خلاقيت در چارچوب

گزارش را از «اين‌جا» بشنويد.

"شب‌های بخارا"، این‌بار رنگ و بوی دیگری داشت. شبی که به پاس عمری تلاش و فعالیت هنری فردی برگزار شد که به گفته‌ی دوستداران و شاگردان وی، یکی از تأثیرگذارترین موسیقی‌دانان و آهنگسازان کشور است: مهندس همایون خرم.

شب بزرگداشت همایون خرم

سالن‌های بتهوون و ناصری خانه‌ی هنرمندان، مملو از جمعیت بود. پیشکسوتان، اساتید، دانشجویان و هنرجویان رشته‌ی موسیقی، همه و همه در بزرگداشت استاد همایون خرم شرکت کرده بودند تا پیوند سه نسل از نسل‌های موسیقی، بیش از پیش به چشم آید.

اين بزرگداشت عصر روز دوشنبه هفدهم اردیبهشت‌ماه در ساعت 5:30 دقيقه با سخنان علي دهباشي آغاز شد. دهباشي ضمن سپاس از استادان موسيقی ايران از جمله معينی‌كرمانشاهی، محمد سرير و ديگر استادان و هنردوستان گفت: استاد ارجمند، جناب آقای همايون خرم، جنابعالی از تيرماه 1321 كه به حضور زنده‌ياد ابوالحسن صبا مشرف شديد و به فراگيری نوازندگی ويولن پرداختيد تا كنون اين راه را به‌رغم دشواری‌‌هايش ادامه داده‌ايد. در اين پنجاه سال، موسيقی ايران مفتخر به حضور شما و آثارتان بوده است.

علی دهباشی

سردبير مجله‌ی بخارا افزود: از نخستین جمعه‌ی تيرماه 1325 كه برای اولين بار صدای ويولن شما از راديو شنيده شد، بيش از نيم قرن می‌‌گذرد و پيام انسانی هنر شما هنوز با قدرت و توان اوليه بدون وقفه شنيده می‌‌شود.
دهباشی اضافه كرد: كارنامه‌ی زرين شما كه به بيش از هشتصد اثر رسيده است جنابعالی را در شرايطی قرار داده كه دوستداران هنر و موسيقی ايران چشم به دستاوردها و تجربيات بسيار گرانقدر و يگانه‌ی شما دوخته است و خوشبختانه جنابعالی هيچ‌گاه در اين زمينه دريغ نكرديد. امشب سه نسل از همكاران، دانشجويان و دوستداران هنر و شخصيت والای انسانی شما گرد هم آمدند تا به جنابعالی بگويند كه بهره‌مند از هنر شما بوده ولی ناسپاس نبوده‌اند.

پس از مقدمه‌ی علی دهباشی، فيلمی مستند از اين استاد موسيقی ايران به نمايش درآمد و سپس دکتر محمد سرير به سخنرانی پرداخت. آقای سریر با اشاره به اهمیت نظم فکری در حوزه‌ی موسیقی، یکی از خصوصیات مهم استاد خرم را نگاه علمی وی به موسیقی دانست و خاطرنشان کرد: وقتی ما به تاریخ موسیقی خودمان نگاه می‌کنیم، می‌بینیم افراد اندکی را می‌توانیم نام ببریم که از گذشته‌ها حضوری مؤثر داشته‌اند و توانسته‌اند بمانند و این ماندگاری در حقیقت شأن و طراوت آثارشان را نشان می‌دهد و اینکه چه جایگاهی ازنظر عیار هنری در پهنه‌ی هنر کشور به خود اختصاص داده است. جایگاه استاد همایون خرم در موسیقی ملی ایران به هرحال زوایای مختلفی دارد؛ منشوری است از ظرفیت‌ها و توانایی‌هایی که لازم است با نگاه تحلیلی نسبت به پایگاه و جایگاه فرهنگی هنری در آثار ایشان بپردازیم.

