلک را هم کر کند، تغییری بزرگ در راه است. اعتراض نسل امروز که بدون اتکا و اعتنا به اسطوره​های تاریخش در حال جان گرفتن است و بی توجهی به آن، نادیده گرفتن بازوهای قدرت​مندی است که گوشش به حرف هیچ دایه​ای بدهکار نیست.

ادبیات کوچه و تولد اعتراض

موسیقی ایرانی، سال​های طولانی است که در دو قطب اصلی موسیقی سنتی و پاپ به بن​بست رسیده و بزرگان و نامداران هر دو عرصه نیز تا کنون نتوانسته اند به غیر از نزدیک شدن به گویش‌هایی نه چندان تازه در فرم و بیان، تغییری بنیادی در ساختار موسیقی ایرانی به وجود آورند. تغییری که با فرهنگ کلان​شهر​نشینی و تلخی و شیرینی​هایش همگام و هم صدا بوده و خود را با سرعت سرسام​آور مدرنیته سازگار کند.

در این حین، فرهنگ کوچه از ادبیات کلاسیک موسیقی سنتی پیشی گرفت و زبانی آنچنان نامانوس متولد شده که برای ترجمانش حتی نمی​شود به فرهنگنامه​ی معین و دهخدا تمسک جست، و ضرب​آهنگ این زبان به اندازه​ای بدیع و شگرف است که در قاموسنامه‌ی ملودی نوحه خوانی و یا ریتم شش​هشتم موسیقی پاپ هم نمی​گنجد.

غرض نقد زبان نیست و توجه به این نکته نیز ضروری است که خیلی از سبک​ها و مکتب​های وارداتی غربی هرگز با فرهنگ ایرانی آنچنان عجین نشد که بتواند به عنوان مکتبی مستقل به حیات خود ادامه داده و جایی برای نوآوری و خلاقیت ایجاد کند. چرا که سبک​ها و گروه​هایی مثل راک، متالیکا و سایر مکاتب موسیقیایی و غیر موسیقیایی، بیشتر به عنوان یک کالای مصرفی و یا مد، بخش اندکی از جامعه را با خود همسو کرده و هرگز هویت مستقل خود را پیدا نکردند.

اما چه عواملی باعث شده تا رپ فارسی جان بگیرد و با استقبالی گسترده از طرف نسل جدید روبرو شود؟

شاید برای بررسی دقیق گرایش به رپ در ایران باید عناوین چند اتفاق بزرگ در چند دهه​ی اخیر را در کنار هم قرار داد تا به نتیجه​ای منطقی رسید. نگاهی نزدیک به نسلی که فرزند جنگ است و بیکاری، بی​پولی، بی​هویتی و باران مواد مخدر همیشه گریبانگیرش بوده، و از تجربه​ی ساده‌ترین لذایذ دنیوی نیز محروم است. نسلی که سکس برایش تابو شده و در تمام کوچه پس​کوچه​های فرهنگ و عرفش علامت ورود ممنوع علم شده. دائم در حال اسکن​شدن است و همیشه به چشم یک متهم به او نگریسته شده. میراث​دار بحران​های فجیع اقتصادی و اجتماعی است. در آرزوی چیزهای ساده ایست که بجز سرزمین خودش در هیچ کجای جهان جرم نیست. ماهواره و اینترنت دارد و جهان را رصد می​کند اما در حریم خانه نیز نامحرم است. پارتی می​خواهد. رقص می​خواهد و گرفتار تناقض پیچیده​ی سیاستی است که از یک سو گسترش فحشا را در پستو ها دامن می​زند و ترویج می​کند و از سوی دیگر پوشیدن چکمه را در ردیف گناهان کبیره قرار می​دهد. نسلی که اجازه نقد هم به او داده نشد و تمام عمر را باید در حال تکریم و ستایش ارزش​هایی باشد که از پدران به او دیکته شده.

