بررسی تاثیر سونامی بر سواحل ایران

بیژن روحانی

آیا احتمال بروز سونامی در خلیج فارس وجود دارد؟ سازمان جهانی یونسکو و موسسه‌ی ملی اقیانوس‌شناسی کارگاه مشترکی را به منظور بررسی احتمال وقوع سونامی در خلیج فارس و تاثیرات آن بر سواحل ایران در چابهار و منطقه‌ی جاسك و میناب برگزار کرده‌اند. به گفته‌ی متخصصان گرچه احتمال وقوع سونامی در خلیج فارس کم است، اما در صورت وقوع می‌تواند خسارت‌های فراوانی به سواحل دریای عمان وارد کند.

به گزارش فارس، وحید چگینی رئیس «موسسه‌ی ملی اقیانوس‌شناسی» از وقوع یک سونامی در سال ۱۹۸۰در منطقه‌ی جاسک خبر داده که آسیب‌های فراوانی به جزیره‌ی هرمز وارد کرده و تلفات جانی نیز در بر داشته است.هم‌چنین اكو یولیانتو از مؤسسه‌ی تحقیقات جغرافیای اقیانوس در اندونزی که در این خصوص تحقیقاتی کرده است می‌گوید این طوفان‌ها دوره‌ای هستند و بازمی‌گردند و به همین دلیل مطالعه‌ی آنها اهمیت زیادی دارد و با شناخت این طوفان‌ها می‌توان خسارات احتمالی را كاهش داد.

کارپاه مشترک یونسکو و موسسه ملی اقیانوس‌شناسی

به همین منظور و به قصد کسب اطلاعات از سونامی‌ها و طوفان‌های سهمگین در گذشته، از غرب تا شرق منطقه‌ی چابهار تا نزدیكی مرز پاكستان مورد مطالعه قرار گرفته است و در این مطالعات با اهالی مسن منطقه مصاحبه‌های مختلفی انجام شده و از رسوب‌ها و سنگ‌های سواحل نمونه‌گیری به عمل آمده است.به گفته‌ی رئیس مرکز اقیانوس‌شناسی گرچه قرار بود این مطالعات به طور همزمان در ایران و پاکستان انجام شود اما به دلیل شرایط خاص پاكستان و هم‌چنین وقوع سیل در این كشور، این مطالعات فقط به ایران محدود مانده است، اما مطالعات در سواحل ایران نشان داده که سونامی سال ۱۹۴۵نیز روی سواحل ایران تاثیرات بسیار مخربی برجای گذاشته است.

به گفته‌ی محققان و اقیانوس‌شناسان، گسل بزرگی در قسمت شمال غربی اقیانوس هند و در نزدیكی سواحل ایران، پاكستان وهند به نام «گسل مکران» وجود دارد که در گذشته فعال و موجب وقوع سونامی شده است. این گسل احتمال دارد بازهم در آینده فعال شود. گرچه احتمال وقوع سونامی در خلیج فارس به دلیل عمق کم آن بسیار اندک است، اما فعال شدن «گسل مکران» می‌تواند تاثیرات جدی بر سواحل ایران نیز برجای گذارد. به همین دلیل رئیس موسسه‌ی ملی اقیانوس‌شناسی ایران معتقد است تاسیس مرکزی برای هشدار در مورد سونامی ضرورت دارد.

به گفته‌ی او بودجه‌ی مورد نیاز برای این فعالیت‌ها و آغاز تحقیقات ۲۰ میلیارد تومان است که هنور تامین نشده اما با توجه به مخاطرات دریایی در کشور و فعالیت‌های کشورهای همسایه در راه‌اندازی این مراکز، لازم است تا توجه بیشتری نسبت به این تحقیقات صورت گیرد.

تداوم فاجعه‌ی زیست محیطی در تالاب هامون

تالاب هامون، یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌ها در جنوب شرقی ایران، هم‌چنان با شرایط بحرانی روبه‌رو است. اکنون هیچ آبی به هامون وارد نمی‌شود و این تالاب کاملاً خشک است.به گفته‌ی تورج همتی، مدیرکل محیط زیست استان سیستان و بلوچستان، دریاچه‌ی هامون بیش از یک دهه است که با این مشکل روبه‌رو است و تنها با بارندگی در ارتفاعات هندوکش و افغانستان مشکل آن حل می‌شود. افزایش برداشت آب از رودخانه‌ی هیرمند توسط افغانستان نیز در بحران تالاب هامون موثر بوده است.

در حالی که دریاچه‌ی هامون و تعدادی دیگر از تالاب‌ها و دریاچه‌های ایران با بحران‌های متعددی روبه‌رو هستند، کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست از لزوم تدوین طرح مدیریت جامع برای این تلاب‌ها سخن می‌گویند.به گفته‌ی مرتضی فرید، سرپرست دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق در سازمان حفاظت محیط زیست، هنوز برنامه‌ی جامع مدیریتی تالاب هامون تصویب نشده و طرح مطالعاتی و تحقیقاتی آن در دست بررسی است.

تالاب هامون خشک شده است

به گفته‌ی این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست، از آنجا که بخش‌هایی از طرح مطالعاتی و تحقیقاتی تالاب هامون دارای مشکلات جدی بود این طرح هم اکنون در حال بازنگری است. این در حالی است که طی حداقل دهه‌ی اخیر تالاب هامون با مشکل کم آبی و خشکی روبه‌رو بوده است.

خشک شدن تالاب هامون مشکلات مهم زیست محیطی، بهداشتی و اقتصادی را در منطقه‌ی سیستان و بلوچستان در پی داشته است. از بین رفتن اقتصادهای کوچک محلی، انتشار ذرات گرد و غبار در هوا و هم‌چنین نابودی زیستگاه جانداران مختلف تنها بخشی از این آسیب‌های گسترده به شمار می‌آید. به گفته‌ی مسئولان سازمان محیط زیست در استان سیستان و بلوچستان، مهاجرت پرندگان به این منطقه نیز به دلیل خشک شدن هامون به شدت کاهش پیدا کرده است.

در گذشته حدود ۱۸۶گونه از پرندگان به این منطقه مهاجرت می‌کردند که اکنون به طرز چشمگیری از تعداد آنان کاسته شده است.دریاچه‌ی هامون و کوه خواجه در کنار یکدیگر به جز ارزش‌های طبیعی و زیست محیطی دارای ارزش‌های تاریخی و فرهنگی نیز هستند. بر فراز کوه خواجه که هنگام پرآبی دریاچه‌ی هامون مانند جزیره‌ای در وسط آن قرار می‌گیرد آثاری از دوران اشکانی و ساسانی وجود دارد. دریاچه‌ی هامون نیز در باور زرتشتیان از مکان‌های مقدس و دارای ارزش آیینی بوده است.