چرا زنان بیشتر عمر می‌کنند؟

ونداد زمانی

دکتر زیست‌شناس و نویسنده‌ی کتاب «چگونه انسان پیر می‌شود؟» در مقاله‌ی علمی جدیدی که برای مجله‌ی امریکایی «دانشمند» نوشته است مدعی شده است که زنان نه‌تنها بیشتر از مردان عمر می‌کنند بلکه به لحاظ فیزیکی از مردان قوی‌تر هستند. او می‌گوید مردانی که از هورمون تستسترون بیشتری برخوردار هستند طول عمر کمتری خواهند داشت و به طور ضمنی مطرح می‌کند که «اخته» کردن حدود ۱۴ سال به عمر مردان اضافه خواهد کرد.‌

آقای کرِک‌وود برای تشریح ادعاهای جنجالی‌اش، مقاله‌اش را با مقدمه‌ای طولانی شروع می‌کند. او بعد از مطرح کردن موضوع مورد بحث، نگاهی به ضرورت‌های تکاملی درباره‌ی اندازه‌ی طول عمر حیوانات و انسان دارد. بعد از آن به تفاوتی که ضرورت‌های زیستی برای زنان و مردان به شکل متفاوت ایجاد کرده است می‌پردازد و در پایان به برتری فیزیکی و قابلیت ماندگاری و ترمیم‌پذیری بدن زنان اشاره می‌کند.

او معتقد است اگر هنوز مردانی هستند که فکر می‌کنند زنان جنس ضعیف‌تری هستند باید بدانند که از قافله‌ی واقعیت‌های علمی عقب مانده‌اند. مردان شاید در مسابقات ورزشی سریع‌تر از زنان بدوند و وزنه‌ی سنگین‌تری را بردارند ولی زنان در مسابقه‌ی طول عمر، گوی سبقت را از مردان ربوده‌اند.

دکتر کرِک‌وود که مدیر انستیتوی سالخوردگی و سلامت دانشگاه نیوکاسل انگلیس نیز هست، دلایل مرسومی را که در اذعان عمومی برای طول عمر کمتر مردان وجود دارد زیر سئوال می‌برد. فشار روحی‌-روانی که مردان در زندگی تجربه می‌کنند، عدم رعایت بهداشت تغذیه و مصرفِ بیشتر نوشیدنی‌های الکلی و دخانیات، از جمله دلایلی است که برای توجیه طول عمر کمتر مردان مطرح می‌شود.

نگاهی به سایر موجودات و مقایسه‌ی طول عمر دو جنس مخالف، حکایت از آن دارد که بالا بودن طول عمر در حیوانات نیز به جنس مونث اختصاص یافته است. تشابه و عمومیت داشتن این پدیده نشان‌دهنده‌ی این واقعیت است که عوامل و توجیهات اجتماعی که برای طول عمر کوتاه‌تر مردان مطرح می‌شود با وجود تأثیرات کوتاه‌مدت، از پایه‌ی علمی زیست‌شناسانه برخوردار نیست.

دکتر کرک‌وود برای توضیح دلایل تکاملی پدیده‌ی فوق به بررسی‌های دانشمندان درباره‌ی پیری و سالخوردگی اشاره می‌کند. او می‌گوید که نقص تدریجی در ساختمان دی. ان.ای، زوال تدریجی ملکول‌های پروتئینی و به هم خوردن سیستم فعل و انفعالات شیمیایی و هورمونی باعث می‌شود که بدن انسان به آرامی از حالت طبیعی و کامل خود خارج ‌شود.

شرط اصلی سالم و جوان ماندن و به عبارتی طول عمر بیشتر در قدرت برابری است که بدن را قادر می‌سازد با سرعت تمام به بازسازی قابلیت‌های از‌دست‌رفته بپردازد و تعادل بین رشد و رکود در بدن را حفظ کند. اما افزایش اشتباه‌ها و انباشت نقیصه‌های فیزیکی که به تدریج علائم پیری را در بدن انسان نمودار می‌سازد در ادامه با شتابی بیشتر به اختلالِ کارخانه‌ی بدن می‌انجامد. اختلالی که مهم‌ترین دستاورد ناگوار آن، از دست دادن توان بازسازی سلول‌های از‌کار‌افتاده است، فرایندی که در نهایت باعث ایست کامل رشد بدن و غلبه‌ی کامل رکود (مرگ) می‌شود.

سئوال اصلی‌ای که به ذهن می‌رسد این است که چرا بدن موجودات بویژه انسان، دقت و توجه بیشتری برای ترمیم و بازسازی ساختمان حیاتی خویش به خرج نداده است؟ دانشمندانی که در پی عملی ساختن تئوری عمر جاودانه هستند بر این باورند که در آینده‌ی نزدیک بشر قادر خواهد شد بر سرعت ترمیم و بازسازی بدن به شکل خارق‌العاده‌ای بیافزاید و تعادل بین رشد و رکود را برای همیشه حفظ کند.