نسلی که پدر برایش قهرمان نیست

موسیقی رپ در دهه ی ۱۹۸۰ میلادی و از میان موسیقی سیاه​پوستان فقیر متولد شد. رپ موسیقی اعتراض​‌آمیز خیابانی است. سبکی است که از پیش‌پاافتاده​ترین، سهل​ترین، خیابانی​ترین و گاه رکیک​ترین کلمات استفاده می‌کند و با سادگی و بی​پیرایگی خود می‌کوشد معنایی دیگر از زندگی اجتماعی را به ما یادآوری کند که بعدی از هستی مردم داخل کوچه و خیابان است.

رپ فارسی، گریزی است از فضا و هنجارهای سفارشی​شده جامعه‌ای تک​صدا و پر از قوانین سخت و بزرگ به بن​بست رسیده. صدای اعتراض نسلی که پدر برایش قهرمان نیست. هیچ رابطه​ای با بنیادهای فکری سیاست​مداران راست و چپ ندارد و مشکل اصلی او، هنجارها و اخلاقیات پوسیده ایست که نه تنها آزادی را به او هبه نکرد بلکه به جای رهایی، افساری تازه بر گرده اش کشید.

رپ فارسی بی پرواست آنقدر که برای تولد از کسی اجازه نگرفت. راهش را از میان پستو‌های تاریک زیر زمینی، کورمال کورمال گشود و بدون هیچ فرهنگ​سازی و هزینه​های چند میلیارد ریالی که برای گسترش فرهنگ اسلامی توسط دولت و بنگاه​های مذهبی خرج می​شود، یک تنه از فرهنگ هزاره​ی مرثیه​خوانی گذشت و عقده‌ی ناگشوده‌ی نابرابری​ها و اختلاف طبقاتی و ریاکاری و بحران​های سیاسی و فرهنگی و مذهبی را یکجا گشود.

رپ فارسی دهن​کجی بزرگی است که بدون اینکه خود را مستقیما رو در روی مذهب قرار دهد، ادبیاتی غیر مذهبی دارد. خدا را به نقد می​کشد. عشق سنتی را به چالش واداشته و سکس را می​ستاید. روابط گستره​ی مبتنی بر پول و فساد را به تمسخر می​گیرد. از گریز می​گوید، از ترس از مخدر. به خود متکی است و آینده روشن را در راستای اعتراض جمعی بچه​های خیابان جستجو می​کند. بیانیه صادر نمی​کند. عکس​العملش مستقیم و بدون ملاحظه است. اهل مصلحت نیست. گاه سیاست​های رئیس جمهوری را هدف می​گیرد، گاه پخش یک فیلم خصوصی از یک هنرپیشه، و گاه طرح مبارزه با بدحجابی را به صلابه می​کشد.

رپ نه ملایمت و محافظه​کاری موسیقی کلاسیک را دارد و نه زرق و برق و بشکن و بالا بنداز موسیقی پاپ را. شاید این​گونه به نظر برسد که رپ فارسی عاری از شعر و موسیقی خیال​انگیز است و به جهت جوان​گرا و بی​معلم و استاد بودن و عدم کشف سلسله مراتب​های انسان​شناختی و عرفانی و معرفتی و هنری، ارزش تامل و توجه ندارد. اما چیزی که بدیهی است، رپ فریاد فراگیر رنج و ستم و افسردگی و اعتراض نسلی است که به فتوای هنر هم اعتنایی نمی​کند.

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

salam mamnoonam jenabe aghaye lotfi az in matlabi ke erae kardid man fekr mikonam yeki az dalayeli ke in moosighi beine javanha ravaj peida kard oon shekastegie kalamat va be sade harf zadan ba mardom ya be ebarati mohaverei boodan hast va be nazare man agar in moosighi ba khod ebtezale farhangi va ... be vojood nayare khili khoobe va be nazare man chon asase zendegi iraniha az ghadim be ye hojbo hayaee boode nabayad tooye sherhaye rap az alfaze rakik estefade konand . mamnoonam az in maghalei ke shoma dar ekhtiare ma dadid

