قاچاق حیوانات

بیژن روحانی

جاسازی یک توله‌ببر دو ماهه در چمدان مسافری از تایلند به مقصد ایران در هفته‌ی گذشته، باز هم بحث مهم قاچاق حیوانات در سراسر دنیا را در کانون توجه قرار داد. سالانه صدها هزار گونه‌ی کمیاب و یا در حال انقراض از مناطق مختلف دنیا توسط قاچاقچیان به کشورها و یا حتی قاره‌های دیگر منتقل می‌شود و به فروش می‌رسد.

سود فراوان این کار غیر قانونی باعث شکل‌گیری شبکه‌های زنده‌گیری و قاچاق حیوانات شده است. معاهده‌ی جهانی سال ۱۹۷۳ در خصوص تجارت گونه‌های کمیاب، به شدت نسبت به خطرات قاچاق و انتقال غیر قانونی حیوانات هشدار می‌دهد.

توله‌ببر دو ماهه در چمدان مسافری به مقصد ایران کشف شد.

سلاح، مواد مخدر، عتیقه و آثار هنری؛ اینها شاید فهرست اقلامی باشد که در مرکز توجه قاچاقچیان بین‌المللی قرار دارد، اما به این فهرست شناخته شده باید حتماً نام موجودات زنده را نیز افزود: قاچاق انسان و قاچاق حیوانات.

مطابق آمار موجود، قاچاق انسان که به قصد بهره‌کشی، کار اجباری و تن فروشی انجام می‌شود بعد از قاچاق مواد مخدر به همراه قاچاق اسلحه، بزرگ‌ترین تجارت غیر قانونی دنیاست. تخیمن زده‌ می‌شود درآمد قاچاق انسان سالانه رقمی در حدود پنج میلیارد دلار باشد. قربانیان این تجارت آلوده را اکثراً کودکان و زنان تشکیل می‌دهند. طبق برآوردهای سازمان ملل متحد، حدود دو و نیم میلیون نفر در دنیا به طور غیر قانونی توسط قاچاقچیان به نقاط دیگر منتقل شده و مورد سوء استفاده قرار گرفته‌اند.

قاچاق حیوانات در دنیا اما گرچه بازاری به گستردگی قاچاق سلاح، مواد مخدر و انسان ندارد، ولی یکی از عوامل مهم نابودی گونه‌های کمیاب و در حال انقراض است.

هفته‌ی گذشته یک ببر کوچک که به زور در چمدان جاسازی شده بود و قرار بود از تایلند به ایران برود، تیتر مهم بسیاری از رسانه‌های جهان بود. پلیس فرودگاه بانکوک در چمدان یک زن سی‌ویک ساله، توله‌ببر دوماهه‌ای را یافت. این زن قرار بود به هواپیمایی به مقصد تهران سوار شود اما با عبور چمدانش از زیر دستگاه اشعه‌ی ایکس، ماموران پی به وجود یک موجود زنده در کنار یک عروسک بردند. احتمال دارد این زن به جرم قاچاق غیر قانونی ببر به حدود چهارسال زندان محکوم شود.

ببری که در اثر شرایط نامناسب به هنگام قاچاق از تایلند کشته شده است.

این اما نخستین باری نبود که مسافر یک پرواز بین‌المللی سعی داشت یک حیوان کمیاب را به طور مخفیانه با خود به داخل هواپیما ببرد. در سال ۲۰۰۷مسافران پرواز پرو به نیویورک متوجه «مارموست» یا نوعی میمون بسیار کوچک با دمی بلند شدند که از درون کلاه بزرگی بیرون آمده بود. یک مرد آمریکایی به راحتی این جاندار کوچک را در کلاه خود مخفی کرده و وارد هواپیما شده بود.

سال ۲۰۰۸نیز یک مرد بریتانیایی در فرودگاه ریودو ژانیروی برزیل با دو چمدان پر از عنکبوت و رطیل کمیاب دستگیر شد. در سال ۲۰۰۹نیز مردی به هنگام ورود از دوبی به فرودگاه ملبورن در استرالیا دستگیر شد. ماموران گمرک در پاچه‌ی شلوار او دو پرنده را یافتند که روزنامه پیچ شده و بین زیر شلواری و جوراب او قرار گرفته بودند. استرالیا قوانین بسیار سختگیرانه‌ای برای ورود جانداران زنده دارد.

پرندگانی که در پاچه‌ی شلوار جاسازی شده بودند در فرودگاه ملبورن کشف شدند.

