درگذشت یک روزنامه‌نگار پیشکسوت

الاهه نجفی

مسعود برزین روزنامه‌نگار و مورخ تاریخ روزنامه‌نگاری در ایران در سن نود سالگی در تهران درگذشت.
مسعود برزین در سال ۱۲۹۹ شمسی متولد شد. دبیرستان را در مدرسه‌ی «فیروز بهرام» به پایان رساند. دو سال در دانشكده حقوق تحصیل كرد و سپس به دانشكده ادبیات رفت و زبان انگلیسی را آموخت و از همان دوران فعالیت‌های مطبوعاتی را آغاز كرد و در جریان كنفرانس صلح پاریس به عنوان خبرنگار روزنامه‌ی «مهر ایران» شركت كرد.

مسعود برزین روزنامه‌نگار و مورخ تاریخ روزنامه‌نگاری در ایران

مسعود برزین پس از این واقعه‌ی تاریخی دو سالی را هم در مدرسه روزنامه‌نگاری به تحصیل پرداخت و با مدرك و نامه ستایش‌آمیز به ایران بازگشت و در روابط عمومی شركت نفت مشغول به كار شد. علاوه بر كار كردن در نشریات آن روز و سردبیری روزنامه، از بنیانگذران سندیكای مطبوعات ایران در سال‌های دهه‌ی ۴۰ بود.

مسعود برزین شیفته‌ی مطبوعات بود و به راستی که به مطبوعات عشق می‌ورزید، آن هم در کشوری مانند ایران که چه در سال‌های پیش از انقلاب و چه در سی سال گذشته، مطبوعات همواره حرفه‌ای نامطمئن بوده است. او خود درباره‌ی علاقه‌اش به مطبوعات چنین گفته است:

«...آقای ناطقی ناظم دبستان ادب، پشت مسجد سپهسالار، در سال ۱۳۱۱، مردی خشن ولی گاه مهربان بود. با یکی از همکلاسی‌ها که مثل من از روزنامه‌های آن زمان خوشش می‌آمد، یک مثلاً روزنامه به قطع کاغذهای A4 نوشتیم و به آن حاشیه‌ی رنگی اضافه کردیم و اسم آقای ناظم را به عنوان صاحب‌امتیاز و سردبیر نوشتیم.

روزنامه را با شوق و شعف بسیار نزد آقای ناطقی بردیم. آن را به حضور جناب آقای ناظم تقدیم کردیم و منتظر ماندیم تا به ستون‌های آن نگاه کند و ما را به شدت هر چه تمام‌تر تشویق كند. ولی او روزنامه را از میان جر داد و گفت بروید پی درس‌تان. این فضولیها به شماها نیامده.

چند سال بعد عشقم به روزنامه‌نگاری فقط در فکرم بود. تا اینکه بعد از مدتی نخستین مقاله‌ام در یک روزنامه منتشر شد. از ذوق روی پا بند نبودم. از میدان بهارستان تا خانه‌مان در خیابان عین‌الدوله دویدم تا روزنامه را به خواهرانم برسانم. شادی محیط خانواده اولین عامل تشویق به ادامه حیات مطبوعاتی‌ام بود.»

از مهم‌ترین آثار مسعود برزین «شناسنامه‌ی مطبوعات ایران» است. این کتاب از اندک آثار پژوهشی در تاریخ مطبوعات ایران است. با این حال اثر قابل اتکائی در روزگار ما به شمار نمی‌آید و برخلاف آنچه که می‌گویند، ایرادهایی به آن وارد است.

ناصرالدین پروین در یک مقاله‌ی پژوهشی که سال‌ها پیش در فصل‌نامه‌ی «ایران‌نامه» منتشر شده است، می‌نویسد:

«مسعودبرزین که پیش‌تر دو کتاب ارزنده در مورد مطبوعات ایران در سال های ۱۳۴۳تا ۱۳۵۳ و چند مقاله مفید دیگر درهمین زمینه به چاپ رسانده بود، در سال ۱۳۷۱ شناسنامه‌ی مطبوعات ایران از ۱۲۱۵ تا ۱۳۵۷شمسی را به صورت الفبائی با حدود شش هزار عنوان منتشر ساخت. این کتاب، در زمینه‌ی روزنامه‌های منتشر شده پس از کودتای ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۶می‌تواند در مواردی به کار آید؛ امّا در مورد دیگر دوره‌ها به هیچ‌رو شایسته‌ی اعتماد نیست، بل، گمراه‌کننده نیز هست.

شناسنامه مطبوعات ایران، خلاف نامی که مؤلف بر آن نهاده است، شامل روزنامه‌های فارسی برون مرزی- به دست ایرانیان یا جز آن- نیز می‌شود؛ ولی روزنامه‌های افغانستان و شمار بزرگی از روزنامه‌های فارسی آسیای میانه و قفقاز را در برندارد. نقص‌ها و عیب های کتاب برزین یکی دو تا نیست:

- شمار درخور توجهی از نشریه های فارسی یا دو زبانه درآن دیده نمی شود؛
- نام دست اندرکاران برخی از روزنامه ها را غلط ضبط کرده است؛
- برخی از عنوان‌ها دوبار معرفی شده‌اند؛
- ضبط نام برخی از روزنامه‌ها نادرست است؛
- شماری از روزنامه‌های غیرفارسی کشورهای دیگر را نیز گنجانده است؛
- محل چاپ تعدادی را ننوشته یا غلط نوشته است؛
- شمار بزرگی از عنوان‌های معرفی شده دارای جواز انتشار بوده‌اند ولی هرگز به چاپ نرسیدند؛
- برخی از تاریخ‌های انتشار را نادرست ثبت کرده است؛
- تعدادی از عنوان‌ها را به سبب تشابه نام جانشین عنوان دیگر دانسته است؛
- ناشر یا دست اندرکاران ده روزنامه چاپ هند را- که همگی بدست هندیان منتشرشده‌اند- ایرانی معرفی کرده و در این باره حتی دست به جعل نیززده است.

به رغم ایرادهایی که کارشناسان و پژوهشگران به اثر پژوهشی برزین می‌گیرند، باید در نظر داشت که «شناسنامه‌ی مطبوعات ایران» از نخستین آثار پژوهشی در قلمرو مطبوعات فارسی‌زبان است، آن هم در زمانه ای که کمتر نهاد دولتی یا مستقلی از چنین پروژه‌هایی حمایت می‌کرد و به انجام رساندن چنین پژوهش‌هایی صرفاً به انگیزه‌ها و علائق فردی بستگی داشت.

از زنده یاد مسعود بزرین آثار دیگری نیز منتشر شده است:

سیری در مطبوعات ایران، مطبوعات ایران در سالهای ۱۳۵۳- ۱۳۵۴، فرهنگ اصطلاحات روزنامه‌نگاری، تجزیه و تحلیل آماری مطبوعات ایران، مطبوعات ایران در نخستین سال جمهوری اسلامی و رساله مطبوعات غیرفارسی در ایران از آثار مسعود برزین است.

قرار است که به زودی كتاب خاطرات مسعود برزین با عنوان «یادمانده‌های هفتاد سال زندگی» در تهران منتشر شود.

مراسم یادبود این روزنامه‌نگار پیشکسوت روز گذشته از ساعت ۱۷الی ۱۹در منزل او برگزار شد.