-- t-peyman ، Jan 5, 2008 در ساعت 06:25 PM

در کشوری که بلای خانمانسوز « زهد» خانواده ی موسیقی را 30 سال مداوم در ایران داغدار و خانه نشین کرده و معلوم نیست بر سر اساتید و پیشکوتان چه آمده، قطعا باید برای هر نوع فعالیت موسیقیائی نظر مثبت نشان داد. ولی اگر میلیونها کودک در خانه ومدرسه با موزیک آزادانه، انس نگیرند و خودشان به سمت موسیقی مورد علاقه خویش نروند و مثل ایران در بخشی از خانواده ها که امکانش را دارند ، کودکان به فراگیری سازی که والدین آنها دوست دارند می پردازند و یا به آنچه در جامعه مجاز ست سرگرم شوند. در هر صورت چیزی از موسیقی فعلی «سنتی» فرا تر نخواهد رفت . دنیای موسیقی فقط آنچه «سنتی» و « پاپ» و «رپ » در ایران رسمیت دارد نیست . موسیقی یکی کهن بار ترین وابتدائی ترین هنرهای بشر ست هزاران سال ترقی داشته که در فرهنگ ملل جهان با کم وکیف متفاوت تجلی میکند . باید در ایران هم برسمیت شناخته شود و از تمام هنرمندان ایرانی دلجوئی شود و هنرمندان صاحب نام باید در این زمینه رژیم « مقدس ماب » را زیر فشار قرار دهند. باید اجازه داد تا ایران 70 میلیونی با سلیقه ها و فرهنگهای به موسیقی های مورد علاقه خود گوش کنند و مسلما همانطور که در ایران همه جور موسیقی داشتیم باید هر کس ذوق هنری خود را به جامعه ابراز کند نه فقط سنتی و پاپ و رپ
موسیقی از این ها بیشتر ست .

-- مانی ، Jan 5, 2008 در ساعت 06:25 PM

محمد رضا لطفی
سلام.
ممنونم که محرم دانستی و مطلبی را به من معرفی کردی که مایه آموختن من در باب "موسیقی" از نوع رپ، کلاسیک و پاپ شد.
صادقانه به گویم دانش من در این زمینه بسیار ناچیز و اندک است، بنابراین بزرگوار بر من ببخش که نمی توانم نظر یا عقیده کارشناسی و تحلیلی در این زمینه ارائه دهم.
اما همانطور که گفتی "رپ" اعتراض جوانان ماست که در کوچه پس کوچه ها "خفقان" به فریاد درآمده است. آوار فشار و سکوت آنقدر سنگین است که ورود اخلاق، مذهب و ... به این محدوده "خاکستری" ممنوع است.
می دانم، روی آوردن به "رپ" از هر نوعش پاسخی موقتی به نیاز "نسل سوخته امروز"است، اما صادقانه بگویم هراسم از این است که این راه "به بن بست" خواسته های به حقمان منتهی شود.یا بهتر بگویم مکانیزم صحیح برای بیان "تحمل مخالف" با ابزار ناسزا با واژه های "رکیک" نیست.
دوست مشترکم در کنار همراهت "نسیم"سلامت و موفق باشی.


-- نسرین علیپور ، Jan 6, 2008 در ساعت 06:25 PM

من رپ ايراني رو دوست دارم چون جوان‌هايي كه اين نوع موسيقي را مي‌خوانند از ته دل مي‌خوانند. به نظرم اين مطلب بي پروا به دغدغه‌هاي پنهان نسل جوان مي‌پردازد، نسلي كه 7- 8 سال از زندگيشون رو گم كرده شايد هم هيچوقت به دليل محدوديت‌ها و مشكلات، چيزي از زندگي واقعي نفهميده‌اند، اين مطلب توانسته خلاصه وار ،درد جوانان امروزي را بيان كند و به نظرم بيشتر به معضلات پرداخته تا موسيقي رپ ايراني، رپ در واقع مستمسكي شده براي پرداختن به مقوله اصلي يعني معضلات گريبانگير نسل جوان.حتي جواناني هم كه موسيقي رپ مي‌خوانند اين وع موسيقي را مستمسكي براي پرداختن به معضلات اجتماع قرار داده‌اند. چرا كه همانطور كه در مطلب هم آمده موسيقي رپ ابزار جديدي است براي پرداختن به معضلات در يك جامعه تك صدايي.