محمد سریر

وی افزود: آثار استاد خرم در قالب انگاره‌های موسیقی شرق و در موسیقی ما که موسیقی ردیف- دستگاهی است قرار دارد؛ یعنی آن ریشه‌ها و منبع اصلی خلق موسیقی ما هست که در حقیقت انگاره‌ها و چارچوب‌هایی است که ما آن چارچوب‌ها را گوشه می‌نامیم و این گوشه‌ها در دستگاه‌ها دسته‌بندی می‌شوند. بسیار مشکل است که بتوانید خلاقیت‌هایی داشته باشید در همین قالب‌ها، یعنی شما قالب را دارید و می‌خواهند که در این قالب و در همان گوشه یک کار تازه‌ای خلق کنید. یعنی شما از آن قالب خارج نشوید ولی بداعتی را بوجود بیاورید و خلق بکنید که طی چند هزار سال گذشته خلق نشده است.
این یک بخش ازفلسفه و آن رمز ماندگاری آثار آهنگسازان ممتاز از جمله استاد همایون خرم است. در حقیقت ضمن به اصطلاح وفاداری به آن انگاره‌ها که اساس حفظ هویت موسیقی ملی ما هست در حقیقت این خلاقیت‌ها شکل گرفته و ظهور پیدا کرده و می‌بینیم که در نسل‌ها باقی مانده است. این یک وجه بسیار مهم از نظر پایه‌های موسیقی ملی ما است که حفظ آن حائز اهمیت است.

استاد همایون خرم

سرير تصريح کرد: وجه دیگری که از آثار استاد خرم و بخصوص در موسیقی کلامی بسیار مهم است، خواننده‌محوری است. بسیاری ازآثار موسیقی ما به علت اینکه خواننده‌ی خاصی آن را خوانده است در جایی مورد توجه قرار گرفته و بعد هم تمام شده است. چون آن خواننده خوانده است، چون توجه ما معطوف به آن خواننده بوده است.

پس از سخنرانی سرير، بابک شهرکی و سامان احتشامی (به‌ترتیب با ویولن و پیانو) قطعاتی از استاد همايون خرم را اجرا كردند كه با استقبال پرشور حاضرين روبرو شد. بابک شهرکی که از شاگردان قدیمی استاد خرم است، پیش از اجرا به بیان خاطراتی از فراگیری موسیقی نزد استاد پرداخت.
پس از آن پيام تصویری تورج نگهبان در فيلمی كوتاه پخش شد كه در اين پيام، تورج نگهبان از استاد همايون خرم به عنوان چهره‌ی هميشه ماندگار و پايدار موسيقی ايران ياد كرد.

بابک شهرکی

سخنران بعدی این مراسم، سیدعلیرضا میرعلی‌نقی، محقق و پژوهشگر موسیقی، بود. میرعلی‌نقی در توصيف موسيقی و هنر همايون خرم گفت: نام بلند همایون خرم در کنار منظومه‌ای از نام‌های ماندگار، همیشه در حافظه‌ی موسیقی معاصر ما خواهد ماند. منظومه‌ای از ملودی‌سازان خلاق و بااستعداد، مهدی خالدی، علی تجویدی، مجید وفادار، حبیب‌الله بدیعی، پرویز یاحقی و انوشیروان روحانی. این هنرمندان، جملگی، هم بااستعداد بوده‌اند و هم استاد دیده، و با موسیقی ایرانی رابطه‌ای عمیق و لطیف داشته‌اند. آفریننده‌ی فرم‌ها، فضاها و حالت‌های موسیقی خود بوده و از کسی تقلید نکرده‌اند‌. نه تابع نعل‌به‌نعل ردیف بوده‌اند، نه از روی آهنگ‌های محلی اثری ساخته‌اند و نه مجذوب فرهنگ موسیقی غرب شده‌اند. مفهوم حقیقی ایرانیت معاصر را باید در موسیقی‌هایی که این هنرمندان ساخته‌اند، جست‌وجو کرد.

در بخش بعدی این مراسم، گروه رهروان عشق به رهبری علیرضا چراغچی قطعات «سرگشته» و «موج آتش» از ساخته‌های استاد خرم را اجرا كردند که با استقبال شدید حضار مواجه شد.

گروه «رهروان عشق» به اجرای قطعاتی از استاد همایون خرم پرداختند

در بخش پایانی مراسم استاد همایون خرم در سخنان کوتاه خود با اشاره به اینکه تنها پیوند دهنده‌ی نسل‌های مختلف، «هنر» است، به بیان خاطره‌ای در این زمينه پرداخت. وی در ادامه از عشق خود به موسيقی و اميدش به جوانان و نسل امروز ايران در ادامه‌ی راه عاشقان هنر اصيل و ماندگار با استمداد از عشق و با اتكا به معرفت سخن گفت.
آقای خرم ضمن تشکر از برگزارکنندگان مراسم، ابراز امیدواری کرد که چنین برنامه‌هايی برای دیگر پیشکسوتان هنری نیز برگزار شود.