همیشه اما مسافران خوش خیال و سنگدل نیستند که حیوانات کمیاب را در چمدان و زیر شلواری خود مخفی می‌کنند تا از این طریق یا پولی به جیب بزنند یا در خانه‌ی خود نگه‌شان دارند. از این مسافران خطرناک‌تر باندهای قاچاق حیوانات هستند که به طور نظام یافته، مانند قاچاقچیان سلاح و مواد مخدر در سرتاسر دنیا به شکار، زنده‌گیری و حمل و نقل غیرقانونی حیوانات می‌پردازند.

قاچاقچیان حیوانات در سراسر جهان معمولاً به دنبال شکار و انتقال غیر قانونی حیواناتی هستند که نسل آنها در معرض انقراض است. هم‌چنین حیواناتی که دارای خصوصیات کمیاب و یا استتثنایی هستند نیز به شدت مورد توجه این تاجران هستند. انواع و اقسام خزندگان، پرندگان مناطق استوایی، ببر و یوزپلنگ و میمون در خطر صید و انتقال غیر قانونی قرار دارند. تنها در ایتالیا سالانه حدود صد و ده هزار پرنده‌ی رنگارنگ که بیش‌ترشان از آمریکای جنوبی هستند به خانه‌ی مردم راه می‌یابند و یا هدیه داده می‌شوند.

جنگل‌های اکوادور، برزیل، بولیوی و کلمبیا و دیگر اکوسیستم‌های حساس و در معرض خطر مانند آمریکای مرکزی، مکزیک، آرژانیتن، جنگل‌های تایلند و نقاط دیگر مرکز اصلی قاچاق جانواران به اتحادیه‌ی اروپا و ایالات متحده‌ی آمریکاست؛ یعنی مکان‌هایی که تقاضای زیادی برای خرید پوست انواع خزندگان، طوطی‌های دم بلند، مارهای بوآ و پیتون و توله ببرهای کوچک وجود دارد.

ایران نیز محل مناسبی برای قاچاقچیان حیوانات و به خصوص پرندگان شکاری است. مشتریان این پرندگان بیش‌تر در کشورهای حاشیه‌ی جنوبی خلیج فارس قرار دارند و مبالغ گزافی برای تصاحب شاهین، قرقی، بالابان، بحری و عقاب می‌پردازند. پدیده‌ی زنده‌گیری و قاچاق پرندگان شکاری در برخی استان‌های ایران از جمله فارس، گلستان، گیلان، سمنان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و غیره دیده شده است.

قاچاق پرندگان شکاری از ایران به برخی کشورهای حاشیه‌ی خلیج فارس وجود دارد.

طبق آمار گارد اجرایی محیط زیست استان تهران، در سال گذشته تنها از این استان پانزده پرنده‌ی کمیاب شکاری کشف و ضبط شده است. کمیاب بودن این پرندگان در ایران و سود سرشاری که قاچاق آنها نصیب سوداگران می‌کند سبب شده است تا شبکه‌های قاچاق اقدام به استخدام افراد بومی برای شکار و زنده‌گیری این پرندگان کنند.

اداره کل محیط زیست استان سیستان و بلوچستان پیش از این خبر از کشف یک شبکه‌ی گسترده‌ی شکار و قاچاق پرندگان درشهرستان‌های پابهار و کنارک و در اطراف نوار ساحلی سیستان و بلوچستان داده بود. زیستگاه‌های ساحلی این استان هر سال زمستان، محل گذران پرندگانی است که از مناطق سردتر به این منطقه می‌آیند.

قاچاق گونه‌های کمیاب در دنیا تهدیدی بسیار جدی برای انقراض و نابودی این جانداران محسوب می‌شود. شرایط غیر اصولی زنده گیری و انتقال آنها نیز در بسیاری از موارد منجر به مرگ و از میان رفتن جاندار شده است. گاهی اوقات این جانوران باید از سراسر چند قاره عبور کنند تا به مقصد برسند؛ مسافرتی که در شرایط بسیار دشوار صورت می‌گیرد و آسیب‌های فراوانی را برای آنها به همراه دارد.

برای مقابله با این پدیده در سال ۱۹۷۳معاهده‌ی «تجارت بين‌المللی گونه‌های حيوانات و گياهان وحشي در معرض نابودی» به تصویب رسید و کشورهای مختلف جهان به آن پیوستند. هدف این معاهده که به معاهده‌ی CITES نیز معروف است، اطمينان از آن است كه تجارت حيوانات وحشی و گونه‌های گياهی ارزشمند و در خطر انقراض، بقای آنها را دستخوش تهديد نكند. تاکنون ۱۷۵کشور جهان به این معاهده پیوسته‌اند. ایران از سال ۱۳۵۵ آن را امضا کرده است. با اجرای اين معاهده، تجارت حيوانات و گياهان وحشي تبديل به موضوع فرامرزی شده‌است.