-- كيارش ، Jan 6, 2008 در ساعت 06:25 PM

با رپ فارسی، موسیقی ایرانی از بن بست در آمده و به چاه افتاده است.
با این پایه و سواد ضعیف، این ابتذال و این همه اعتماد به نفس! دیگر امید در آمدن از این چاه هم نیست.

-- مهدیه ، Jan 6, 2008 در ساعت 06:25 PM

شايد شما اصلا اهل موسيقي رپ نباشيد. شايد آن را اصلا موسيقي ندانيد. ولي چه بخواهيد، چه نخواهيد موسيقي رپ بين نوجوانان ايراني، طرفداردارد. و فوج نو جوان های ایرانی طرفدار رپ که هر روز به تعدادشان اضافه می شود به زودی تا ثیرات عمیقی بر جامعه و فر زندانشان بر جای خواهند گذاشت . نسلی که با ادبیات موسیقی رپ اسطوره بت های ازلی این دیار را خواهد شکست و حکومت دینداران حتی با سر کوب این نسل نیز نمی تواند از تاثیر آنها بر نسل بعدی و جامعه جلوگیری کند .
با تشکر از مطلب خوب رادیو زمانه

-- بهزاد ، Jan 6, 2008 در ساعت 06:25 PM

بسیار خوب و کامل بود ...
اما باید بگم:
رپ فارسی آخرین تلاشهای نسل نا امیدیه که برای بودن خودش هم باید مجوز داشته باشه...
نسلی که بعد از نسل سوخته به دنیای عجیب و وارونه خودش پا گذاشته...
نسل بی تفاوتی ها که تنها صداش صدای رپه....بماند

-- حمیدرضا ، Jan 6, 2008 در ساعت 06:25 PM

بسیار خوب و کامل بود ...
اما باید بگم:
رپ فارسی آخرین تلاشهای نسل نا امیدیه که برای بودن خودش هم باید مجوز داشته باشه...
نسلی که بعد از نسل سوخته به دنیای عجیب و وارونه خودش پا گذاشته...
نسل بی تفاوتی ها که تنها صداش صدای رپه....بماند

-- حمیدرضا ، Jan 6, 2008 در ساعت 06:25 PM

رپ ایران مراحلی که باید رپ طی کنه رو طی نکرده.شاید بشه گفت که الگوی حال حاضر رپ کن ها رپ امریکایی باشه ولی رپی که الان توی اروپا رایج شده به مراتب با هدف رپ که همون اعتراض هست سازگارتره.نمونه رپ فرانسه میتونه الگوی بهتری برای رپ کن ها باشه تا رپ آمریکا که از اهداف رپ دور افتاده.

-- آریا ، Jan 6, 2008 در ساعت 06:25 PM

من هم معتقدم موسيقي رپ جاي خودش رو بين نوجوانان ايراني باز كرده.و شايد اين نوع موسيقي با شرايط يك نوجوانان كاملا سازگاري دارد ،و هماني است كه او مي خواهد.پس قاعدتا به سمتش كشيده مي شود.