به نظر دکتر کرک‌وود، در آغاز پیدایش و شکل‌گیری هر نوع موجودی ضرورت‌های تکاملی به گونه‌ای تقسیم می‌شود که ارجحیت‌های مناسب دوران فوق را مد نظر قرار می‌دهد. برای نمونه برای انسان اولیه که همیشه در خطر شکار شدن و تهدید مرگبار عوامل زیستی بوده است متابولیسم بدن و نقشه‌ی ترتیب‌داده‌شده برای حفظ حیات ناچار بوده است که توجه و انرژی اصلی را بر تکرار و انتقال نسل معطوف سازد.

برای انسانی که خطرات زندگی بدوی، او را هر لحظه در مخاطره‌ای مرگبار قرار می‌داده، بهترین انتخاب طبیعی اهمیت دادن به جوان‌ترین حالت فیزیکی بوده است. سنی که در عمل بهترین وضعیت برای انتقال ژن و تکرار صیانت ذات را فراهم می‌کرده است. به عبارتی، بر اساس ضرورت‌ها و طبق امکانات زیستی و تنازع بقا، تکامل فیزیکی بشر به این نتیجه‌ رسیده که در ساختمان دی. ان. ای خود به ترمیم، بازسازی و ماندگاری سلول‌های مختل‌شده در سال‌های بعد از جوانی بهای زیادی ندهد.

دکتر کرک‌وود برای اثبات ادعاهای خود دست به تحقیقات آزمایشگاهی و میدانی نیز زده است. او نشان داده است که موجوداتی نظیر لاک‌پشت که عمر طولانی‌تری دارند نسبت به حیواناتی چون موش که عمر کوتاه‌تری دارند، از سیستم ترمیم و تعمیر درونی بهتری برخوردار هستند. حیواناتی که عمر بیشتری دارند معمولاً از توانایی خاصی نظیر بزرگ بودن، باهوش‌تر بودن و یا قدرت تطبیق نیز برخوردار هستند، نظیر خفاش و پرندگان که از عضو تکامل‌یافته‌ای چول بال و پرواز استفاده می‌کنند.

نکته‌ی مهمی که در مشاهدات دکتر کرک‌وود جلب توجه می‌کند این است که حیوانات با عمر طولانی‌تر، به دلیل توانایی‌ها و برتری‌های مخصوص خود این فرصت را به بدن خود داده‌اند که با اطمینان بیشتری زندگی کنند و همه‌ی توجه‌شان به تکرار سراسیمه‌ی نسل خودشان معطوف نشود. به تعبیر دیگر، حیواناتی که عمر کوتاه‌تری دارند احساس یکبار‌مصرف‌بودن می‌کنند و سرآسیمه و شتابزده همه‌ی انرژی خود را در یک هدف جمع‌ می‌کنند. آنها می‌خواهند هرچه زودتر و سریع‌تر یک کپی از خود به جای‌بگذارند چون خطر «مردن» را به‌خوبی حس می‌کنند.

از نظر دکتر کرک‌وود، زنان از طول عمر بیشتری برخوردارند چون وظیفه‌ی بارداری و نگهداری از فرزند برای سال‌های متمادی، ضرورتاً باعث برتری جسمی زنان شده است تا بتوانند از قدرت ترمیم و بازسازی بهتری برخوردار باشند. مقدمه‌ی طولانی مقاله‌ بی‌دلیل نبوده چون نویسنده‌ی مقاله ادعای مهمی را مد نظر داشته است. دکتر کرک وود اذعان می‌کند که مردان عملاً بعد از پیوند زناشویی و تکرار نسل، خاصیت حیاتی خود را از دست‌ می‌دهند.

ادعای بهت‌برانگیز دیگری که این دکتر زیست‌شناس و مدیر انستیتوی سالخوردگی و سلامت دانشگاه نیوکاسل انگلیس ابراز می‌کند این است که مردانی که از هورمون تستسترون بیشتری برخوردار هستند طول عمر کمتری خواهند داشت. او مدعی است که اخته کردن باعث افزایش طول عمر مردان خواهد شد. او برای اثبات نظر خود به تحقیقاتی استناد می‌کند که درباره‌ی ‌«خواجه‌ها» صورت گرفته است.

در کنار باورهای عمومی و تاریخی درباره‌ی طول عمر بیشتری که به خواجه‌ها نسبت داده شده است و همسو با مشاهدات روزمره‌ی افرادی که با حیوانات خانگی نظیر سگ و گربه‌‌ی اخته شده، که طول عمر بیشتری نسبت به همنوعان طبیعی خود دارند، دکتر کرک‌وود به یک گزارش تحقیقاتی نیز استناد می‌کند که در تیمارستانی در شهر کانزاس تهیه شده‌ است.

در گزارش‌های‌ مربوط به صدها بیمار روانی اخته‌شده در تیمارستان شهر کانزاس مورد مهمی به شکل وسیع مشاهده و ثبت شده است. در گزارش مزبور آمده است که بیماران روانی اخته‌شده به طور متوسط ۱۴ سال بیشتر از دیگران عمر کرده‌اند. دکتر کرک‌وود با این وجود در پایان مقاله با حالتی طنز‌گونه اقرار می‌کند که مردان برای داشتن زندگی طولانی‌تر تن به اخته شدن نخواهند داد.