فاضلاب تهران در پیچ و خم سیاست

بیژن روحانی

بانک جهانی با درخواست وام ٣٠٠ میلیون دلاری ایران برای توسعه و تکمیل شبکه‌ی فاضلاب شهر تهران مخالفت کرده است. به گفته‌ی مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، امکان دارد بانک توسعه‌ی اسلامی نیز زیر فشارهای سیاسی با درخواست وام ایران موافقت نکند.

ایران پیش از این برای توسعه‌ی شبکه‌ی فاضلاب در شهرهای مختلف و به ویژه تهران از بانک جهانی وام دریافت کرده بود. ایجاد شبکه‌ی کارآمد و بهداشتی دفع فاضلاب در کلان‌شهر تهران وشهرهای این استان یکی از ضرورت‌های مهم زیست‌محیطی طی دهه‌های گذشته بوده است، اما تاکنون تنها هفده درصد از جمعیت شهرهای استان تهران تحت پوشش شبکه‌ی فاضلاب قرار دارد.

اختلاف‌ سیاسی میان ایران و غرب، اکنون آثار خود را بر بخش‌های مختلف آشکار کرده است. تأثیر تحریم‌ها و فشارهای سیاسی، نه فقط بخش‌هایی مانند انرژی، حمل و نقل و بانکداری را هدف قرار داده است، بلکه بر سلامت زندگی شهری و محیط زیست نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد. بانک جهانی با درخواست وام ٣٠٠ میلیون ‌دلاری ایران برای تکمیل و توسعه‌ی شبکه‌ی فاضلاب تهران مخالفت کرده است.

مهدی ثمره هاشمی، مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، با اعلام این خبر گفت: «سایه افكندن فضای سیاسی بر پیكره‌ی بانك جهانی باعث شده تا برخی اعضای این بانک برای پرداخت وام به پروژه‌های فاضلاب در ایران مانع‌تراشی كنند.» ثمره هاشمی در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس در خصوص امکان دریافت وام از بانک توسعه اسلامی نیز اعلام کرد که این بانک هم دارای محدودیت‌هایی است و اینگونه نیست که ایران هر میزان وامی که درخواست کند، آنها در اختیارش بگذارند.

بانک جهانی با اعطای وام به شبکه‌ی فاضلاب تهران مخالفت کرده است.

با این حال به گفته‌ی مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، ایران با بانک توسعه اسلامی نیز مذاکراتی کرده است، اما برای دریافت وام باید مطالعات جامع انجام شود تا به مرحله‌ی اجرا درآید. به گفته‌ی مهدی ثمره هاشمی، بانک توسعه اسلامی نیز تحت تاثیر بانک جهانی، مسائل سیاسی و فشار ناشی از تحریم‌ها علیه ایران قرار دارد و ممکن است برای وام دادن به ایران موانعی ایجاد کند. ایجاد شبکه‌ی کارآمد دفع فاضلاب در کلان‌شهر تهران، یکی از ضرورت‌های مهم شهری و زیست‌محیطی طی دهه‌های گذشته بوده است.

پیش از این فاضلاب تهران از طریق چاه‌های جذبی دفع می‌شد؛ روشی که آلودگی‌های زیادی برای سفره‌های آب زیرزمینی به همراه داشت. با افزایش جمعیت تهران و احداث شبکه‌ی انتقال آب از سدهای کرج، لتیان و لار به شهر و افزایش میزان چرخه‌ی آب، سطح آب‌های زیرزمینی در تهران بالا آمد و در بعضی مناطق شهر با فاضلاب مخلوط شد. از سال ١٣٥٠ خورشیدی، مطالعات برای احداث شبکه‌ی فاضلاب در تهران توسط برنامه‌ی عمرانی سازمان ملل متحد (UNDP) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) آغاز شد.

مرحله‌ی اول مطالعات در سال ١٣٥٦خاتمه یافت، اما پس از آن ادامه‌ی طرح با چندسال وقفه مواجه شد تا این که در سال ١٣٦٤ مطالعات دوباره آغاز شد. پس از آن و در سال ١٣٧٤ شرکت فاضلاب تهران به ثبت رسید و مسئولیت طراحی، اجرا و بهره‌برداری از شبکه و تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در این شهر را بر عهده گرفت. ایران برای تکمیل پروژه‌های آب و فاضلاب خود در شهرهای مختلف تاکنون توانسته است از محل بانک جهانی مبلغی در حدود ٦٥٠ میلیون یورو وام بگیرد.

از این مبلغ چیزی در حدود ١٤٥ میلیون دلار برای راه‌اندازی و تکمیل شبکه‌ی فاضلاب تهران هزینه شده است. از محل جذب وام بانك جهاني، چهار مدل تصفيه‌خانه‌ی فاضلاب برای تهران طراحي شده كه تاكنون دو مدل آن به اتمام رسيده و مورد بهره‌برداري قرار گرفته و دو مدل ديگر نیز تا آذرماه سال‌جاری به بهره‌برداري می‌رسد. هر كدام از اين واحدها جمعيتی حدود ٥٢٥ هزار نفر را تحت پوشش قرار مي‌دهد كه در مجموع دوميليون و ١٠٠ هزار نفر به این شبکه خواهند پیوست.

به گفته مهدی ثمره هاشمی، برای تکمیل فاضلاب تهران، ایران دوباره دوبرابر مبلغ پیشین از بانک جهانی درخواست وام کرده بود که اکنون با این درخواست به دلیل شرایط موجود سیاسی موافقت نشده است. مطابق برآوردها، تکمیل شبکه‌ی فاضلاب تهران در نهایت پنج هزار میلیارد تومان بودجه نیاز خواهد داشت. شرکت فاضلاب تهران در حال حاضر دارای ١٧٠ هزار مشترک است که این تعداد مشترک تنها در حدود هفده درصد جمعیت شهرهای استان تهران را پوشش می‌دهد.

تصفیه خانه‌ای در تهران

شرکت فاضلاب تهران هدف خود را ارتقای ساختار جمع‌آوری و دفع فاضلاب برای یازده میلیون نفر اعلام کرده است. پیش از این محمد هادی حیدرزاده، مشاور شهرداری تهران اعلام کرده بود شبکه‌ی فاضلاب تهران در فهرست ده کلان‌شهر آخر دنیا قرار دارد و با روند فعلی تکمیل این شبکه، حداقل به ده سال زمان نیاز خواهد داشت. تأخیر در تکمیل شبکه‌ی فاضلاب تهران، منشا بسیاری از آلودگی‌ها در منابع آبی این شهر است.