-- سما ، Jan 8, 2008 در ساعت 06:25 PM

موسیقی رپ در ابتدا گفتگوهای روز مره به صورت ریتمیک و بدون استفاده از ساز بود و با دست زدن،همخوانی و سوت زدن و ... بود ولی بعد از مدتی که راک و وابسته های این نوع موزیک طرفداران خود را از دست داد ساز وارد رپ شد. اینجا به مطلبی زدی که واقعاَفقط میتونم بگم زدی تو گل...
1.همانطوریکه میدانیم صفت بارز مردمان شرق و بخوصوص مردم ما این است که ارادهء خارجی طبیعت یا قضا و قدر را به مراتب بالاتر و قوی تر از انسان میداندو راه امید را میبنددو به رضا و توکل دل میبنندد. ولی نسل جدید ما نه در راه به قول بعضی ها شیطانند و نه در راه توسل. در راه حقیقتند و این بی انصفاسیت که رپ ایرانی که خود یک سبک جَزِ منحصر و بی پرده در این اجتماع است و مهمتر اینکه شعر جدیدی نیز متولد کرده که ماندگار خواهد بود.(توجه کنید به موسیقی سنتی و حتی پاپ و بعد اشعار مولانا و شهیار و ...).
2. در رپ ایالات متحده در قارهء آمریکا اولین است،مثلاَ برزیل همش hip hope ، در اروپا هم چند تا کشورند، ولی در آسیاوبه خصوص در خاور میانه بیابید رپرهائی مانند بچه های ما که با کمترین امکانات و اون هم به صورت زیرزمینی اقدام به آفرینش و انتشار آهنگ و کلیپ میکند، این بچه ها حتی مذهب را هم در قالب موزیک خود به زیبائی بیان میکنند.
حالا یک سئوال هم دارم آیا این موزیک چلش دیگر ایجاد نمیکند؟ براوو محدرضا. همون آرزوی توفیق رو هم بزاش در ادامه اش.

-- آشنا ، Jan 9, 2008 در ساعت 06:25 PM

آنتوان چخوف میگوید:ازمیان کسانی که برای دعای باران به تپه ها می روند تنها آنان که با خود چتری می برند به کار خود ایمان دارند....
محمد عزیز مطلبت در باب موسیقی رپ و اعتراض آنان بسیار جالب بود بر نکته ای اشاره کردی که شاید کسی به آن توجه نکرده باشد.
محمد عزیز امروزه شما به راحتی می توانید شاهد اجرای این نوع از موسیقی به زبان فارسی آنهم از شبکه های رسمی رادیو و تلویزیون ایران باشید. این موضوع نشان دهنده آن است که مسئولین فرهنگی کشور خواسته یا ناخواسته در حال ترویج رپ هستند .محمد جان دي" خواننده ی ساه پوست ترانه اي تحت عنوان "چگونه ملت سياه را بپا خيزانيم؟" خواند و در آن، خطاب به سرايندگان یک ترانه تجارتي چنين گفت: جشن تو ميتواند بزودي زود خاتمه يابد،

وقتي كه آنها، يكروز بعد از ظهر، بقول خودشان

"سياه برزنگي ها" را بخط كنند

پس در حاليكه تو شب را به صبح ميرساني،

اين مملكت بيشتر و بيشتر دست راستي ميشود

بنابراين يا از الان خودت را آماده كن

يا راه فرار در پيش بگير،

چرا كه در دولت پليسي، هيچ جشني در كار نخواهد بود

و یا اینکه:قسمتي از نخستين ترانه RAP اعتراضي كه از معروفيتي بين المللي برخوردار گشته و "پيام" نام دارد را اینجا می آورماين ترانه از آثار "گرند مستر فلش" و گروه "فوريوس فايو" است. اين ترانه حكايت شرايط نابسامان طبقه هاي فقير نشين جامعه است.

دستم را بروي اسلحه ام ميفشارم،

چرا كه قصد جانم را كرده اند

مرا هل ندهيد، ديگر جان به لبم رسيده

ميكوشم به سيم آخر نزنم

اينجا درست مثل يك جنگل است

و بعضي وقتها تعجب ميكنم

كه چگونه ميتوان جان سالم بدر برد
به هر حال ما نیز مانند تو با خود بر روی تپه ها چتری آورده ایم.

-- شاندل ، Jan 15, 2008 در ساعت 06:25 PM

به نظر ما ایرانی ها هرچیزی غیر معمول باشهخوبه رپ هم نمونهی ان است

-- بدون نام ، Jun 27, 2008 در ساعت 06:25 PM

عالی و شگفت انگیز بود

-- آتنا ، Jun 28, 2008 در ساعت 06:25 PM

به نظر من مطلب خوبی بود من مطالبی درباری تاریخچه رپ در وبلاگم جمع آوری کردم
آدرس:www.zedha.blogfa.com

-- ارشیا ، Jul 1, 2008 در ساعت 06:25 PM

salam man mahdi hastam 18 salame ye sale ba rap ashna shodam albate rape fars va inke too in moddat ke ba rofagha dar morede rap sohbat mikardam bishtareshoon be rapi alaghe dashtan ke eteraz daresh nahoftas yani manzooram oon rapiye ke hichkas ya jadidan shahin najafi anjam midan albate shahin najafi vaghean alan ba in 4 ahange jadidesh dare tavajohe hamaro nesbat be khodesh jalb mikone vaghean dare rap mikone hala man 2roste inkare nistam amma matlabam in bood ke ey kash hame ye kam bishtar be jameamoon tavajoh mikardan vaghean darim khodemoon ro gool mizanim ke are maha adamaye khoobi hastim kojamoon khoobe?han inke too khiyaboon vaghti rah miri yeki hamchin negat mikone engar doshmaneshi va mosallame ke in negah az chi sarcheshme migire az oghde are vaghean hameye ma irooniya oghdei hastim hamamoon ye noi oghde darim dar akhar mikham begam ke ma javoona age be rap alaghe neshoon midim bare ine ke dare harfe delemoon ro mizane harfi ke shayad salha too dele kheyliya boode vaghean inja ghanoon ghanoone jangale nabayad khodemoon ro gool bezanim amma mitoonim cheshemoon ro rooye hameye moshkelat bebandim va be rahati begim ma irani hastim va eftekhar mikonim che eftekhari?han?vaghean alan irani boodan eftekhar dare?

-- مهدی ، Jul 26, 2008 در ساعت 06:25 PM

سلام !
به نظر من رپ فارس سبک قشنگ و جدیدی هست که جوون ها ازش استقبال کردن و مسیولین به جای مخالفت باید از اهنگای با سبک رپ که از نظر محتوا و ... مشکل نداره مجوز بدن .

-- iهستی ، Dec 25, 2008 در ساعت 06:25 PM

اصلا رپ واسه آدماي بي كاري مثل خودمه...

-- الغبئئذتنتنظطنتاتزرلاط ، Jan 7, 2009 در ساعت 06:25 PM

تو ایران اصلا فرهنگ رپ وجود نداره تمام رپرها با دیس کردن هم دیگه میان بالا در صورتی که ما باید دست به دست هم بدیم تا بتونیم رپ رو ارتقا بدیم و به ملت ایران بفهمونیم ما یه زمانی باید دستخوش ایندگان بشیم و اسم ما رپرهای قدیمی جاودان بمون ما این نوع موسیقی رو از غرب دزدیدیم ولی حالا زدیم رو دست اونها اما باید هماهنگ باشیم همیشه پشت هم باشیم تا کسی نتونه رپ رو از ما بگیره خدا وکیلی تا حالا چند بار به خاطر رپ به دادگاه رفتید چه قدر بدبختی کشیدید پس بیایم با هم دیگه رپ رو پایدار کنیم به جای اینکه دیس به هم دیگه بدید فیت بدید و به دنیا بفهمونید که ما بزرگترین هنرمندان جهان هستیم. من تو اهواز رپ میکنم ولی خدا وکیلی به کسی دیس ندادم اما خیلی ها من رو دیس کردند ولی من همچنان شاخ خوزستان هستم پس با دیس کردن به جای نمیرسیم.

-- hekmat ، Feb 4, 2009 در ساعت 06:25 PM

خیلی بده جمش کن بابا

-- ساسی مانکن ، Aug 1, 2009 در ساعت 06:25 PM